ISSN:1792-2674
Τουβλέλη Άννα
annatouvleli@gmail.com
Εκπαιδευτικός ΠΕ71
Περίληψη
Αντικείμενο της παρούσας εισήγησης είναι η παρουσίαση των πληροφοριών και των μεθόδων που ακολουθήθηκαν με στόχο την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των μαθητών σχετικά με το ζήτημα των σωματικών ορίων. Η εφαρμογή του σχετικού προγράμματος έγινε στις σχολικές μονάδες της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης. Σκοπός της δράσης είναι η υποστήριξη των μαθητών με γνώσεις και εργαλεία ώστε να αντιμετωπίζουν τις προκλήσεις της καθημερινότητας. Ομαδικά βιωματικά παιχνίδια εισάγουν τους μαθητές στην έννοια του ζωτικού χώρου, των σωματικών ορίων, στις διαφορετικές ανάγκες για εγγύτητα, στην αναγνώριση των συναισθημάτων του εαυτού και των άλλων, στην καλλιέργεια δεξιοτήτων ενσυναίσθησης κ.ά.
Λέξεις κλειδιά: άγγιγμα, σωματικά όρια, παρατηρητές
1. Εισαγωγή
Τις τελευταίες δεκαετίες το ενδιαφέρον της εκπαιδευτικής κοινότητας γύρω από το ζήτημα της διαχείρισης των μη κοινωνικά αποδεκτών συμπεριφορών των μαθητών αυξάνεται διαρκώς. Όπως αναφέρουν οι Vargo και Gushanas (2024), οι μαθητές μερικές φορές εμπλέκονται σε προκλητικές συμπεριφορές που απαιτούν από τους δασκάλους να επιλέξουν και να σχεδιάσουν κατάλληλες παρεμβάσεις διαχείρισης συμπεριφοράς. Οι δάσκαλοι μπορούν να επιλέξουν διάφορες στρατηγικές παρέμβασης όταν αντιμετωπίζουν τις προκλητικές συμπεριφορές των μαθητών. Οι στρατηγικές που βασίζονται στην ενίσχυση προτιμώνται λόγω των επιθυμητών μακροπρόθεσμων αποτελεσμάτων τους. Ωστόσο, οι δάσκαλοι ενδέχεται να επιλέξουν παρεμβάσεις που βασίζονται στην αρνητική συνέπεια ως μια γρήγορη επιλογή για τη μείωση των προκλητικών συμπεριφορών (Vargo & Gushanas, 2024).
Αποτελεί κοινή παραδοχή πως η αρνητική συνεπεία επιφέρει αρνητικά αποτελέσματα στην κοινωνική και συναισθηματική υπόσταση των μαθητών. Όπως αναφέρουν οι Dubanoskietal (1983) υπάρχουν δύο τρόποι προσέγγισης των δύσκολων συμπεριφορών μεταξύ των μαθητών, η προσέγγιση της κοινωνικής μάθησης και η εκπαίδευση δεξιοτήτων επικοινωνίας. Αυτές οι θετικές μέθοδοι όχι μόνο ενισχύουν τη θετική αλληλεπίδραση στην τάξη, αλλά διευκολύνουν επίσης και τη μάθηση. Σε μια τάξη που χαρακτηρίζεται από θετική αμοιβαία εκτίμηση, οι δάσκαλοι και οι μαθητές μπορούν να μεγιστοποιήσουν από κοινού την αποτελεσματικότητά τους.
Για τους παραπάνω λόγους, προτιμήθηκε η βιωματική μάθηση ως μέσο εκπαίδευσης των μαθητών στις δεξιότητες επικοινωνίας. Όπως διαπίστωσε ο Alan (1990) η διδασκαλία της επικοινωνίας μπορεί να είναι επιτυχής σε μαθητές δημοτικού και οι μαθητές δείχνουν ενδιαφέρον για το αντικείμενο. Η χρήση βιωματικών παιχνιδιών κατά τη μάθηση, σύμφωνα με τη μελέτη της Jo (2011) προάγει σημαντικά τα θετικά συναισθήματα των μαθητών και την καλλιέργεια συναισθηματικής νοημοσύνης.
Το ζήτημα των σωματικών ορίων ενυπάρχει σε πολλές πτυχές της καθημερινής συνύπαρξης και αλληλεπίδρασης των μαθητών στον σχολικό χώρο. Από το απλό άγγιγμα και την ενδεδειγμένη απόσταση και εγγύτητα, ως τη συνύπαρξη στο ίδιο θρανίο και στα σωματικά παιχνίδια οι μαθητές καλούνται να διεκδικήσουν τον σωματικό, κοινωνικό και συναισθηματικό τους χώρο καθημερινά, ώστε να διαμορφώσουν μια υγιή προσωπικότητα και να απολαμβάνουν μια όσο το δυνατόν πιο ανέμελη και ανέφελη σχολική ζωή.
Τα σωματικά όρια περιλαμβάνουν έννοιες όπως αυτή του ζωτικού χώρου, των συναισθημάτων, των ορίων, των διαφορετικών αναγκών ανάλογα με την εσωτερική κατάσταση του ατόμου και ανάλογα με το πλαίσιο.
Για την προσέγγιση των παραπάνω εννοιών αξιοποιήθηκαν προγράμματα και δράσεις που εφαρμόζονται σε άλλες χώρες και σε συνδυασμό με τη βιωματική μαθησιακή οδό και των ομαδικών αλληλεπιδράσεων, δημιουργήθηκε αλληλουχία πληροφοριών και δραστηριοτήτων ώστε να είναι η πρόσληψη των πληροφοριών από τους μαθητές ευχάριστη και εποικοδομητική.
Στόχοι του προγράμματος είναι οι μαθητές:
- Να γνωρίζουν τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις τους σε σχέση με τα σωματικά όρια.
- Να μπορούν να θέτουν σωματικά όρια άμεσα και αποτελεσματικά.
- Να διευρυνθούν οι τρόποι προστασίας του εαυτού.
- Να διευρυνθούν οι τρόποι προστασίας-υπεράσπισης των άλλων.
- Να καλλιεργηθεί η ενσυναίσθηση για τα παιδιά που δυσκολεύονται στη συμπεριφορά.
2. Κυρίως μέρος
2.1. Συλλογή πληροφοριών από τον ιστό
Για την εικονική παρουσίαση του διαχωρισμού των επιπέδων εγγύτητας των ανθρώπων και των αγγιγμάτων χρησιμοποιήθηκε ο κύκλος της εμπιστοσύνης (circleoftrust από cypsp.hscni.net/dailyupdates-circle-of-trust). Το οπτικό σύστημα πληροφοριών διαχωρίζει τους ανθρώπους ανάλογα με την εγγύτητά τους προς εμάς καθώς και τα αγγίγματα που θεωρούνται αποδεκτά ανά “ομάδα” ανθρώπων. Ωστόσο, καθώς ο τρόπος αυτός στην πράξη φάνηκε να είναι, παρότι ιδιαίτερα χρήσιμος και διδακτικός, εν μέρη μηχανιστικός, αξιοποιήθηκαν κατά κύριο λόγο τα συναισθήματα των μαθητών κατά τη διάρκεια των βιωματικών παιχνιδιών μέσω αξιοποίησης της προηγούμενης εμπειρίας, ως βασικό κριτήριο αξιολόγησης της καταλληλόλητας ενός αγγίγματος. Τονίστηκε η διαφορά των αναγκών ανάλογα με τη συναισθηματική κατάσταση του ατόμου, τη συναισθηματική κατάσταση του άλλου και τις συνθήκες που ορίζονται από το πλαίσιο, δεδομένα που αλλάζουν πολλές φορές μέσα στη μέρα.
Στο πλαίσιο αυτό μεταφράστηκε από το lendingm.com σκίτσο που οριοθετεί τα ιδιωτικά σημεία για να αντιληφθούν οι μαθητές τη διαβαθμισμένη ιδιωτικότητα ορισμένων μερών του σώματος.
Επίσης, χρησιμοποιήθηκαν καρτέλες και πληροφορίες (από τα: incacs.org, themamabeareffect.org και mkids.org) σχετικά με τις έκτακτες περιπτώσεις, τις ιατρικές επισκέψεις και τους τρόπους που μπορούν να δράσουν οι μαθητές σε περίπτωση που βιώσουν κάποιου είδους σωματική παραβίαση ή παραβίαση του ζωτικού τους χώρου.
2.2. Βιωματικά παιχνίδια
Το πρώτο βιωματικό παιχνίδι αποτελεί παιχνίδι κατανόησης με στόχους την κατανόηση της έννοιας του ζωτικού μας χώρου και την κατανόηση των συναισθημάτων που μας δημιουργούνται όταν ζητάμε κάτι, όταν μας ακούν και όταν κάποιο από τα δυο ή και τα δυο δεν συμβαίνουν. Στο πλαίσιο αυτό οι μαθητές σε δυάδες δραματοποιούν ένα σενάριο όπου ο Α πρέπει να βάλει όρια καθώς ο Β τον πλησιάζει και ανακαλύπτουν την ανάγκη απόστασης του Α και τον τρόπο που εκφράζεται. Δίνονται 2 σενάρια, ένα φιλικό πλησίασμα και ένα πιθανόν επικίνδυνο. Όταν η άσκηση γίνει ικανοποιητικά για τον Α, ρωτάμε: “Σταμάτησε εκεί που ήθελες;”, “Πώς νιώθεις;”, “Πώς θα ένιωθες αν δεν το είχε κάνει;”. Έπειτα γίνεται αλλαγή σεναρίου και ανταλλαγή ρόλων.
Το δεύτερο παιχνίδι έχει στόχους την αυτοπαρατήρηση, την ενδυνάμωση και την εισαγωγή στην αντίληψη της κοινής ευθύνης. Παρόμοια με το πρώτο βιωματικό παιχνίδι δίνονται οδηγίες στους μαθητές. Σε δυαδική αλληλεπίδραση παρόμοια με πριν όταν ο Α νιώσει ότι ο Β σταματάει ακριβώς εκεί που του είπε, δίνει το μαξιλάρι του. Γίνονται επαναλήψεις, αν δεν επιτυγχάνεται ο στόχος. Γίνεται ανταλλαγή ρόλων. Αυτή τη φορά ενδυναμώνονται τα παιδιά που δυσκολεύονται να θέσουν ξεκάθαρα όρια. Χρησιμοποιούμε τη δύναμη της ομάδας -> φωνάζουμε όλοι μαζί “Σταμάτα!” για να βοηθήσουμε το παιδί να δυναμώσει τη φωνή του. Παρατηρούμε τους εαυτούς μας, πώς θέτουμε τα όρια; (ένταση φωνής, σιγουριά, εκφράσεις προσώπου, στάση σώματος). Γίνεται σύνδεση με τα συναισθήματά μας. Κάνουμε τις εξής ερωτήσεις: “Υπάρχουν άλλοι τρόποι να τον/την σταματήσεις;”, “Πώς ένιωσες όταν σταμάτησε;”, “Πώς ένιωσες όταν ή αν δεν σταματούσε; ”Πώς θα μπορούσαμε να ονομάσουμε το μαξιλάρι;
Απαντήσεις: “όρια”, “ανάγκη”, “σεβασμός”, “θέλω”, “με ακούει” κ.ά
Το τρίτο παιχνίδι εισάγει τους μαθητές στην έννοια του παρατηρητή. Στο πλαίσιο αυτό φτιάχνουμε ομάδες των πέντε περίπου. Το σενάριο που δραματοποιείται είναι ότι περιλαμβάνει τον Β, έναν μαθητή που πειράζει σοβαρά τον Α. Έχουμε τουλάχιστον τρεις παρατηρητές ανά ομάδα. Στο πρώτο σενάριο οι Α και Β είναι στην ίδια ηλικία με τους παρατηρητές. Αφού παίξουμε απαντάμε: “Τι νιώθαμε όταν βλέπαμε τους Α και Β;”, “Τι κάναμε για να βοηθήσουμε;”, “Τι μπορούσαμε να κάνουμε για να βοηθήσουμε;”. Στο δεύτερο σενάριο οι Α και Β είναι μεγαλύτεροι από τους παρατηρητές. Απαντάμε: “Τι νιώθαμε όταν βλέπαμε τους Α και Β;”, Τι κάναμε για να βοηθήσουμε;”, “Τι άλλο μπορούσαμε να κάνουμε για να βοηθήσουμε;”. Τα παιδιά συνήθως δεν λένε ότι μπορούν να ζητήσουν επίσης βοήθεια από άλλα παιδιά, ότι μπορούν να αποσπάσουν την προσοχή του Β και ότι μπορούν να απομακρύνουν όσους κάθονται απλά και κοιτούν. Αφού διαπιστώσουμε τους τρόπους που παραλείψαμε παίζουμε ξανά εντάσσοντας με αυτοσχεδιασμούς τους τρόπους αυτούς στο σενάριό μας.
Το τέταρτο παιχνίδι έχει ως στόχο την καλλιέργεια ενσυναίσθησης στους μαθητές προς τα παιδιά που δυσκολεύονται στη συμπεριφορά. Για τον σκοπό αυτό δημιουργούμε ένα ρεαλιστικό σενάριο στο οποίο ο Β πειράζει τον Α. Γίνεται διήγηση μίας ιστορίας με πολλές τελίτσες. Ο Β ξυπνάει το πρωί χωρίς όρεξη … Πάει στο σχολείο … Πειράζει τον Α …Προστατεύουμε τον Α … Ο/Η αφηγητής ανάλογα την τάξη και τις εμπειρίες των μαθητών εμπλουτίζει την ιστορία με πληροφορίες και εννοούμενες πληροφορίες που στόχο έχουν να μπορέσουν οι μαθητές να ταυτιστούν με το παιδί που πειράζει (Π.χ. τον/την μάλωσαν οι γονείς, δεν έφαγε το πρωινό, είχε σκυμμένο το κεφάλι κ.ά.). Αφού ολοκληρωθεί η διήγηση, απαντάμε στις ερωτήσεις: “Πως νιώθει ο Β;”, “Τι μπορεί να συνέβη στον Β και να αντιδρά έτσι;”, “Τι μπορεί να θέλει ο Β από τον Α;”, “Εσύ έχεις κάνει ποτέ κάτι που να μοιάζει με αυτό που έκανε ο Β;”, “Τι είχες νιώσει μετά;”, “Παραδέχτηκες το λάθος σου; Αν ναι, σε ποιον;”. Σε αυτό το σημείο προτρέπουμε τους μαθητές “Ας σηκώσουμε το χέρι όσοι έχουμε κάνει κάτι παρόμοιο!”. “Τι θα μπορούσε να είχε κάνει ο Β διαφορετικά?”, “Τι θα μπορούσαμε να κάνουμε εμείς για να βοηθήσουμε τον Β?”
Έπειτα δημιουργούμε ένα σενάριο όλοι μαζί και το δραματοποιούμε. Μαθαίνουμε να μιλάμε στον Β. Δίνουμε χρόνο να ηρεμήσουμε όλοι. Εξηγούμε στον Β γιατί η συμπεριφορά του δεν ήταν εντάξει. Τον ρωτάμε πως ένιωθε και την πλευρά του στην ιστορία. Τον ακούμε προσεκτικά και του δίνουμε χρόνο να μιλήσει χωρίς να διακόπτουμε. Βρίσκουμε μαζί τι θα μπορούσε να κάνει διαφορετικά. Τον ρωτάμε αν του συμβαίνει κάτι, πως θα μπορούσαμε να τον βοηθήσουμε, αν έχει ζητήσει βοήθεια και αν όχι τον ενθαρρύνουμε να το κάνει. Τον κοιτάμε με κατανόηση γιατί κι εμείς θα μπορούσαμε αν… και αν… να είμαστε στη θέση του παιδιού αυτού.
3. Συμπεράσματα
Τα αποτελέσματα της παρούσας παρέμβασης κατέδειξαν ότι το φαινόμενο της παραβίασης των σωματικών ορίων μεταξύ των μαθητών, αποτελεί φαινόμενο που μπορεί να προσεγγιστεί βιωματικά και διδακτικά, παρέχοντας στους μαθητές συγκεκριμένες πληροφορίες για τα σχετικά δικαιώματα και τις υποχρεώσεις τους, ώστε να ενδυναμωθούν και να εξοπλιστούν με εφόδια για να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις της ζωής.
Βιβλιογραφία
Alan, Z. (1990). Teaching Communication Skills Effectively: Can It Be Accomplished in the Elementary Schools?, Eric
Dubanoski, R., Inaba, M., Gerkewicz, K. (1983). Corporal punishment in schools: Myths, problems and alternatives, Child abuse & neglect, 7, Science direct
Jo, A. (2011), Positive emotions, emotional intelligence, and successful experiential learning,Personality and Individual Differences, Vol. 51,Psychology Department, Southern Connecticut State University, United States
Vargo, K., Gushanas, C. (2024). Considerations Before Implementing Punishment-Based Procedures in the Classroom, Intervention inSchool and Clinic, 59, Sage Journals
Πηγές από τον ιστό
lendingm.com/how-to-teach-your-child-about-body-safety-infographic