ISSN:1792-2674
Πλάτσκου Σ., Ευθυμάκη Μ. και Δαβράδου Α., Εκπαιδευτικοί, Μέλη της Λέσχης Ανάγνωσης Ενηλίκων του 13 Δ. Σχ Χανίων και του ΕΔΕΕΚ «Ταξιδευτές στο Φως»
Περίληψη
Το παρόν άρθρο στοχεύει στο να παρουσιάσει τη Λέσχη Ανάγνωσης «Ταξιδευτές στο φως», να τονίσει την καταλυτική της λειτουργία ως φορέα δημοκρατικού διαλόγου σε μια κοινότητα της πόλης των Χανίων, καθώς και να καταδείξει το ρόλο του σχολείου στο όλο εγχείρημα.
Abstract
The aim of this paper is to present the Adult Reading Club “Voyagers in light”, stress its catalytic function as a bearer of democratic dialogue in a community of the city of Chania, Crete, as well as focus on the role of the local school in the whole project.
- Ενεργός πολιτειότητα και συμμετοχή στην κοινότητα.
Πριν από την παρουσίαση της Λέσχης Ανάγνωσης «Ταξιδευτές στο φως», χρειάζεται η αποσαφήνιση δύο εννοιών. Επειδή η έννοια του δημοκρατικού διαλόγου είναι, σίγουρα, οικεία, και δεν απαιτεί περαιτέρω ανάλυση, θα επιχειρήσουμε να προσεγγίσουμε αυτήν της ενεργού πολιτειότητας.
Η πολιτειότητα (ή πολιτότητα) είναι η ιδιότητα του να είναι κανείς πολίτης. Από τις εγκύκλιες σπουδές μας θυμόμαστε ότι στον Αριστοτέλη, για παράδειγμα, συναντάμε διαχρονικά επίκαιρες αναφορές στα χαρακτηριστικά του πολίτη, με έμφαση στη συμμετοχή στα κοινά. Και καθώς δε θα θέλαμε να είμαστε «αχρείοι», δηλαδή άχρηστοι πολίτες, η σημασία της κριτικής ανάγνωσης των πληροφοριών που καθημερινά λαμβάνουμε ως τέτοιοι και της συμμετοχής μας στη λήψη και υλοποίηση αποφάσεων, είναι, αντιλαμβανόμαστε, κεφαλαιώδους σημασίας, καθώς η έννοια του ενεργού θα πρέπει να είναι συνυφασμένη με αυτήν του πολίτη.
Η βαρύτητα που φέρει η στάση του κάθε πολίτη σε σχέση με το πόσο ενεργός επιλέγει να είναι, αλλά και ο σημαντικός ρόλος της εκπαίδευσης σ’ αυτή την απόφαση, αντανακλώνται στα έγγραφα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής “Education and Active Citizenship in the European Union” (1998) και, στα ελληνικά, «Προς μια Ευρωπαϊκή Διάσταση Εκπαίδευσης και Ενεργού Συμμετοχής του Πολίτη» (2000), που στοχεύουν στην ενθάρρυνση της ενεργού συμμετοχής του πολίτη και επιδιώκουν τη μάθηση με στόχο αυτή τη συμμετοχή. Ως παράδειγμα πρακτικής προς αυτήν την κατεύθυνση αναφέρουμε το γεγονός ότι στη Δανία η Ενεργός Πολιτειότητα αποτελεί αντικείμενο στην εκπαίδευση των δασκάλων.
Η δεύτερη έννοια στην οποία πρέπει να αναφερθούμε είναι αυτή της κοινότητας, η οποία κατά την άποψη μας υποδηλώνει την ύπαρξη μιας κοινής γλώσσας, πεδίων κοινών ενδιαφερόντων, κοινών εμπειριών, εν δυνάμει κοινών στόχων, αλλά και τη δυνατότητα τα μέλη να μαθαίνουν το ένα από το άλλο. Η συμμετοχή στην κοινότητα μόνο πλεονεκτήματα έχει να προσφέρει, αφού οι συμμετέχοντες είναι λιγότερο απομονωμένοι, και μπορούν να ανταλλάσουν πληροφορίες και να μοιράζονται γνώσεις, εμπειρίες, ιδέες, προσωπικές ιστορίες και τρόπους αντιμετώπισης κοινών προβλημάτων, μέσα από πρακτικές δημοκρατικού διαλόγου. Η διαδικασία αυτή μπορεί να επιφέρει άνοιγμα των οριζόντων τους, εξέλιξη στον τρόπο σκέψης ως αποτέλεσμα αλληλεπίδρασης, μάθηση και, τελικά, προσωπική ανάπτυξη.
Συνοπτικά θα λέγαμε ότι η ενεργός συμμετοχή στην κοινότητα αναδεικνύει τη γνωστική διάσταση της πολιτειότητας με την ανταλλαγή γνώσεων και πληροφοριών, τη συναισθηματική της διάσταση, με την παρουσία ζητημάτων αξιών και ταυτότητας, αλλά και την πρακτική της διάσταση μέσω δραστηριοποίησης όπως ο εθελοντισμός, οι δωρεές και η οργάνωση δράσεων για την προστασία του περιβάλλοντος, για παράδειγμα. Η ενεργός συμμετοχή στην κοινότητα δεν προσφέρει μόνο ατομικά οφέλη, αλλά συνήθως συνοδεύεται από μια αίσθηση ευθύνης απέναντι στην κοινωνία γενικότερα και από διάθεση προσφοράς στο σύνολο.
Ας δούμε, όμως, πώς ακριβώς εμπλέκεται το σχολείο στο θέμα αυτό και πώς το άνοιγμα του σχολείου στην κοινωνία μπορεί να σχετίζεται με τη διαδικασία δημιουργίας μιας λέσχης ανάγνωση ενηλίκων, αλλά και ποια είναι η σχέση της με την ενεργό πολιτειότητα.
- Το Ανοικτό Σχολείο: Δημιουργία στενότερων σχέσεων μεταξύ σχολείου και τοπικής κοινωνίας ή η είσοδος του σχολείου στην τοπική κοινωνία και αντιστρόφως.
Στις μέρες μας γίνεται λόγος για τη δημιουργία ενός ανοικτού στην κοινωνία σχολείου, το οποίο θα πρέπει να έχει τη δυνατότητα να αλληλεπιδρά απρόσκοπτα και δημιουργικά με αυτή σε διάφορους τομείς. Πρόκειται για μια σχετικά νέα αντίληψη όσον αφορά στο ρόλο της σχολικής μονάδας, η οποία έχει ως αποτέλεσμα η διαδικασία της μάθησης να διαπερνά το φυσικό της χώρο και να διαχέεται στη ζωή της γειτονιάς, της περιοχής, της πόλης.
Βασικές συστατικές έννοιες πάνω στις οποίες στηρίζεται η ιδέα ενός ανοικτού στην κοινωνία σχολείου είναι οι έννοιες της δημοκρατικής συμμετοχής και της αποκέντρωσης. Μέσω της πρώτης διασφαλίζεται η κοινωνική συναίνεση ως προϋπόθεση για το μετασχηματισμό αυτό, και μέσω της αποκέντρωσης το εκπαιδευτικό σύστημα συνδέεται με τις ανάγκες και την ιδιομορφία της τοπικής κοινότητας.
Η διασύνδεση του σχολείου με ομάδες της τοπικής κοινωνίας:
Φέρνει σε επαφή το μαθησιακό περιβάλλον που παρέχεται στο σχολείο με τα αυθεντικά προβλήματα της περιοχής.
Συντελεί στη διαμόρφωση δικτύων πολιτισμού που αναζωογονούν και εμπλουτίζουν το σχολείο και την τοπική κοινωνία.
Δραστηριοποιεί την εκπαιδευτική μονάδα διαμορφώνοντας προϋποθέσεις για συνολική αναβάθμιση του εκπαιδευτικού έργου.
Το ανοικτό Σχολείο εξελίσσεται σε εστία γνώσης και πολιτισμού. Οι σχολικές εγκαταστάσεις μετατρέπονται σε λειτουργικούς χώρους ελκυστικούς και ευχάριστους που μπορούν να εξυπηρετούν και τις ανάγκες για πολιτισμό και δια-βίου εκπαίδευση της τοπικής ή ευρύτερης κοινωνίας.
Η δημιουργία μιας λέσχης ανάγνωσης ενηλίκων σε μια γειτονιά των Χανίων, την Αμπεριά, βασίστηκε στην ιδέα ότι η σχολική μονάδα, από μία κλειστή δομή που εξυπηρετεί μόνο για μερικές ώρες την ημέρα τις εκπαιδευτικές ανάγκες των μαθητών, μπορεί να μετασχηματιστεί σε δυναμικό κέντρο γνώσης και πολιτισμού για τον τοπικό πληθυσμό. Λειτουργώντας απογευματινές ώρες σε τακτά χρονικά διαστήματα μπορεί να έχει ως στόχο τη συσπείρωση της κοινωνίας γύρω από το σχολείο και την αξιοποίησή του για τις ανάγκες της. Θα μπορούσε μάλιστα να λειτουργήσει και στην κατεύθυνση της επανασύστασης του κατακερματισμένου και χαλαρού κοινωνικού ιστού στη σύγχρονη αστική κοινωνία, η οποία διέρχεται σοβαρή κρίση.
Το Επιστημονικό Δίκτυο Εκπαίδευσης Ενηλίκων Κρήτης (ΕΔΕΕΚ) αποφάσισε, περνώντας από τη θεωρία στην πράξη, να υλοποιήσει την παραπάνω ιδέα απευθύνοντας πρόσκληση στα μέλη του για τη δημιουργία ομάδας εμψυχωτών συντονιστών διαλόγου σε Λέσχη Ανάγνωσης. Μετά τη δημιουργία της, η Ομάδα Δράσης αποτάθηκε στις διευθύνσεις των Δημοτικών Σχολείων 13ου, 15ου και 19ου προκειμένου να τεθεί σε εφαρμογή το σχέδιο δράσης που αφορούσε στην πρόσκληση γονέων των μαθητών των παραπάνω σχολείων και συμπολιτών της ευρύτερης περιοχής. Ως χώρος φιλοξενίας της λέσχης ορίστηκε το 13ο Δ.Σ, μια και η πλειοψηφία των μελών που απάντησε θετικά προερχόταν από το χώρο αυτό.
Η λειτουργία της λέσχης χωρίζεται σε δύο φάσεις. Στα μέσα Φεβρουαρίου πραγματοποιήθηκε η εναρκτήρια συνάντηση των μελών της με σκοπό τη γνωριμία τους, τη διερεύνηση των αναγκών τους και τη σύναψη του εκπαιδευτικού συμβολαίου. Η ομάδα επέλεξε τα πρώτα αναγνώσματα που θα την έφερναν σε κύκλο διαλόγου. Αυτά ήταν: Το κορίτσι με τα πορτοκάλια του Γιοστέιν Γκάαρντερ και Η κυρία με το σκυλάκι του Άντον Τσέχωφ.
Η πρώτη φάση της λειτουργίας της ολοκληρώθηκε σε έξι συναντήσεις. Σε αυτές το ρόλο των εμψυχωτών – συντονιστών διαλόγου είχαν τα μέλη της ομάδας δράσης. Σήμερα η λέσχη ανάγνωσης βρίσκεται στη δεύτερη φάση λειτουργίας της, όπου οι προτάσεις για την ανάγνωση του επόμενου λογοτεχνικού βιβλίου έρχονται από όλα τα μέλη της. Ο καθένας που προτείνει ένα βιβλίο χρίζεται ταυτόχρονα και συντονιστής της συζήτησης. Αυτός μπορεί να κάνει μια έρευνα για το συγγραφέα ή για το θέμα το οποίο πραγματεύεται το βιβλίο, και να παρουσιάσει πληροφορίες και ιδέες οι οποίες λειτουργούν ως έναυσμα για τη συζήτηση που πρόκειται να επακολουθήσει.
Συνήθως ο διάλογος αυτός εξελίσσεται σε πλάτος αλλά και σε βάθος και γίνεται ιδιαίτερα ζωντανός.
- Προσωπικές μαρτυρίες μελών της λέσχης
Ως μέλη της Λέσχης Ανάγνωσης Ενηλίκων «Ταξιδευτές στο φως» καταθέτουμε δύο προσωπικές μας μαρτυρίες, οι οποίες επιχειρούν να σκιαγραφήσουν την ουσιώδη λειτουργία της λέσχης και τον αντίκτυπο που αυτή μπορεί να έχει για τα μέλη της, αλλά και την ευρύτερη κοινότητα.
Μαρτυρία Πρώτη
Καθημερινά παρατηρώ αλλαγές γύρω μου, που είτε αυτές επηρεάζουν τη ζωή μου είτε όχι. Σκέφτηκα λοιπόν, μήπως θα πρέπει να αλλάξω εγώ κάτι στη ζωή μου και φυσικά να είναι δική μου επιλογή και όχι των άλλων.
Ενημερώθηκα για τη Λέσχη Ανάγνωσης Ενηλίκων και έκανα αίτηση. Αφού εγκρίθηκε, συναντηθήκαμε στο 13ο Δημοτικό Σχολείο, το οποίο μας φιλοξενούσε. Πραγματικά, στην αρχή ήμουν περίεργη για το πώς θα εξελιχθεί αυτή η Λέσχη Ανάγνωσης και ένιωθα άβολα. Στη συνέχεια, όμως, γνωρίστηκα με την ομάδα, μοιράστηκα τις σκέψεις μου, και όταν πλέον είχαμε δεθεί όλοι σαν κρίκοι μιας αλυσίδας, βυθίστηκα στον κόσμο του βιβλίου και άρχισα να ζω κάθε στιγμή… Αφέθηκα στο ταξίδι της ανάγνωσης, ταυτίστηκα με τους ήρωες, προβληματίστηκα, ανακάλυψα νέες πτυχές του εαυτού μου, χαλάρωσα από την καθημερινότητα και απόλαυσα κάθε λεπτό της Λέσχης.
Μέσα από αυτή τη διαδικασία γνώρισα ανθρώπους, έμαθα πώς να ακούω τις σκέψεις και τις ιδέες τους, να τις σέβομαι, να επικοινωνώ, και να μοιράζομαι τα συναισθήματα μου. Αυτή η επικοινωνία, ο διάλογος με καθημερινούς ανθρώπους της γειτονιάς, της πόλης μας, μέσα σε ένα χώρο που έχω συνηθίσει να βρίσκομαι την περισσότερη ώρα μόνο με παιδιά – μαθητές ήταν εκπληκτική. Πόσο όμορφη εικόνα είναι να γεμίζουν οι αίθουσες του σχολείου από ενήλικες ανθρώπους γονείς παιδιών, γείτονες/γειτόνισσες και ανθρώπους μεστωμένους από τη ζωή!
Ας ανοίξουμε τις καγκελόπορτες να πλημμυρίσουν τα σχολεία μας από το πνεύμα και τις ψυχές ανθρώπων της κοινωνίας μας. Ας μη συνεχίσουμε να διαχωρίζουμε το σχολείο από την κάθε τοπική κοινότητα: είναι καιρός να ενωθούν. Ας κάνουμε πράξη την «τέχνη» της αλλαγής σε κάθε σχολική μονάδα, γιατί όλοι είμαστε ικανοί, αρκεί να έχουμε θέληση και πίστη στα όνειρά μας.
Μαρτυρία Δεύτερη
Η ύπαρξη μιας Λέσχης Ανάγνωσης φάνταζε σαν όαση, όπου θα μπορούσα να ξεφύγω από τις οικογενειακές και επαγγελματικές υποχρεώσεις μου, ευχάριστες αλλά και ταυτόχρονα και αγχωτικές, και να κάνω κάτι απολαυστικό για μένα. Γνώριζα πως δεν είναι η συνήθης επιλογή, αισθανόμουν όμως πως ήταν προκλητική.
Είμαι σίγουρη ότι όλοι οι συμμετέχοντες θα μπορούσαμε να μιλάμε με τις ώρες για τη λέσχη μας, αλλά αυτό που επιλέγω να μεταφέρω είναι ότι κάθε φορά που βρισκόμαστε υπάρχουν τόσα που δεν προλαβαίνω να πω, γιατί δυόμιση ώρες δημοκρατικού διαλόγου φαίνεται πως δεν είναι αρκετές για να πει κανείς όσα θα ήθελε. Προσωπικά, αναρωτιέμαι μαζί με τη Νάστενκα, την ηρωίδα του Ντοστογιέβσκι από τις Λευκές Νύχτες:
Γιατί να κρύβεις κάτι απ’ τον άλλον και δεν του ανοίγεις την καρδιά σου; Γιατί να μην πεις τώρα, αμέσως, ανοιχτά αυτά που νιώθεις, αν θα ξέρεις, πως κάποιος θα βρεθεί ν’ ακούσει τα λόγια σου;
Και κάθε φορά έχω τόση τροφή για σκέψη, ευχάριστη, γονιμοποιό σκέψη, που η ευφορία, συναισθηματική και πνευματική, κρατάει μέρες… μέχρι την επόμενη συνάντηση. Στο μεταξύ, με τα νέα αναγνώσματα γεννιούνται κι άλλες ιδέες, κι άλλες επιθυμίες, αυξάνεται η διάθεση να μοιραστείς με τον άλλο, το συμπολίτη σου, τις σκέψεις και την οπτική σου, και να ακούσεις απ’ αυτόν τη δική του αίσθηση, να ανακαλύψεις τη δική του ματιά. Ειλικρινά, δε μπορώ να φανταστώ τίποτα πιο συναρπαστικό από τη γνωριμία με τον εσωτερικό κόσμο των συμπολιτών μου με όχημα τη Λογοτεχνία.
- Συμπέρασμα
Αν το ζητούμενο είναι, ως πολίτες, να βγούμε από την παθητικότητα των θεατών και να παίξουμε τον Αριστοτελικό, ενεργό μας ρόλο στην κοινότητα και την κοινωνία, τότε μεγάλα βήματα προς αυτή την κατεύθυνση γίνονται μέσα από το δημοκρατικό διάλογο και τις ζυμώσεις που λαμβάνουν χώρα στη Λέσχη Ανάγνωσης και μέσα μας. Η αλληλοεκτίμηση και η συνακόλουθη υψηλότερη αυτοεκτίμηση μας προσφέρουν συναισθηματική ικανοποίηση και μας συνοδεύουν σε ένα ταξίδι γεμάτο προκλήσεις και ανακαλύψεις που επιτρέπει, από τον ασφαλή χώρο της Λέσχης μας, να εκτιθέμεθα στο φως.
Συνολικά, η μέχρι τώρα λειτουργία της Λέσχης Ανάγνωσης «Ταξιδευτές στο φως» εκτιμάται ως εξαιρετικά ανταποδοτική σε επίπεδο γνώσεων αλλά και στάσεων ζωής, σε προσωπικό και συλλογικό επίπεδο.
Βιβλιογραφία
Ανδρεάδου Χ., Μαρκουλάκη., Τερεζάκη, και συνεργάτες, (2012) Ενεργοί πολίτες και «Μεγάλες Ιδέες», στο Εκπαίδευση Ενηλίκων και Πολιτισμός στη Κοινότητα. Σε e-διάσταση, 7, http://cretaadulteduc.gr/blog
Δαμανάκη, Μ., Κουλαϊδής, Β. Κόκκος, Α., Λάμνιας, Κ., Δημόπουλος, Κ. (επιμ.), (2006) Ανοιχτό στην κοινωνία σχολείο, Αθήνα, στο eparemvasiax.files.wordpress.com
Ευρωπαϊκή Επιτροπή, (2000) Προς μια ευρωπαϊκή διάσταση εκπαίδευσης και ενεργού συμμετοχής του πολίτη, Λουξεμβούργο: Υπηρεσία Επίσημων Εκδόσεων των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων
Κοσμόπουλος, Α. και Μουλαδούδης, Γ. (2003). Ο Carl Rogers και η προσωποκεντρική του θεωρία για την ψυχοθεραπεία και την εκπαίδευση. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
Κυριάκης, Κ. και Τερεζάκη, Χ.,(2012) Η θεωρία της Ποικιλότητας, η Τεχνική «ΑΒΓ» και η Εκπαίδευση Ενηλίκων στην Πολιτειότητα, στο Εκπαίδευση Ενηλίκων και Πολιτισμός στη Κοινότητα. Σε e-διάσταση, 7, http://cretaadulteduc.gr/blog
Λεονταρή, Α. (1997). Αυτοαντίληψη. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
Μακρή-Μπότσαρη, Ε. (2001). Αυτοαντίληψη και αυτοεκτίμηση: μοντέλα, ανάπτυξη, λειτουργικός ρόλος και αξιολόγηση. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
Μέρυ, Τ. (2002). Πρόσκληση στην Προσωποκεντρική Προσέγγιση. Αθήνα: Εκδόσεις Καστανιώτη.
Πέτρου, Α. (2007). Οι προϋποθέσεις της πολιτότητας: Σκέψεις πάνω στις μεταμοντέρνες ετεροτοπίες και την κοινωνική ηθική του Αριστοτέλη. Πολιτότητα –Κοσμοπολιτσιμός-Πολυπολιτισμός. Διεθνές Συνέδριο.Κύπρος.
Τερεζάκη, Χ. και Ανδρεάδου Χ., (2012) Πρόγραμμα Συμμετοχικής Εκπαιδευτικής Ηγεσίας «Συμμετέχω – Είμαι Ενεργός» (Οδηγός Εκπαίδευσης), ΕΔΕΕΚ, Χανιά.
Χρίστου, Ε., (2010) Η έννοια της πολιτότητας και η εκπαίδευση του πολίτη, στο Διαχείρηση Εκπαιδευτικής Αλλαγής: Έρευνα, Πολιτική, Πράξη. Πρακτικά του 11ου Παγκύπριου Συνεδρίου Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου, Παν/μιο Κύπρου, Λευκωσία, 66-73 .
European Commission, (1998) Education and Active Citizenship in the European Union, Luxembourg.
Ross, A. (2007). Citizenship Education and Change.στο Citizenship Multiculturalism
Cosmopolitanism. International Conference. Contributed Papers. Κύπρος, 16-22.
Verderber, R. (1998). Η τέχνη της Επικοινωνίας. Αθήνα: Έλλην.
Πηγές
Γκάαρντερ, Γ., (20–) Το κορίτσι με τα πορτοκάλια, Αθήνα: Λιβάνης
Ντοστογιέβσκι, Φ.,(20–) Λευκές Νύχτες, Αθήνα:
Τσέχωφ, Α., (200–) Η κυρία με το σκυλάκι, Αθήνα: