ISSN:1792-2674
Ετερογενείς ομάδες μάθησης και εσωτερική διαφοροποίηση της διδασκαλίας
Δρ. Μαρτίνου Σωτηρία, Σχολική Σύμβουλος Π.Ε. 70, 4ης Περιφέρειας Π.Ε. Ν. Ηρακλείου
Περίληψη
Στα πλαίσια των επιμορφωτικών μας δράσεων σύμφωνα με το Π.Δ. 201/98 και τις οδηγίες του ΥΠΟΠΑΙΘ, προκειμένου να επιμορφώσουμε τους ενήλικες εκπαιδευτικούς της Περιφέρειάς μας και τους εκπαιδευτικούς ειδικοτήτων, έπειτα από διερεύνηση των επιμορφωτικών τους αναγκών, διοργανώσαμε επιμορφωτική ημερίδα και με προσκεκλημένο ομότιμο καθηγητή του Πανεπιστημίου Κρήτης τον κ. Κανάκη Ιωάννη ειδικό στα θέματα ομαδοσυνεργατικής μάθησης και διαφοροποιημένης διδασκαλίας. Στην εργασία που ακολουθεί, περιγράφουμε την ημερίδα που πραγματοποιήθηκε στις 01-04-2014, στο Ηράκλειο της Κρήτης για τους εκπαιδευτικούς και τους εκπαιδευτικούς ειδικοτήτων της 4ης Περιφέρειας Π.Ε. Ν. Ηρακλείου, με θέμα “Ετερογενείς ομάδες μάθησης και εσωτερική διαφοροποίηση της διδασκαλίας»
Λέξεις κλειδιά: Eκπαίδευση ενηλίκων, επιμόρφωση εκπαιδευτικών, Ετερογενείς ομάδες μάθησης, εσωτερική διαφοροποίηση της διδασκαλίας.
Zusammenfassung
Im Rahmen unserer Weiterbildungsmaßnahmen in Übereinstimmung mit dem DPR 201/98 und den Anweisungen des Kultus- und Erziehungsministeriums fuer die Volksschul- und Fachlehrer organisierten wir am 1-4-2014 in unserer 4. Schulratregion von Heraklion Kreta ein pädagogisches Weiterbildungsseminar in Zusammenarbeit mit dem emeritierten Professor der Universität Kreta Herrn Dr Ioannis Kanakis ueber Lernen in heterogenen Gruppen und innere Differenzierung und Individualisierung des Unterrichts. Das Thema des Seminars wurde nach einer Untersuchung von Weiterbildungsbeduerfnissen der Volksschul- und Fachlehrer unseres Bezirks bestimmt. In der forliegenden Studie werden die Arbeiten und Diskussionen dieses Weiterbildungsseminars in Heraklion Kreta suzammengefasst und dargestellt.
Schlagwörter: Erwachsenenbildung, Lehrerweiterbildung, Frontalunterricht, Lernen in heterogenen Gruppen, innere Differenzierung und Individualisierung des Unterrichts.
Η παραδοσιακή διδασκαλία
Οι εκπαιδευτικοί που υπηρετούν στις σχολικές μονάδες, αγωνίζονται καθημερινά, να επιμερίσουν το χρόνο, τα διδακτικά μέσα και τις προσπάθειες τους για να διδάξουν αποτελεσματικά τους μαθητές τους, που έχουν συνήθως διαφορετικό πολιτισμικό υπόβαθρο, διαφορετικό επίπεδο ετοιμότητας και δεξιοτήτων και διαφορετικά ενδιαφέροντα.
Είναι γνωστό πως η παραδοσιακή διδασκαλία σύμφωνα με τον Gardner, αντιμετωπίζει όλα τα παιδιά ως παραλλαγές του ίδιου ατόμου με αποτέλεσμα οι εκπαιδευτικοί να διδάσκουν τα ίδια θέματα με τον ίδιο τρόπο. Δυστυχώς το σχολείο επικεντρώνεται μόνο στη γλωσσική και τη λογικομαθηματική ευφυΐα και αφήνει σε δεύτερη μοίρα τις άλλες ευφυΐες: μουσική, χωροταξική, ενδοπροσωπική, διαπροσωπική, νατουραλιστική- φυσιογνωστική και σωματική-κιναισθητική (Gardner, 1983).
Στο σχολείο κυριαρχεί η μετωπική διδασκαλία, η απομνημόνευση και η απόκτηση δεξιοτήτων και κυρίως απαγωγικές μέθοδοι διδασκαλίας. Οι διαφορές των μαθητών αγνοούνται συστηματικά και εξετάζονται μόνο, όταν είναι προβληματικές. Επίσης, σπάνια λαμβάνονται υπόψη τα ενδιαφέροντά τους.”Η μόνη “παιδαγωγική” που είναι ασύμβατη με τη διαφοροποίηση είναι η μετωπική παιδαγωγική”καθώς αδιαφορεί για τις διαφορές.[1]
Γνωστή είναι η γελοιογραφία για το συγκεκριμένο θέμα, που ζητά για μία δίκαιη επιλογή, όλοι να έχουν την ίδια εξέταση: “Παρακαλώ σκαρφαλώστε σε εκείνο το δέντρο…” είναι η οδηγία για διαφορετικά ζώα. Και μπορεί όλοι να είναι ιδιοφυΐες. Άλλα σύμφωνα με τον Albert Einstein, αν κρίνουμε ένα ψάρι βάση της ικανότητας του να σκαρφαλώνει πάνω σε δέντρα, θα περάσει την υπόλοιπη ζωή του να σκέφτεται πόσο ηλίθιο είναι. Η παρακάτω εικόνα παρουσιάζει με μεγάλη ευστοχία το εκπαιδευτικό μας σύστημα (Persolog GmbH, 2004).
Σκαρφαλώστε στο δέντρο
Διαφοροποιημένη διδασκαλία
Ο όρος Διαφοροποίηση, ή Διαφοροποιημένη διδασκαλία, ή Διαφοροποιημένη Παιδαγωγική, ή Διαφοροποίηση προγραμμάτων σπουδών ή Διδασκαλία σε μικτές τάξεις, όρος γνωστός στο εξωτερικό από το 1970, κυριαρχεί τα τελευταία χρόνια και στη χώρα μας. Ο χαρακτήρας της προσαρμογής που περιλαμβάνει, έχει την έννοια, του ότι «Τα αναλυτικά προγράμματα θα πρέπει να προσαρμόζονται στις ανάγκες των παιδιών και όχι αντίστροφα» (UNESCO, 1994:22).
Η διαφοροποίηση είναι μια συνεχής εκπαιδευτική διαδικασία, κατά την οποία το αναλυτικό πρόγραμμα προσαρμόζεται με τέτοιο τρόπο ώστε να επιτρέπει σε όλους, ανεξαιρέτως, τους μαθητές να συμμετέχουν ενεργά στη μαθησιακή διαδικασία, αξιοποιώντας στο μέγιστο βαθμό τις δυνατότητες τους.
Σύμφωνα με την Tomlinson (2001) η διαφοροποίηση είναι προσαρμογή, οργανωτική και παιδαγωγική, της διδασκαλίας, ώστε να ανταποκριθούμε στις διαφορετικές ανάγκες μαθητών σε ανομοιογενείς τάξεις, λαμβάνοντας υπόψη τις διαφορές των μαθητών ως προς το βαθμό ετοιμότητάς τους (επίπεδο επίδοσης), το μαθησιακό τους στυλ (ιδιαίτερο τρόπο με τον οποίο μαθαίνουν) και τα ενδιαφέροντά τους.
Ο Ι. Κανάκης, (1991) ορίζει διαφοροποίηση ως τη διδασκαλία δια της οποίας διδάσκουμε διαφορετικούς μαθητές με ποικίλους και ιεραρχημένους -βάσει συγκεκριμένων κριτηρίων- τρόπους, μέσα, διαδικασίες, περιβάλλον, ούτως ώστε ν’ ανταποκριθούμε στις διαφορετικές ανάγκες μαθητών που συνυπάρχουν σε τάξεις μεικτής ικανότητας.
Η διαφοροποιημένη διδασκαλία αξιοποιεί τις συνεργατικές προσεγγίσεις, την πολιτισμική ετερότητα και λαμβάνει υπόψη τα διαφορετικά βιώματα και εμπειρίες των παιδιών καθώς και το κοινωνικο-πολιτισμικό τους περιβάλλον (Gay, 2010∙ Bartolome, 2010, Alberta Education, 2010, Corbet, 2001).
Η Tomlinson (2000)τονίζει πως η διαφοροποίηση δεν είναι μια συνταγή διδασκαλίας, αλλά ένας καινοτόμος τρόπος για τη διδασκαλία και τη μάθηση. Ο εκπαιδευτικός που αποζητά να βρει έτοιμες συνταγές διαφοροποίησης δεν έχει κατανοήσει την έννοια της διαφοροποίησης.
Επίσης, σύμφωνα με τους Hart, (1992) και Παντελιάδου, (2008), δεν είναι διαφοροποίηση η απλή τροποποίηση του όγκου της εργασίας, η απλοποίηση-έκπτωση της διδασκόμενης ύλης, η κατηγοριοποίηση και ομαδοποίηση των μαθητών σύμφωνα με την ακαδημαϊκή τους επίδοση, και η απλή παροχή εξατομικευμένης διδασκαλίας ένας προς ένα.
Για την Κουτσελίνη, η διαφοροποίηση δε γίνεται μόνο για να βελτιωθεί η επίδοση των μαθητών με χαμηλή επίδοση και μαθησιακά προβλήματα αλλά και για ικανοποίηση των αναγκών των παιδιών που έχουν ταλέντο ή προχωρημένη γνώση σε σχέση με το αναλυτικό πρόγραμμα(http://www.pee.gr).
Η διαφοροποίηση αφορά:
Το περιεχόμενο της διδασκαλίας
Τη διαδικασία
Το μαθησιακό αποτέλεσμα – το τελικό προϊόν
Η διαφοροποίηση περιεχομένου αφορά την εισαγωγή του περιεχομένου διδασκαλίας με ποικίλους τρόπους, ώστε να είναι προσβάσιμο και κατανοητό από όλους τους μαθητές και επιπλέον να διασφαλίζει την ενεργό συμμετοχή τους μέσα στην τάξη. Οι στόχοι της διδασκαλίας και οι δυνατότητες πρόσβασης στις πληροφορίες, εντάσσονται σε αυτή την κατηγορία.
Η διαφοροποίηση της διαδικασίας αφορά την επιλογή των κατάλληλων:
διδακτικών μεθόδων, μέσων και υλικών
τρόπων οργάνωσης του μαθησιακού περιβάλλοντος,
τρόπων εργασίας των μαθητών (ατομικά, σε ζεύγη, ομαδικά, στην ολομέλεια),
τρόπων υποστήριξης με τον εκπαιδευτικό ως διαμεσολαβητή στη μαθησιακή διαδικασία.
Η διαφοροποίηση του μαθησιακού αποτελέσματος – του τελικού προϊόντος αφορά το
“Πώς ο μαθητής αποδεικνύει τις γνώσεις και δεξιότητες που απέκτησε και κατανόησε. Αφορά σε αποτελέσματα:
διαφορετικού επιπέδου και μορφής,
διαφορετικών διαδικασιών επίτευξης,
διαφορετικών τρόπων παρουσίασης
διαφορετικών τρόπων αξιολόγησης.
Στην ημερίδα της 1ης Απριλίου 2014, μετά τη θεωρητική παρουσίαση από τους εισηγητές, Σωτηρία Μαρτίνου, Σχολική Σύμβουλο 4ης Περιφέρειας Π.Ε. Ν. Ηρακλείου και Κανάκη Ιωάννη, Ομότιμο Καθηγητή του ΠΤΔΕ Πανεπιστημίου Κρήτης, οι επιμορφούμενοι εκπαιδευτικοί, χωρισμένοι σε μικρές μικτές ομάδες εργασίας, συνεργάστηκαν, σχεδιάζοντας διαφοροποιημένες διδασκαλίες σε διάφορα γνωστικά αντικείμενα, με θέματα της επιλογής τους
για:
το μέτρο,
την ελιά,
τον μινωικό πολιτισμό
την παραγωγή γραπτού λόγου (Γράφω μια πρόσκληση γενεθλίων).
τα μαθηματικά, στην ενότητα δεκάδες.
Αξιοποίησαν ως ενήλικες τις εμπειρίες τους από τις σχολικές τάξεις, τη φιλοσοφία της διαφοροποιημένης διδασκαλίας, τις γνώσεις της ψυχολογίας για τις πολλαπλές νοημοσύνες και μέσα από την ενεργή συμμετοχή τους στην ομάδα συνεργάστηκαν, επικοινώνησαν και δημιούργησαν τη δική τους διδασκαλία. Τις διαφοροποιημένες διδασκαλίες τις παρουσίασαν και τις συζήτησαν στην ολομέλεια.
Βιβλιογραφία
Κανάκης, Ι. Ν. (2007), Η εσωτερική διαφοροποίηση της διδασκαλίας και της μάθησης (Έννοια, Θεωρητική θεμελίωση, Επιδιώξεις). Στο: Εκπαιδευτικός Όμιλος Κύπρου, Διδασκαλία σε τάξεις μικτής ικανότητας, Πρακτικά 8ου Συνεδρίου. Λευκωσία, 21-33.
Perrenoud, P. (2005). Το σχολείο απέναντι στο πλήθος από κουλτούρες. Η διαφοροποιημένη παιδαγωγική, μεταξύ της απαίτησης για ισότητα και του δικαιώματος στη διαφορά, στο: http://users.sch.gr/ppiliour/papers/Papadopoulos_X/15_Cultures.pdf
Tomlinson, C. A. (2001), Διαφοροποίηση της εργασίας στην αίθουσα διδασκαλίας, ανταπόκριση στις ανάγκες όλων των μαθητών, μετάφραση Χρ. Θεοφιλίδης, Δ. Μαρτίδου-Φορσιέ. Αθήνα: εκδόσεις Γρηγόρη.
Gardner, H. (1983). Frames of mind: The theory of multiple intelligences.
Gardner, H. (1993). Multiple intelligences: the theory in practice. New York: Basic Books.
Unesco (1999) Εκπαίδευση, ο θησαυρός που κρύβει μέσα της, Έκθεση της Διεθνούς Επιτροπής της Unesco για την Εκπαίδευση στον 21ο αιώνα, υπό την Προεδρία του Jacques Delors, μτφρ. Ομάδα εργασίας του Κέντρου Εκπαιδευτικής ΄Ερευνας, Πρόλογος Μιχ. Κασσωτάκης. Αθήνα: εκδόσεις Gutenberg.
[1] Perrenoud, P. (2005). Το σχολείο απέναντι στο πλήθος από κουλτούρες. Η διαφοροποιημένη παιδαγωγική, μεταξύ της απαίτησης για ισότητα και του δικαιώματος στη διαφορά, στο: http://users.sch.gr/ppiliour/papers/Papadopoulos_X/15_Cultures.pdf , σ. 14