ISSN:1792-2674
ΘΕ «ΑΝΟΙΚΤΉ ΚΑΙ ΕΞ ΑΠΟΣΤΆΣΕΩΣ ΕΚΠΑΊΔΕΥΣΗ» [ΕΚΠ 65]
Μηλιωρίτσας Ευάγγελος
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η εργασία αυτή, αναφέρεται στην ανάπτυξη των γνωστικών δεξιοτήτων ως εργαλείου μάθησης στην εξΑΕ. Η επιλογή τριών βασικότερων από τη συνθετική δέσμη αυτών συσχετίζεται με τους στόχους της ΕΚΠ65 και αναδεικνύεται η σημαντικότητά τους στην πρώτη ενότητα. Στην δεύτερη ενότητα αναλύονται οι επιμέρους ενέργειες που απαιτούνται για την προετοιμασία της τρίτης συμβουλευτικής συνάντησης της θεματικής. Ακολουθεί η στοχοθεσία της Ο.Σ.Σ. με σκοπό την ανάπτυξη τριών κρίσιμων δεξιοτήτων. Στη συνέχεια, αποτυπώνονται τα στάδια, οι τεχνικές, τα μέσα, η χρονική αλληλουχία και η αποτελεσματική τους εφαρμογή. Η ενεργοποίηση των παραπάνω στοιχείων-ενεργειών συνδυάζεται με τις αρχές μάθησης ενηλίκων. Η εργασία ολοκληρώνεται με την παράθεση χρήσιμων συμπερασμάτων.
Α. Οι γνωστικές δεξιότητες στη Θεματική της ΑεξΑΕ
«Η γνώση δεν δανείζεται, δεν είναι μεταφερόμενο είδος, αλλά ανακαλύπτεται
και κερδίζεται από τον ενδιαφερόμενο μέσα από συγκεκριμένη και επιλεγμένη εμπλοκή του με το διδακτικό υλικό και άλλες μαθησιακές πρακτικές π.χ γνωστικές δεξιότητες». (Λιοναράκης Α., 2005).
Oι γνωστικές δεξιότητες είναι μια δέσμη εργαλείων με τις οποίες επεξεργαζόμαστε πληροφορίες και δεδομένα. Με άλλα λόγια, διαχειριζόμαστε τις πληροφορίες, τις μετουσιώσουμε στη γνώση και στα τρία συστατικά της, που είναι τα γεγονότα, οι θεωρίες και οι εμπειρίες και πρακτικές εφαρμογές, με σκοπό να γίνουμε ικανοί να τις χρησιμοποιήσουμε στην πορεία της μάθησης. Αυτό επιτυγχάνεται με τη χρήση της γλώσσας και τη λογική συγκρότηση της σκέψης, που βρίσκονται σε μια διαρκή αλληλεπίδραση και εξέλιξη μπορούμε να κατακτήσουμε συγκεκριμένες δεξιότητες, οι οποίες είναι απαραίτητες για την απόκτηση γνώσεων και την περαιτέρω ανάπτυξη της ανθρώπινης δράσης, συμπεριφοράς και στάσης[1]. Οι δεξιότητες αυτές είναι οι: δημιουργικότητα, περιγραφή, κρίση, σύγκριση, αντιπαράθεση, αξιολόγηση, ερμηνεία, ανάλυση, επιχειρηματολογία, ικανότητα ελέγχου, αμφισβήτηση, παρατήρηση, προφορική έκφραση και παρουσίαση, επίλυση προβλημάτων.
Από τα παραπάνω, προκύπτει η σημαντικότητά τους στην ευρετική πορεία της μάθησης ιδιαίτερα στην ΑεξΑΕ, με τα δικά της επιπλέον χαρακτηριστικά.
Α.1. Σημαντικότητα και ανάπτυξη τριών γνωστικών δεξιοτήτων
Σύμφωνα με τις σύγχρονες θεωρήσεις, η μάθηση απαιτεί την ενεργό και εποικοδομητική συμμετοχή του εκπαιδευόμενου και είναι αποτέλεσμα μιας συνεχούς διαδικασίας αλλαγών στο γνωστικό του υπόβαθρο. Ακόμη, η μάθηση δεν αντιμετωπίζεται ως μια διαδικασία προσφοράς και λήψης πληροφοριών, αλλά πρέπει να νοείται ως μια ενεργητική διαδικασία δόμησης νοημάτων και εννοιολογικής αλλαγής, η οποία προϋποθέτει την ενεργό συμμετοχή και εμπλοκή του εκπαιδευόμενου στην όλη διαδικασία. Διαφαίνεται, λοιπόν η ανάδειξη τριών βασικών γνωστικών δεξιοτήτων(δημιουργικότητα, κρίση και αξιολόγηση), με βάση τις αρχές και τον σκοπό της θεματικής ΑεξΑΕ.
Ειδικότερα, στα πλαίσια της ανοιχτής αντίληψης για τη μάθηση o εκπαιδευόμενος νοιώθει ότι έχει περισσότερη ευθύνη για την μαθησιακή διαδικασία. Πρέπει να προσαρμόσει το στυλ μαθησιακής διαδικασίας /διεργασίας (Κόκκος, 1998), στις ανάγκες και προσδοκίες του. Η µάθηση συντελείται κυρίως µέσα από την κατ’ ιδίαν µελέτη διδακτικού υλικού, ειδικά διαµορφωµένου για τις ανάγκες της εξΑΕ.
Σύμφωνα, λοιπόν, με τις σύγχρονες θεωρήσεις, η μάθηση απαιτεί την ενεργό και εποικοδομητική συμμετοχή του εκπαιδευόμενου και είναι αποτέλεσμα μιας συνεχούς διαδικασίας αλλαγών στο γνωστικό του υπόβαθρο και βέλτιστης αμφίδρομης επικοινωνία. Έτσι, δίνεται έμφαση στην αξιόλογη μάθηση του Vygotsky και τις δέσμες μάθησης (Λιοναράκης Α., 2005), με μία συνιστώσα τις γνωστικές δεξιότητες. Kάθε εκπαιδευόμενος οικοδομεί τη γνώση και μαθαίνει ουσιαστικά όταν τα εργαλεία-μέσα μαθησιακής διαδικασίας τον βοηθούν να οργανώνει και να δομεί τις γνώσεις του. Επιπλέον, όταν μαθαίνει ουσιαστικά αξιοποιώντας την πρότερη γνώση και εμπειρία του. Η σημαντικότητά τους προκύπτει από την διαφορετικότητα αυτής της εκπαίδευσης. Δηλαδή, από στοιχεία όπως: η έλλειψη της φυσικής παρουσίας των σπουδαστών, ο αναβαθμισμένος ρόλος του διδάσκοντα, η αποτελεσματική μάθηση, η διαχείριση επικοινωνίας με σκοπό την ενεργητική μάθηση.
Α.2. Συσχέτιση με τους στόχους της θεματικής
Η εξΑΕ (θεσμοί και λειτουργίες της), με τη μεθοδολογία της, με τον κρίσιμο ρόλο του διδάσκοντος, με το ιδιαίτερο πολυμορφικό διδακτικό υλικό και την εφαρμογή της σύγχρονης τεχνολογίας επιδιώκει την ανάπτυξη των βασικών γνωστικών δεξιοτήτων. Η ανάπτυξη της δημιουργικότητας, της κρίσης και της αξιολόγησης εξυπηρετεί την εξοικείωση των φοιτητών με το μοντέλο της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, με τον ρόλο των καθηγητών-συμβούλων και την διαχείριση της επικοινωνίας. Επιπλέον, ενδυναμώνουν τον φοιτητή στην μελέτη και αξιοποίηση του ειδικού υλικού, αφού η ευχέρεια, η ευελιξία, η ικανότητα πρωτοτυπίας, η ικανότητα οργάνωσης προσφέρουν στον ορισμό της αξίας των στοιχείων και ιδιαιτεροτήτων της εξΑΕ.
Η γνώση των ιδιαιτεροτήτων της δυναμικής της ομάδας και η εποικοδομητική συμμετοχή απαιτεί επικοινωνία με βάση επιλογές και διαπιστωμένες ανάγκες(δημιουργικότητα). Η λειτουργία στην ομάδα, η αναγνώριση των ρόλων και η ικανοποιητική διαχείριση των σχέσεων δηλώνει δυναμική εμπλοκή σε κοινωνικές ομάδες και κοινωνικοποίηση (δημιουργικότητα). Η αξιοποίηση του υλικού ενεργοποιεί την κρίση. Η αξιολόγηση βοηθάει στην αυτοοργάνωση και τον αυτοέλεγχο των φοιτητών (αναγκαία στοιχεία για την πορεία τους στην θεματική ενότητα).
Η ανάπτυξη των τριών βασικών γνωστικών δεξιοτήτων είναι αναγκαία για να κατανοήσουν τη φύση και τη φιλοσοφία της εκπαίδευσης από απόσταση, για να συμμετέχουν σε διαλογικό υλικό και στην αξιοποίηση των σύγχρονων μορφών επικοινωνίας. Η ανάπτυξή τους συνεισφέρει στην οργάνωση πηγών μελέτης και στην προσαρμογή των μεθοδολογιών της εξΑΕ. Είναι κεντρικής σημασίας για την δημιουργική χρήση του ειδικού υλικού εκπαίδευσης και την διατήρηση υψηλού επιπέδου αλληλεπίδρασης.
Οι περισσότεροι φοιτητές στην εξΑΕ έχουν ανάγκη υποστήριξης, προκειμένου να χρησιμοποιήσουν αποτελεσματικά το διδακτικό υλικό (Κόκκος, 2001) αλλά και τα μέσα επικοινωνίας και συνεργασίας(αφού δεν διαθέτουν τις κατάλληλες δεξιότητες μελέτης). Ακόμη, δεν γνωρίζουν πώς να προσεγγίζουν διεισδυτικά το αντικείμενο της μάθησης και να χρησιμοποιούν εναλλακτικές μαθησιακές πηγές. Επομένως, προκύπτει επιτακτικά η ανάγκη καλλιέργειας της δημιουργικότητας, της κρίσης και της αξιολόγησης.
Η δημιουργικότητα μπορεί να προσδιορίζεται ως καινοτομία απαραίτητη για δράσεις πρωτότυπες που ενυπάρχουν και ασυνήθιστες στην εξΑΕ. Ως διαφοροποίηση, ευελιξία και σύνθεση είναι κρίσιμη στην εξΑΕ, αφού συντελούνται μεταβολές στην προσέγγιση ενός θέματος ή στον χειρισμό υλικού. Ακόμη, διαμορφώνονται εναλλακτικές λύσεις, υπάρχει ποικιλία προσεγγίσεων ώστε να ακολουθούνται διαφορετικοί δρόμοι προκειμένου να επιτευχθεί ένας στόχος. Ενισχύει την έμφαση στις διασυνδέσεις και στην αλληλεπίδραση μεταξύ των μερών ενός όλου, επέρχεται σύνθεση των διάφορων πλευρών. Ως ανάπτυξη και προέκταση προάγει τα χαρακτηριστικά της εξΑΕ. Επιπλέον, η δημιουργική δράση ταιριάζει στο συγκεκριμένο πλαίσιο αναφοράς δηλαδή, έχει στόχο, δομή, προγραμματισμό και συνοχή ενεργειών με ουσιώδη αποτελέσματα.
Β. Η υλοποίηση της 3ης Ο.Σ.Σ
Η Ο.Σ.Σ. αποτελεί μαζί με τις γραπτές εργασίες, τους ακρογωνιαίους λίθους του διδακτικού έργου του διδάσκοντα και της σχέσης που διαμορφώνει με τους φοιτητές. Δεν πραγματοποιούνται συμπληρωματικά μαθήματα.
Στη διάρκειά της οι φοιτητές καλούνται να βρίσκονται συνεχώς στο «προσκήνιο», να ενεργούν, να αυτενεργούν, να συζητούν, να θέτουν ερωτήματα, να στοχάζονται, να αναλύουν κριτικά και να προσπαθούν να καταλήξουν σε επαρκώς τεκμηριωμένες (όχι απαραίτητα κοινές για όλους), αποφάσεις ή θέσεις.
Σκοπός του καθηγητή στην συμβουλευτική συνάντηση είναι να ενημερώνει, να προτρέπει, να υποστηρίζει την ομάδα, να θέτει ερωτήσεις με στόχο να αναπτύξει τον στοχασμό και την κριτική σκέψη των φοιτητών σχετικά με το μαθησιακό υλικό και το έργο τους στην αίθουσα, παραμένοντας όμως πάντα στο «παρασκήνιο».
Β.1. Σκοπός –Στόχοι- στάδια Ο.Σ.Σ. και φοιτητικές ανάγκες
Η διαδικασία της ανάλυσης των εκπαιδευτικών αναγκών, αποτελεί την αφετηρία κάθε συλλογικής διεργασίας μάθησης.(Κόκκος Α., 1998, σ.131). Από την ανίχνευση των αναγκών των φοιτητών (τηλεφωνικά, ηλεκτρονικά- ρητά και μη διατυπωμένες ή με ερωτηματολόγιο) και την αντίληψη του διδάσκοντα για διαπιστωμένες δυσκολίες στο κεφάλαιο: «διαδικασίες μάθησης στην ΑεξΑΕ», κρίθηκε σκόπιμο αντικείμενο της 3ης Ο.Σ.Σ. η ενασχόληση με τις «γνωστικές δεξιότητες». Το ζητούμενο είναι να προσφερθούν στους διδασκόμενους εναύσματα, ώστε να διεισδύσουν, ενεργοποιούμενοι, στον πλήρη «κύκλο της μάθησης» (Κόκκος Α., 1998, σ.34). Επιλέγονται, γι’ αυτό τρεις σημαντικές δεξιότητες, για να «συζητηθούν» στην Ο.Σ.Σ. Η ανεμπόδιστη διδακτική και μαθησιακή διαδικασία επιτυγχάνεται με την κατάλληλη οργάνωση. Ο σκοπός και οι στόχοι της Ο.Σ.Σ. αποτελούν τους συνδετικούς κρίκους ανάμεσα στις διαπιστωθείσες εκπαιδευτικές ανάγκες και στην πραγματοποίηση της εκπαίδευσης.
Σκοπός της συνάντησης είναι να εμπεδώσουν οι φοιτητές τα όσα ήδη μελέτησαν σχετικά με τις(τρεις) γνωστικές δεξιότητες. Δηλαδή, η δημιουργικότητα, η κρίση και η αξιολόγηση ως βασικά εργαλεία στην πορεία της μάθησης.
Οι στόχοι που ακολουθούν εξειδικεύουν τον σκοπό και προσδιορίζονται στα πλαίσιά του. Περιγράφουν τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα με σαφήνεια και με ελέγξιμο τρόπο, ώστε να μπορεί να αποτιμηθεί ο βαθμός επίτευξής τους. Δομούνται σε τρία επίπεδα και επιδιώκεται οι εκπαιδευόμενοι να αποκτήσουν:
Σε επίπεδο γνώσεων:
Να περιγράφουν μορφές ή ενέργειες που δηλώνουν δημιουργικότητα, κρίση, αξιολόγηση
Να συσχετίζουν την δημιουργικότητα με την κρίση
Να διαχωρίζουν την κρίση από την αξιολόγηση
Σε επίπεδο δεξιοτήτων:
Να χρησιμοποιούν τις συγκεκριμένες δεξιότητες στην προσωπική τους μορφωτική πορεία
Να οργανώνουν με αυτές την πρόσβαση σε πολλαπλούς χώρους μάθησης
Σε επίπεδο στάσεων:
Να αποδεχτούν την αναγκαιότητά τους στην περαιτέρω ανάπτυξη της ανθρώπινης δράσης, συμπεριφοράς και στάσης (Λιοναράκης Α., 2005)
Να τις υποστηρίζουν ως σημαντικό στοιχείο της πραγματοποίησης και της αποτελεσματικότητας της εκπαίδευσης από απόσταση
Ένα σύστημα εξΑΕ εστιάζει στις εκπαιδευτικές ανάγκες των εκπαιδευόμενων. Είναι ουσιαστικό να ληφθούν υπόψη η ηλικία, το πολιτισμικό και κοινωνικοοικονομικό υπόβαθρο, το εκπαιδευτικό επίπεδο και η οικειότητα με τις μεθόδους εκπαίδευσης από απόσταση. Επιπλέον, η ενίσχυση των κινήτρων (ενδιαφέρον, ικανοποίηση προσωπικών αναγκών, επίτευξη προσωπικών στόχων, έλεγχος της επιτυχίας, ανταμοιβή) επαυξάνει τα εκπαιδευτικά αποτελέσματα. Οι ρητά εκφρασμένες ανάγκες από κάθε διδασκόμενο, οι ανάγκες της ομάδας και αυτές που διαπιστώθηκαν για κάθε φοιτητή από τον διδάσκοντα καθορίζουν τον σχεδιασμό των σταδίων της συνάντησης.
Επιπρόσθετα, προβλέπονται και αντιστάσεις που πιθανόν να προβληθούν από κάποιους συμμετέχοντες. Γι’ αυτό η στοχοθεσία συμπληρώνεται από την καλή προετοιμασία του προκαταρκτικού σταδίου της Ο.Σ.Σ.
Β.2. Οι εκπαιδευτικές τεχνικές της Ο.Σ.Σ και τα μέσα
Το εισαγωγικό στάδιο (ευαίσθητο πεδίο) αποτελεί αναγκαία ενέργεια με χρονική διάρκεια 20-30 λεπτά και χρειάζεται ιδιαίτερη και προσεκτική αντιμετώπιση. Στην έναρξη της τρίτης συνάντησης δημιουργώντας το κατάλληλο κλίμα (με ενίσχυση της αυτοπεποίθησης των φοιτητών και της αυτοεκτίμησης), υπενθυμίζεται το θέμα, συμφωνείται η πορεία της και ακολουθούν τα βασικά στάδια υλοποίησής της, όπως σχεδιάστηκαν(και με βάση τις υλικοτεχνικές συνθήκες).
1ο Στάδιο
ΠΙΝΑΚΑΣ 1. Συνοπτικά στοιχεία του 1ου Σταδίου
Γνώσεις Εμβάθυνση σχετικά με την δημιουργικότητα, κρίση και αξιολόγηση και τους τρόπους που αξιοποιούνται στην εξΑΕ
Δεξιότητες
Στάσεις Επαλήθευση «ενεργειών» (ρήματα) που δηλώνουν δημιουργικότητα και κρίση
Χρονική διάρκεια 15-20 λεπτά.
Εκπαιδευτικές τεχνικές Εμπλουτισμένη Εισήγηση – χρήση πολλών παραδειγμάτων. [Παραδείγματα, όπου κάθε μία από τις τρεις γνωστικές δεξιότητες βρίσκει εφαρμογή (ενισχύει) τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά (απαιτήσεις) της εξΑΕ].
Εποπτικά μέσα Πίνακας, προβολέας διαφανειών.
2ο Στάδιο
ΠΙΝΑΚΑΣ 2. Συνοπτικά στοιχεία του 2ου Σταδίου
Γνώσεις Περαιτέρω εμβάθυνση.
Δεξιότητες
Στάσεις Περαιτέρω ενίσχυση της σπουδαιότητας των τριών δεξιοτήτων. Επισήμανση της αναγκαιότητάς τους στην «αξιόλογη μάθηση».
Χρονική διάρκεια 35-45 λεπτά
Εκπαιδευτικές τεχνικές Ερωτήσεις-Απαντήσεις / Συζήτηση.(Οι τρεις γνωστικές δεξιότητες και ο κριτικός στοχασμός)
Εποπτικά μέσα Χαρτοπίνακας, φωτοαντίγραφα(έντυπο υλικό).
3ο Στάδιο
ΠΙΝΑΚΑΣ 3. Συνοπτικά στοιχεία του 3ου Σταδίου
Γνώσεις
Δεξιότητες Δημιουργική αντιμετώπιση της δημιουργικότητας, της κρίσης και της αξιολόγησης. [βλ. παράρτημα (Ι)]
Στάσεις Μείωση αρνητισμού σε σχέση με την αναγκαιότητα των τριών δεξιοτήτων στην θεματική της εξΑΕ.
Χρονική διάρκεια 60 λεπτά
Εκπαιδευτικές τεχνικές Επεξεργασία μελέτης περίπτωσης κατά ομάδες και παρουσίαση στην ολομέλεια.
Εποπτικά μέσα Προβολέας διαφανειών, φωτοαντίγραφα(υλικό)..Δυνητική χρήση πίνακα ή χαρτοπίνακα.
4ο Στάδιο
ΠΙΝΑΚΑΣ 4. Συνοπτικά στοιχεία του 4ου Σταδίου
Γνώσεις Εναύσματα για περαιτέρω μελέτη με βιβλιογραφικές παραπομπές και βοηθητικά κείμενα
Δεξιότητες Εναύσματα για την ανάπτυξη της κρίσης και της δημιουργικότητας στη θεώρηση της αξίας των καινοτομιών της εξΑΕ.
Στάσεις Προσπάθεια περαιτέρω ευαισθητοποίησης: οι τρεις δεξιότητες (εργαλεία) βοήθειας:«να μάθω πως θα μάθω».
Χρονική διάρκεια 40-45 λεπτά
Εκπαιδευτικές τεχνικές Εισήγηση σχετική με την εκπόνηση της εργασίας. Σύντομη συζήτηση.
Εποπτικά μέσα Προβολέας διαφανειών.Έντυπο φωτοτυπημένο υλικό (βοηθητικά κείμενα, οδηγίες και βιβλιογραφικές παραπομπές).
Ο υπολειπόμενος χρόνος(στο εύλογο ποσοστό15-20%), θα καλυφθεί από απρόβλεπτα συμβάντα[2] .
Β.3. Ενεργοποίηση τεχνικών και ανάπτυξη των γνωστικών δεξιοτήτων
Σημαντικά στοιχεία στην εξΑΕ είναι ο εκπαιδευόμενος, οι μαθησιακές θεωρίες και ο τρόπος εφαρμογής τους, η επιλογή κατάλληλων διδακτικών στρατηγικών και οι εκπαιδευτικοί στόχοι. Το διδακτικό μοντέλο επομένως διαμορφώνεται από τη σύνθεση ανάμεσα στα χαρακτηριστικά και τις ικανότητες των εκπαιδευόμενων, τις θεωρίες του «πώς μαθαίνουν καλύτερα», τις ανάγκες εκπαίδευσης και τους διδακτικούς στόχους.
H αποτελεσματική Ο.Σ.Σ. απαιτεί διαρκή ανατροφοδότηση, ενθάρρυνση και ψυχολογική υποστήριξη. Στη χρονική της διάρκεια επιβάλλεται να καλυφθούν οι «αναγκαίες ενέργειες» και εφόσον υπάρχει χρόνος οι «χρήσιμες». (Κόκκος Α., 1998, σ.147). Για τον λόγο αυτό, η επιλογή των τεχνικών έγινε έτσι ώστε η πρακτική άσκηση να αντιμετωπίζεται ως «αναγκαία» ενέργεια. και για να διευκολύνουν τη μάθηση μέσω της πράξης και της ανατροφοδότησης. Οι εκπαιδευτικές μέθοδοι και τεχνικές που θα χρησιμοποιηθούν επιλέχθηκαν με βάση: τη γενικότερη στοχοθεσία του προγράμματος, τα χαρακτηριστικά της ομάδας και τις προϋπάρχουσες γνώσεις, δεξιότητες, στάσεις και συμπεριφορές. Ακόμη, συνυπολογίστηκε, η προώθηση της ενεργητικής συμμετοχής των καταρτιζόμενων και η προώθηση της ενδυνάμωσης των συμμετεχόντων(σε ατομικό και σε ομαδικό επίπεδο).
Στη διάρκεια της Ο.Σ.Σ. οι καταρτιζόμενοι πρέπει να εμπλακούν σταδιακά στη συμμετοχική διαδικασία, στη βάση της δυναμικής τόσο των σχέσεων που διαμορφώνονται όσο και της εξέλιξης της εκπαιδευτικής πράξης. Επομένως, η χρονική της διαχείριση αναφορικά με τον πλουραλισμό των τεχνικών είναι ζωτικής σημασίας για την επίτευξη των εκπαιδευτικών στόχων.
Το πρώτο στάδιο αποσκοπεί στην περισσότερη εμβάθυνση και τους τρόπους αξιοποίησης των τριών γνωστικών δεξιοτήτων. Επιχειρείται προσέγγιση στόχου στο γνωστικό επίπεδο. Επιλέχθηκε η εισήγηση (εισαγωγή-κύριο μέρος-επίλογος) για τη θεωρητική, αναλυτικότερη εμβάθυνση των τριών επιλεγμένων δεξιοτήτων σε σχέση με την ευρύτερη αξία τους στις δέσμες μάθησης. Η διανθισμένη με παραδείγματα παρουσίαση αποβλέπει στην γνωστική κατανόηση του αντικειμένου. Σημειώνονται στον πίνακα οι τρεις δεξιότητες και προβάλλεται διαφάνεια επισήμανσης βασικών χαρακτηριστικών τους. Το ενδιαφέρον της ομάδας ενεργοποιείται με την παρουσίαση επιμέρους ενεργειών που εκφράζουν κάθε μια από τις υπό εξέταση δεξιότητες.
Στο δεύτερο στάδιο ενθαρρύνεται ο διάλογος γύρω απ’ όσα παρουσιάστηκαν στο προηγούμενο, ώστε να καλυφθεί πλήρως ο «γνωστικός» στόχος. Η ανταλλαγή απόψεων μέσα από τον διάλογο και οι απαντήσεις σε ερωτήματα (που θα υποβληθούν), αποσκοπούν στην μερική κάλυψη του στόχου σε επίπεδο στάσεων (μείωση άγχους και ανασφάλειας σε σχέση με τη μέθοδο). Η τεχνική των ερωτήσεων-απαντήσεων στην ολομέλεια, μέσω κατάλληλων ερεθισμάτων, αυξάνει την αλληλεπίδραση (ο σύμβουλος τοποθετείται μόνο όταν προκύπτει ανάγκη). Οι απαντήσεις στα ερωτήματα θα καταγράφονται στον πίνακα ώστε να μπορεί η ομάδα να επανέρχεται σε αυτά. Στον χαρτοπίνακα καταγράφονται οι επιμέρους απαντήσεις πριν την τελική σύνθεση(κωδικοποίηση). Ως σημαντικό στάδιο απαιτεί τον σχεδιασμένο χρόνο του και ακολουθεί διάλειμμα.
Στη συνέχεια οι διδασκόμενοι εκπονούν άσκηση σε ομάδες εργασίας. Προσεγγίζεται ο στόχος σε επίπεδο δεξιοτήτων (η ολοκλήρωση αργότερα με την εκπόνηση της γραπτής εργασίας). Επίσης, θα καλυφθεί ακόμα περισσότερο ο στόχος στο επίπεδο των στάσεων, αφού η ομαδική εργασία ευνοεί την ανταλλαγή εμπειριών, αναπτύσσει τη συνεργασία και οδηγεί σε πληρέστερη επεξεργασία και αλληλοσυμπλήρωση δραστηριοτήτων. Οι φάσεις εξέλιξης και σύνθεσης (π.χ έλεγχος τήρησης προδιαγραφών) ευνοεί την συμμετοχικότητα. Η συγκεκριμένη εκπαιδευτική τεχνική προωθεί την ενεργητική συμμετοχή αφού κάθε καταρτιζόμενος συμμετέχει ισότιμα και λειτουργεί χωρίς το άγχος μιας πιθανής αποτυχίας. Ακολουθεί παρουσίαση των παρατηρήσεων κάθε υποομάδας με ταυτόχρονη καταγραφή τους στον χαρτοπίνακα.
Η μία ώρα που διατίθεται, διασφαλίζει την επίτευξη του στόχου σε επίπεδο στάσεων. Ακολουθεί διάλειμμα. Ως καταλληλότερη τεχνική (σε αυτή την χρονική στιγμή, 4ο στάδιο, σε σχέση με τον διατιθέμενο χρόνο) κρίνεται η εισήγηση για τις προδιαγραφές της γραπτής εργασίας. Επιδιώκεται περαιτέρω ανάπτυξη σε επίπεδο γνώσεων και δεξιοτήτων. Ακολουθεί εισήγηση και συζήτηση (μισής ώρας) αφιερωμένη στις στάσεις. Διανέμεται υλικό,γίνονται αναφορές σε βιβλιογραφικές πηγές και βοηθητικά κείμενα.
Ολοκληρώνοντας τη διαδικασία γίνεται αναφορά των κυριότερων σημείων που συζητήθηκαν, θετικά και αρνητικά σημεία και σκιαγραφείται η 4η συνάντηση.
Επιπλέον, οι εκπαιδευτικές τεχνικές αν υπήρξαν κατάλληλες ώστε να διασφαλίσουν την εμπέδωση της γνώσης και την δυνατότητα εφαρμογής της. Και σε ποιο βαθμό προώθησαν την ανάπτυξη σχέσης εμπιστοσύνης και συνεργασίας σε επίπεδο ομάδας αλλά και ατομικά;
Τα εκπαιδευτικά μέσα επιλέχθηκαν με βασικό κριτήριο τη ενίσχυση των εκπαιδευτικών τεχνικών και τον εμπλουτισμό της διδασκαλίας στη βάση του στόχου να προαχθεί η ενεργητική εμπλοκή των εκπαιδευόμενων στη διεργασία της μάθησης. (ενεργητική συμμετοχή αυτών μέσα από την ενεργοποίηση των αισθήσεων-ευκαιρίες εξάσκησης και δράσης).
Β.4. Στρατηγική της Ο.Σ.Σ και οι αρχές μάθησης ενηλίκων
Στην Ο.Σ.Σ η ανοικτή επικοινωνιακή προσέγγιση, που χαρακτηρίζει την μαθησιακή διαδικασία διέπεται από τις βασικές αρχές μάθησης των ενηλίκων:
α) Η μάθηση μέσα από ατομικές ή ομαδικές δραστηριότητες ορίζεται ως η ενεργή εμπλοκή του φοιτητή σε διαδικασίες επίλυσης προβλημάτων, αναζήτησης λύσεων, λήψης αποφάσεων κλπ., που ενεργοποιούν τις γνωστικές, κριτικές, στοχαστικές και συναισθηματικές δυνάμεις του.
β) Προωθείται σε συνδυασμό με τις αρχές της αναστοχαστικής πρακτικής. Απαραίτητες είναι η δημιουργικότητα και η κρίση ώστε να αναλύουν και εξετάζουν προσεκτικά τη μαθησιακή πορεία (διεργασία) διερευνώντας προσεκτικά το ρόλο τους και το ειδικό διδακτικό / μαθησιακό υλικό. Αυτή ακριβώς η αυτοαξιολόγηση αποτελεί τη βάση για μια ουσιαστική αλλαγή και ανάπτυξη του εκπαιδευόμενου.
γ) Επιπλέον, υιοθετούνται αρχές της αξιολόγησης και της αυτοαξιολόγησης. (εμπέδωση μέσα από τον αυτοέλεγχο). H αλληλεπίδραση αποτελεί ουσιώδες ανατροφοδοτικό στοιχείο ολοκλήρωσης του κύκλου της μάθησης.
δ) Οι τεχνικές σε συνδυασμό με τα κατάλληλα μέσα αναδεικνύουν τις αρχές της ενσυνείδητης μάθησης και της αυτονομίας των φοιτητών. Μέσα από τις διαδικασίες «του μαθαίνω πως να μαθαίνω», οι φοιτητές την ανάπτυξη των γνωστικών δεξιοτήτων υιοθετούν στην πράξη τις αρχές της εξατομίκευσης και της αυτομάθησης.
Συμπερασματικά, μεγαλύτερη έμφαση δόθηκε στην ενσυνείδητη μάθηση, στη μαθησιακή διαδικασία που οδηγεί στην αυτονομία και στην αυτοαξιολόγηση του φοιτητή και όχι σε μια διδακτική διαδικασία, όπου πρωταγωνιστεί ο διδάσκων.
Γ. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Στην εξΑΕ η ενεργητική, η συνεργατική, η εποικοδομητική και η εξατομικευμένη μάθηση εξυπηρετούνται με την περαιτέρω καλλιέργεια και ανάπτυξη της δημιουργικότητας, της κρίσης και της αξιολόγησης. Οποιοδήποτε εκπαιδευτικό περιβάλλον(διδακτικό ή μαθησιακό), πρέπει να δρα αποτελεσματικά και αλληλεπιδραστικά σε μια συγκεκριμένη διαδικασία διδασκαλίας και μάθησης. Είναι κρίσιμες ως εργαλεία για να προχωρήσουν οι φοιτητές στην πληροφορία και να οδηγηθούν στην γνώση, η οποία είναι αναγκαία για να δράσουν.
Επιπρόσθετα, η «ανοικτή» μορφή μάθησης είναι συνυφασμένη με τον κριτικό τρόπο σκέψης (Κόκκος Α., 1998, σ.41). Η δημιουργικότητα, η κρίση και η αξιολόγηση είναι απαραίτητες για την σε βάθος αναζήτηση των αιτίων, την πολλαπλότητα των διερευνήσεων και την επαναδιαπραγμάτευση των απόψεων.
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
Ι. Δίνεται στις τέσσερις υποομάδες (πενταμελείς), κείμενο από ιστοχώρο με αναφορές στην εξΑΕ, διαφορετικό για κάθε υποομάδα.
Ζητείται:
Α) Να κρίνουν το υλικό. (Επεξήγηση: να αναζητήσουν το διαφορετικό σε σχέση με τις απαιτήσεις του υλικού στην εξΑΕ).
Β) Να σχεδιάσουν τα κύρια σημεία αναφοράς του κειμένου σε «διαφάνεια», η οποία προορίζεται να προβληθεί σε μια ομαδική συμβουλευτική συνάντηση.
Γ) Να αξιολογήσουν (ορίσουν την αξία) της ανατροφοδότησης που «πήραν» από τον σχολιασμό των δύο πρώτων εργασιών τους(από τον σύμβουλό τους), με βάση δοσμένα κριτήρια (που θα τους δοθούν).
……………………………………………………..
[1] Πρέπει να αποκτήσουν αυτές τις γνωστικές δεξιότητες για να προχωρήσουν οι φοιτητές, αυτή την Θ.Ε, η οποία είναι κατ’ εξοχήν εκπαίδευση εξΑΕ ενηλίκων (μακριά από τον δάσκαλό τους).
[2] Επίμονες ερωτήσεις, αντιρρήσεις διδασκομένων, επέκταση της θεματολογικής παρουσίασης που δεν προγραμματίστηκε αρχικά από τον καθηγητή, προέκταση του διαλείμματος λόγω κόπωσης της ομάδας κ.ά.. (Κόκκος Α., 1998, σ.147).
BΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Κόκκος Α., , (1998), Αρχές Μάθησης Ενηλίκων, στο Κόκκος Α., Λιοναράκης Α., Ανοικτή και εξ αποστάσεως Εκπαίδευση, Σχέσεις διδασκόντων-διδασκομένων, τόμος Β, Πάτρα, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο
Κόκκος, Α., (1999), Η προετοιμασία των Ομαδικών Συμβουλευτικών Συναντήσεων, στο Κόκκος Α., Λιοναράκης Α., Ανοικτή και εξ αποστάσεως Εκπαίδευση, Σχέσεις διδασκόντων-διδασκομένων, τόμος Β, Πάτρα, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο
Κόκκος, Α., (1999), Τεχνικές εκπαίδευσης στις Ομαδικές Συμβουλευτικές Συναντήσεις, στο Κόκκος Α., Λιοναράκης Α., Ανοικτή και εξ αποστάσεως Εκπαίδευση, Σχέσεις διδασκόντων-διδασκομένων, τόμος Β, Πάτρα, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο
Λιοναράκης, Α., (2005), Ανοιχτή και εξ αποστάσεως εκπαίδευση και διαδικασίες μάθησης, στο Βασάλα Π., Γκιόσος Ι., Κουτσούμπα Μ., Λιοναράκης Α., Ξένος Μ., Παναγιωτακόπουλος Χ., Ανοικτή και εξ αποστάσεως Εκπαίδευση, Παιδαγωγικές και Τεχνολογικές Εφαρμογές, τόμος Δ΄, Eλληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, Πάτρα..
Ματραλής, Χ., (1999),. Ιδιαίτερα εκπαιδευτικά «εργαλεία»-μέθοδοι, στο Ανοικτή και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση, Θεσμοί και λειτουργίες, τόμος Α΄, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, Πάτρα.
Ματσαγγούρας, Η., (2001), «Στρατηγικές Διδασκαλίας. Η κριτική σκέψη στη Διδακτική Πράξη», στο Θεωρία και Πράξη της Διδασκαλίας, 2, Gutenberg, Πανεπιστημιακά.