ISSN:1792-2674
Μαρία Βουβούση – Φιλόλογος, Msc: Σχεδιασμός και Ανάπτυξη Τουρισμού και Πολιτισμού, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Msc: Eπιστήμες της Εκπαίδευσης και της Διά Βίου Μάθησης, Πανεπιστήμιο Μακεδονίαs.
Περίληψη
Όλα τα ευνομούμενα κράτη έχουν καθήκον, βάσει της νομοθεσίας, αλλά και των κανόνων της, να περιφρουρούν τα δικαιώματα των ανθρώπων που έχουν τιμωρηθεί με ποινή εγκλεισμού. Δυστυχώς, σε σωφρονιστικά καταστήματα δεν υπάρχει πάντοτε προστασία και υπεράσπιση βασικών δικαιωμάτων των κρατουμένων, όπως η ελευθερία στην επικοινωνία και η εκπαίδευση.
Έρευνες που έχουν γίνει στις φυλακές, δείχνουν ότι μεγάλο μέρος των κρατουμένων έχουν χαμηλό μορφωτικό επίπεδο, αρκετοί από αυτούς παρουσιάζουν μαθησιακές δυσκολίες, οι οποίες δεν είχαν ποτέ διαγνωστεί κατά τη φοίτησή τους στο σχολείο. Επιπλέον, πολλοί δεν είχαν σταθερή εργασία και αντιμετώπιζαν σοβαρά οικονομικά προβλήματα. Η εκπαίδευση στη φυλακή, λοιπόν, στοχεύει στη διασύνδεση των εγκλείστων με την εκπαιδευτική διαδικασία. Στόχος η δημιουργική κάλυψη του περιορισμένου ελεύθερου χρόνου τους, για την ενδυνάμωση των υπαρχουσών δεξιοτήτων και την απόκτηση νέων, ώστε να διευκολυνθούν στην εύρεση εργασίας μετά την αποφυλάκιση, με τελικό σκοπό τη μείωση της εγκληματικότητας.
Στην Ελλάδα, ωστόσο, τα τελευταία χρόνια γίνονται σοβαρές προσπάθειες για την παροχή εκπαίδευσης σε ευπαθείς κοινωνικές ομάδες, όπως οι φυλακισμένοι που στερούνται την ελευθερία τους. Τα εκπαιδευτικά προγράμματα, σύμφωνα με τις απόψεις των ειδικών, περιορίζουν τον κίνδυνο της επανεμπλοκής των φυλακισμένων στην εγκληματικότητα, μειώνουν σημαντικά τις έκνομες βιαιότητες και παράλληλα συμβάλλουν σημαντικά στον ανθρωπιστικό χαρακτήρα της φυλακής.
Για να είναι η εκπαίδευση στη φυλακή ουσιαστική θα πρέπει να μη βασίζεται μόνο στις εφήμερες ανάγκες των φυλακισμένων, αλλά και να είναι σωστή η μαθησιακή διαδικασία, και να παρέχεται η δυνατότητα συμμετοχής όλων ανεξαιρέτως των φυλακισμένων. Απαραιτήτως πρέπει να αντιμετωπιστούν οι υπάρχουσες δυσκολίες.
Η εξέλιξη της εκπαιδευτικής διαδικασίας στηρίζεται στην ελευθερία και στην χώρα μας οι προσπάθειες που έχουν γίνει ως τώρα υπήρξαν επιτυχείς. Παρόλα αυτά απαιτείται να γίνουν αλλαγές για τη βελτίωση του παρεχόμενου επιπέδου εκπαίδευσης ώστε να προκύψουν καλύτερα και επωφελή αποτελέσματα. Η παροχή εκπαίδευσης στους κρατούμενους και η σύνδεσή τους με την κοινωνία αποτελεί χρέος κάθε κράτους. Άλλωστε, κανένα πρόγραμμα σωφρονιστικής πολιτικής δεν μπορεί να είναι επιτυχημένο χωρίς την επιμόρφωση, την κατάρτιση και την εκπαίδευση των φυλακισμένων..
Λέξεις κλειδιά: Ενήλικες, Εκπαίδευση, Φυλακή, Κράτος, Σωφρονισμός, Εγκλεισμός.
Summary
All legitimate States have a duty based on the legislation and the rules governing them to safeguard the rights of people who have been punished by imprisonment. Unfortunately, prisons do not have protection and defense of prisoner’s basic rights, such as freedom, communication and education. Research has shown that a large proportion of the prisoners have a low educational level, as many of them have learning difficulties that they have never been diagnosed while attending school. In addition, many did not have a stable job, facing serious financial problems. Training in prison therefore aims at interconnecting prisoners with the educational process, creatively covering their limited leisure time, empowering social skills, and acquiring new skills to facilitate employment after release, with the ultimate aim of reducing crime. In Greece, however, in recent years, serious efforts have been made to protect and defend education for vulnerable social groups, such as detainees deprived of their liberty. However, educational programs limit the risk of re-integration of prisoners into crime, reduce violence and contribute significantly to the humanitarian nature of the prison. In order for prison education to be essential, it should not only be based on the needs of prisoners, but also provide a proper learning process as well as the possibility of involving everyone without exception. It is necessary to overcome the difficulties that exist. The evolution of the educational process is based on freedom and in our country the efforts that have so far have been successful. However, improvement is needed to improve the results. Providing education to prisoners and connecting them to society is the responsibility of each State. Besides, no prison rehabilitation program can be successful without the training, training and education of the prisoner.
Keywords: Adults, Education, Prison, State, Prisons, Incarnation.
Maria Vouvousi – Philologist, Msc: Tourism and Culture Planning and Development, University of Thessaly, Msc: Education and Lifelong Learning, University of Macedonia.
Εισαγωγή
Όλα τα έννομα Κράτη έχουν καθήκον, με βάση τη νομοθεσία τους και τους κανόνες που τους διέπουν, να περιφρουρούν τα δικαιώματα των ανθρώπων που έχουν τιμωρηθεί με ποινή εγκλεισμού. Δυστυχώς, σε σωφρονιστικά καταστήματα δεν υπάρχει προστασία και υπεράσπιση βασικών δικαιωμάτων των κρατουμένων, όπως η ελευθερία, η επικοινωνία και η εκπαίδευση. Έρευνες (π.χ. Linares-Orama, 2005) δείχνουν ότι μεγάλο μέρος των κρατουμένων έχουν χαμηλό μορφωτικό επίπεδο, καθώς, αρκετοί από αυτούς παρουσιάζουν μαθησιακές δυσκολίες, οι οποίες δεν είχαν ποτέ διαγνωστεί κατά τη φοίτησή τους στο σχολείο. Επιπλέον, πολλοί δεν είχαν σταθερή εργασία, αντιμετωπίζοντας σοβαρά οικονομικά προβλήματα. Η εκπαίδευση στη φυλακή, λοιπόν, στοχεύει στη διασύνδεση των εγκλείστων με την εκπαιδευτική διαδικασία, στη δημιουργική κάλυψη του περιορισμένου ελεύθερου χρόνου τους, στην ενδυνάμωση κοινωνικών δεξιοτήτων και στην απόκτηση νέων δεξιοτήτων, προκειμένου να διευκολυνθούν στην εύρεση εργασίας, μετά την αποφυλάκιση, με τελικό σκοπό τη μείωση της εγκληματικότητας. Στην Ελλάδα, ωστόσο, τα τελευταία χρόνια γίνονται σοβαρές προσπάθειες, για την προστασία και υπεράσπιση της εκπαίδευσης σε ευπαθείς κοινωνικές ομάδες, όπως είναι οι κρατούμενοι που στερούνται την ελευθερία τους.
Ιστορική αναδρομή
Αρχικά, η εκπαίδευση στη φυλακή είχε θρησκευτικό χαρακτήρα, με τη διδασκαλία της Βίβλου, σκοπεύοντας στην αλλαγή και στην ηθική διάπλαση της προσωπικότητας των κρατουμένων (Gerber & Fritsch, 1983). Η εκπαίδευση στη φυλακή ξεκίνησε το 1789, όταν ένας ιερέας, στις φυλακές της Φιλαδέλφειας των Ηνωμένων Πολιτειών, δημιούργησε τα πρώτα μαθήματα για τους έγκλειστους. Η διεύθυνση της φυλακής, φοβούμενη πως η πρωτοπορία αυτή θα ωθούσε τους κρατούμενους στη διεκδίκηση των δικαιωμάτων τους, με κίνδυνο την ασφάλεια της φυλακής, αντέδρασε θεσπίζοντας την ύπαρξη φυλάκων κατά τη διάρκεια των μαθημάτων (Rothman & Morris, 1998. Gehring, 1980).
Ο Brockway, διοικητής φυλακών στην Νέα Υόρκη, ήταν ο πρώτος που επιχείρησε να συνδέσει την εκπαιδευτική διαδικασία με την κοινωνική επανένταξη. Σε μία ομιλία του, σε συνέδριο της Αμερικανικής Σωφρονιστικής Εταιρίας, τόνισε τα πλεονεκτήματα της επιμόρφωσης των κρατουμένων και υποστήριξε ότι η εκπαίδευση στη φυλακή μειώνει την παραβατικότητα. Το διάστημα 1876-1900, ο Brockway από την μία όρισε τις βάσεις της εκπαίδευσης στη φυλακή, αλλά προέβη και στη λήψη καινοτόμων μέτρων όπως π.χ. η εκπαίδευση των κρατουμένων με ειδικές ανάγκες, η εφαρμογή εξατομικευμένων εκπαιδευτικών προγραμμάτων και η τήρηση εκπαιδευτικού φακέλου για κάθε φυλακισμένο. Συγκεκριμένα, η εξατομικευμένη μέθοδος διδασκαλίας εφαρμόστηκε πρώτα στη φυλακή και στη συνέχεια υιοθετήθηκε από την ακαδημαϊκή κοινότητα (Reagan & Stoughton, 1976).
Άλλος ένας αναμορφωτής του σωφρονιστικού συστήματος, ο Mott Osborne, το 1900, προκειμένου να καταλάβει τις ανάγκες του συστήματος, παρουσιάστηκε ως κατάδικος σε μία φυλακή, μετατρέποντάς την σε ένα σύγχρονο εκπαιδευτικό ίδρυμα. Στη συνέχεια εργάστηκε σε άλλες φυλακές, οργανώνοντας εκπαιδευτικά προγράμματα, ενώ σε μία φυλακή ίδρυσε, με τη βοήθεια των κρατουμένων, ένα σχολείο (Gehring, 1980).
Την περίοδο 1929-1940, ο MacCormick, ως υπεύθυνος των φυλακών των Η.Π.Α., δημιούργησε σχολεία και βιβλιοθήκες, εξέδωσε το πρώτο βιβλίο εξατομικευμένης εκπαίδευσης κρατουμένων και, το 1930, ίδρυσε την Εταιρία Σωφρονιστικής Εκπαίδευσης, εκδίδοντας από το 1937 το Journal of Correctional Education, ένα επιστημονικό περιοδικό για θέματα εκπαίδευσης στη φυλακή.
Η εξάπλωση εκπαιδευτικών προγραμμάτων στη φυλακή άρχισε να γίνεται πιο αυξημένη μετά το 1950 και το 1991 ιδρύθηκε η Ευρωπαϊκή Εταιρία για την Εκπαίδευση στις Φυλακές. Σήμερα, σε πολλές χώρες, λειτουργούν ειδικές διευθύνσεις εκπαίδευσης με σχολεία μέσα στη φυλακή, πραγματοποιούνται πλήθος εκπαιδευτικών προγραμμάτων και προσφέρονται σπουδές σε πανεπιστημιακό επίπεδο.
Το νομικό πλαίσιο
Όλοι οι άνθρωποι ανεξαιρέτως έχουν δικαίωμα στην εκπαίδευση – και η εκπαίδευση των φυλακισμένων είναι ίδια ακριβώς με την αντίστοιχη των ελεύθερων πολιτών – διαφέρει μόνο ως προς τον τρόπο άσκησής της. Η βασική εκπαίδευση είναι σημαντική, γι’ αυτό τον λόγο, η Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση είναι υποχρεωτική για τους ανήλικους φυλακισμένους, με τη λειτουργία μονοθέσιων δημοτικών σχολείων σε φυλακές όπου κρατούνται ανήλικοι.
Επιπλέον, πραγματοποιείται εκπαίδευση όλων των βαθμίδων του Γυμνασίου και του Λυκείου, προγράμματα επαγγελματικής κατάρτισης, καθώς και δραστηριότητες όπως ο αθλητισμός και η ζωγραφική. Όλοι οι κρατούμενοι έχουν ίδια πρόσβαση στην εκπαίδευση, στην επαγγελματική κατάρτιση, σε δημιουργικές δραστηριότητες, καθώς και στη δυνατότητα χρήσης των βιβλιοθηκών. Τα εκπαιδευτικά προγράμματα στη φυλακή οφείλουν να είναι σχεδόν ίδια με αυτά των τυπικών σχολείων. Σκοπός τους είναι να συμβάλλουν στην ανάπτυξη του φυλακισμένου, ως ολοκληρωμένη προσωπικότητα, και στην προετοιμασία για τη ζωή μετά την αποφυλάκιση.
Οι ιδιαίτερες εκπαιδευτικές ανάγκες της ομάδας
Η εκπαίδευση των κρατουμένων είναι δύσκολη επειδή διεξάγεται σ’ έναν κλειστό και απαιτητικό χώρο (Goffman, 1961). Η υποβάθμιση της φυλακής, το άγχος, ο φόβος, η ανασφάλεια, η αποκοπή από το οικογενειακό και το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον (Τοch, 1975), κλονίζουν τη δεινή τους θέση.
Συγκρίνοντας μαθητές τυπικών σχολείων με μαθητές σχολείων σε φυλακές, διαπιστώνουμε ότι οι πρώτοι έχουν περισσότερα δικαιώματα επιλογής, καθώς στις φυλακές δεν ισχύει κάτι τέτοιο. Ενώ οι μαθητές των τυπικών σχολείων έχουν πλήθος εμπειριών, από το εκπαιδευτικό σύστημα, τις οποίες μπορούν να χρησιμοποιήσουν για να θέσουν στόχους, οι κρατούμενοι έχουν συνήθως αρνητικές εμπειρίες από το εκπαιδευτικό σύστημα και είναι ιδιαίτερα επιφυλακτικοί απέναντι στο εκπαιδευτικό έργο (Winters, 1997). Επιπλέον, οι μαθητές επιδιώκουν, μέσω της Παιδείας, γενικότερα τη βελτίωση της ζωής και την αντιμετώπιση των προβλημάτων τους με τον καλύτερο τρόπο, ενώ ο βασικός στόχος των κρατουμένων είναι η αποφυλάκισή τους.
Τα πρωταρχικά ενδιαφέροντα των εγκλείστων στρέφονται στην ελευθερία, στην ανεξαρτησία, στην ασφάλεια και στην κοινωνική αποδοχή, παρά στην κύρια εκπαίδευση (LoPitno, 2006). Σύμφωνα με ερευνητικά στοιχεία, πολλοί κρατούμενοι αντιμετωπίζουν δυσκολίες εξαιτίας του χαμηλού μορφωτικού επιπέδου τους, καθώς παρουσίασαν, κατά τη διάρκεια της φοίτησής τους στο σχολείο, υψηλά ποσοστά σχολικής αποτυχίας, λόγω παραβατικών συμπεριφορών και προβλημάτων με τον νόμο (Ηarlow, 2003). Απόρροια των παραπάνω αποτέλεσε η αποτυχία ολοκλήρωσης της υποχρεωτικής εκπαίδευσης (Vacca, 2004), με ένα 79% να εγκαταλείπει το σχολείο γρήγορα (Stephens,1990).
Παρατηρήθηκε ότι αρκετοί κρατούμενοι παρουσίαζαν μαθησιακές δυσκολίες, οι οποίες δεν είχαν διαγνωστεί κατά τη διάρκεια της φοίτησης στο σχολείο (Mears & Aron, 2003). Αξίζει να σημειωθεί ότι υπάρχει ξεκάθαρη σύνδεση της σχολικής αποτυχίας με τις μαθησιακές δυσκολίες και την παραβατική συμπεριφορά (Linares-Orama, 2005. Leone, Christle & Nelson, 2003. Zabel & Nigro, 1999).
Επιπλέον, εξαιτίας του γεγονότος ότι πολλοί είναι χρήστες εξαρτησιογόνων ουσιών και έχουν προβλήματα υγείας, επηρεάζεται κάθε προσπάθεια αποτελεσματικής εκπαίδευσης στις φυλακές. Έρευνες δείχνουν ότι οι περισσότεροι από τους κρατούμενους κάνουν χρήση ουσιών και αρκετοί υποφέρουν από ψυχικές διαταραχές (Blaauw, Ronald, Kerkhof, 2000). Η ύπαρξη χαμηλής αυτοεκτίμησης, σε συνδυασμό με αισθήματα αποτυχίας και ντροπής, για την αποχώρηση τους από το σχολείο, δημιουργούν δυσκολίες στην εύρεση σοβαρής εργασίας (Winters, 1997).
Η αναγκαιότητα της εκπαίδευσης στη φυλακή και τα ευεργετήματα της
Η δημιουργική απασχόληση του ελεύθερου χρόνου, η σύνδεση με την εκπαιδευτική διαδικασία, η απόκτηση νέων δεξιοτήτων, η συνεργασία με εκπαιδευτές που έρχονται στη φυλακή δρουν θετικά στην προσωπικότητα του κρατούμενου. Στην αποπνικτική ατμόσφαιρα της φυλακής, η εκπαίδευση προάγει την επικοινωνία και λειτουργεί ως μέσο κοινωνικής ενσωμάτωσης. Ο εκπαιδευόμενος για να μάθει, χρειάζεται να αισθανθεί ότι βρίσκεται σε ένα ασφαλές περιβάλλον, να νιώσει ότι η εκπαίδευση συνδέει εκείνον με την κοινωνία και ότι αποτελεί μεταβατικό χώρο. (University of the State of New York, The State Education Department, Office of Workforce Preparation and Continuing Education, 1995). Με τα κατάλληλα εφόδια, τα οποία του δίνονται μέσω της εκπαίδευσης, ο κρατούμενος μπορεί να δώσει σημασία και ενδιαφέρον στη ζωή και στον εαυτό του. Ο κρατούμενος δίνει νόημα στις προσωπικές του εμπειρίες, τις χρησιμοποιεί για να μάθει και αυτό είναι και το ζητούμενο στην εκπαίδευση ενηλίκων. Ο φυλακισμένος, μέσω της εκπαίδευσης μπορεί να δημιουργήσει μία νέα διαφορετική πραγματικότητα. Ασχολείται με διάφορες δραστηριότητες, όπως Ποίηση, Λογοτεχνία, Μουσική, Θέατρο κ.ά. έτσι ώστε να αισθανθεί ευχάριστα και να καταφέρει, με αυτόν τον τρόπο, να διώξει το άγχος, την καταπίεση μέσα από τον εκπαιδευτικό χώρο. Μ’ αυτό τον τρόπο μαθαίνει, δημιουργεί επιλογές και μπορεί να τις υποστηρίξει. Έρευνες απέδειξαν ότι η συμμετοχή σε εκπαιδευτικά προγράμματα αυξάνει σημαντικά την αυτοεκτίμηση και βελτιώνει σε μεγάλο βαθμό τις κοινωνικές δεξιότητες των κρατουμένων (Parker, 1990). Επίσης, τονίστηκε ότι οι κρατούμενοι αντλούν ιδιαίτερη ικανοποίηση από την εμπλοκή τους σε δημιουργικές δραστηριότητες, καθώς συχνά τούς δίνεται η δυνατότητα να αναπτύξουν τη θετική πλευρά του χαρακτήρα τους (Kett, 1995). Το σημαντικότερο, ωστόσο, είναι ότι η εκπαίδευση στη φυλακή συνδέεται στενά με την κοινωνική ένταξη. Μολονότι οι πρώτες σχετικές έρευνες, οι οποίες διεξήχθησαν τη δεκαετία του 1970, αμφέβαλλαν για την βασική σύνδεση μεταξύ εκπαίδευσης στη φυλακή και μείωσης της παραβατικότητας (Μartinson, 1974 Lipton,Martinson & Willks, 1975), οι ερευνητές, μετά τη δεκαετία του 1980, έδειξαν το αντίθετο.
Η Εκπαίδευση στις φυλακές της χώρα μας
Η εισαγωγή προγραμμάτων εκπαίδευσης στις φυλακές της χώρας έχει ξεκινήσει πάνω από 20 χρόνια. Προγράμματα της Γενικής Γραμματείας Εκπαίδευσης Ενηλίκων και των Νομαρχιακών Επιτροπών Λαϊκής Επιμόρφωσης, η ελληνική ως δεύτερη γλώσσα για αλλοδαπούς κρατούμενους, προγράμματα επαγγελματικής κατάρτισης, όπως για μελισσοκομία, ηλεκτρολογία και μηχανολογία αυτοκινήτων, ανθοκομία, κατασκευή κοσμήματος, ψυχοκοινωνική υποστήριξη κρατουμένων κ.ά. είναι κάποια τα οποία συνιστούν επέκταση της λειτουργίας των προγραμμάτων εκπαίδευσης, σε όλες τις φυλακές της χώρας. Επίσης η Γ.Γ.Ε.Ε, σε συνεργασία με το Κέντρο Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων (ΚΕ.Θ.Ε.Α.), ξεκίνησε το 1998, στην Κεντρική Φυλακή Γυναικών του Κορυδαλλού, το Πρόγραμμα Εκπαίδευσης και Θεραπείας Κρατουμένων Γυναικών, με τη δημιουργία ανεξάρτητου χώρου μέσα στη φυλακή. Παράλληλα, από το 1999, εφαρμόζει ένα δοκιμαστικό πρόγραμμα εκπαίδευσης σωφρονιστικών υπαλλήλων, το οποίο συμμετέχουν όσοι δεν είχαν παρακολουθήσει την εκπαίδευση της Σχολής Σωφρονιστικών Υπαλλήλων του Υπουργείου Δικαιοσύνης. Αποτέλεσμα αυτής της προσπάθειας ήταν η δημιουργία μιας ομάδας υποστήριξης σωφρονιστικών υπαλλήλων στην Κεντρική Φυλακή Γυναικών του Κορυδαλλού.
Επιπρόσθετα, η εκπόνηση προγραμμάτων εκπαίδευσης, από τη Γενική Γραμματεία Εκπαίδευσης Ενηλίκων (Γ.Γ.Ε.Ε.) και το Ινστιτούτο Διαρκούς Εκπαίδευσης Ενηλίκων (Ι.Δ.ΕΚ.Ε.), μέσω της λειτουργίας των Κέντρων Εκπαίδευσης Ενηλίκων (ΚΕΕ) στις φυλακές, την τελευταία τριετία έχει διαδοθεί με αυξανόμενη την παρουσία των κρατουμένων. Τα τμήματα μάθησης είχαν τρίμηνη, τουλάχιστον, διάρκεια, υπήρχαν όμως και τμήματα με εξάμηνη παρακολούθηση (κυρίως προγράμματα ελληνικής γλώσσας και συμβουλευτικής). Στα προγράμματα συμμετείχαν συνολικά 4.678 εκπαιδευόμενοι κρατούμενοι, με συνολικό πληθυσμό των κρατουμένων γύρω στις 10.000. Αξίζει να τονιστεί ότι 103 εκπαιδευόμενοι κρατούμενοι συμμετείχαν με επιτυχία σε εξετάσεις για την απόκτηση Απολυτηρίου Δημοτικού Σχολείου. Επιπλέον, 6 εκπαιδευόμενοι κρατούμενοι συμμετείχαν σε εξετάσεις διάφορων τάξεων του Γυμνασίου και 3 σε εξετάσεις διάφορων τάξεων του Λυκείου, εκτός φυλακής. Επίσης 11 εκπαιδευόμενοι κρατούμενοι συμμετείχαν στις εξετάσεις για την απόκτηση Πιστοποιητικού Ελληνομάθειας του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας, Α΄ και Β΄ επιπέδου. Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι τα γνωστικά αντικείμενα των τμημάτων μάθησης στις φυλακές ήταν: Ελληνική Γλώσσα (66 τμήματα), Μαθηματικά (11 τμήματα), Πληροφορική (18 τμήματα), Πολιτισμό (24 τμήματα), Σωματική και Ψυχική Υγεία (11 τμήματα), Ξένες γλώσσες (12 τμήματα) και Συμβουλευτική (69 τμήματα).
Δυνατότητα συμμετοχής στα προγράμματα εκπαίδευσης της Γ.Γ.Ε.Ε. έχουν όλοι οι κρατούμενοι, ανεξάρτητα από το φύλο, την ηλικία, το επίπεδο εκπαίδευσης, την καταγωγή, το θρήσκευμα και το είδος του αδικήματος. Στην επιλογή για την ένταξή τους στα τμήματα μάθησης λαμβάνονται υπόψη οι προηγούμενες γνώσεις τους, τα κίνητρα και η επιθυμία συμμετοχής τους. Σημειώνεται ότι κρατούμενοι οι οποίοι αντιμετωπίζουν προβλήματα χρήσης ουσιών δεν μπορούν να παρακολουθήσουν τα προγράμματα μάθησης, εκτός εάν συμμετέχουν σε Προγράμματα Θεραπείας ή Απεξάρτησης. Οι εκπαιδευόμενοι λαμβάνουν Πιστοποιητικό Επιμόρφωσης, Πιστοποιητικό Διά Βίου Εκπαίδευσης, Βεβαίωση παρακολούθησης, μετά το τέλος του προγράμματος. Υπάρχει επίσης δυνατότητα παρακολούθησης ολοκληρωμένων Προγραμμάτων Διά Βίου Εκπαίδευσης, προετοιμασίας για τις Εξετάσεις Απόκτησης Απολυτηρίου Δημοτικού Σχολείου καθώς και Πληροφορικής. Τέλος, οι ημεδαποί κρατούμενοι, μετά από ανάλογη προετοιμασία, μπορούν να συμμετάσχουν σε εξετάσεις για την απόκτηση Απολυτηρίου Δημοτικού Σχολείου, ενώ οι αλλοδαποί έχουν τη δυνατότητα να συμμετάσχουν σε εξετάσεις για την απόκτηση του Πιστοποιητικού Ελληνομάθειας.
Καινοτομίες της Σωφρονιστικής Εκπαίδευσης στη χώρα μας τα τελευταία χρόνια
Τα νεωτεριστικά σημεία των εφαρμοσμένων εκπαιδευτικών προγραμμάτων, στα δεσμωτήρια της χώρας, συνοψίζονται στα παρακάτω: Με την ανάπτυξη των προγραμμάτων οι κρατούμενοι αποκτούν κίνητρα συμμετοχής στα προγράμματα εκπαίδευσης των Κ.Ε.Ε. στη φυλακή. Η δυνατότητα συμμετοχής σε προγράμματα εκπαίδευσης, με ενδιαφέρουσα θεματολογία, παρέχει την ευκαιρία σύνδεσης και με άλλες εκπαιδευτικές δραστηριότητες Με την παρακολούθηση των συγκεκριμένων εκπαιδευτικών προγραμμάτων, οι κρατούμενοι μπορούν να μειώσουν την ποινή τους. Αποδεικνύεται έτσι η σημαντικότητα των προγραμμάτων εκπαίδευσης των Κ.Ε.Ε., παράλληλα με την παρεχόμενη εργασία ή τα προγράμματα επαγγελματικής κατάρτισης μέσα στη φυλακή.
Η διαδικασία ένταξης του κρατούμενου στην εκπαίδευση, διευκολύνεται και γίνεται αποτελεσματικότερη, με την τήρηση και τη συμπλήρωση της εκπαιδευτικής καρτέλας, στην οποία παρουσιάζονται οι προηγούμενες γνώσεις των κρατουμένων.
Όσοι κρατούμενοι παρακολουθούν προγράμματα εκπαίδευσης των Κ.Ε.Ε. μπορούν, παράλληλα, να συμμετέχουν και σε ομάδες συμβουλευτικής. Μέσω της λειτουργίας των ομάδων αυτών αναδεικνύονται τα σημαντικά προβλήματα και γίνεται προσπάθεια επίλυσής τους, προκειμένου να διευκολυνθεί η εκπαιδευτική διαδικασία.
Οι εκπαιδευτές επιμορφώνονται για τις ανάγκες εκπαίδευσης των κρατουμένων, τις συνθήκες στις οποίες πραγματοποιείται η όλη διαδικασία, τα προβλήματα που θα προκύψουν κλπ. Η εκπαίδευση των εκπαιδευτών είναι απαραίτητη. Η συνεργασία της Γ.Γ.Ε.Ε. με το Υπουργείο Δικαιοσύνης, στο πλαίσιο της λειτουργίας των εκπαιδευτικών προγραμμάτων, είχε και ένα πρακτικό αποτέλεσμα καθώς σε ορισμένες φυλακές, με απόφαση της Διεύθυνσής τους, δημιουργήθηκαν οι κατάλληλοι χώροι εκπαίδευσης.
Προβλήματα και προτάσεις
Η καταλληλότητα των εκπαιδευτικών χώρων, η επάρκεια του εκπαιδευτικού χρόνου, η δυνατότητα συμμετοχής όλων των κρατουμένων σε προγράμματα εκπαίδευσης, η συνέχεια της εκπαίδευσης, η εξασφάλιση της πιστοποίησης των γνώσεων που αποκτήθηκαν στη φυλακή, η δημιουργία σταθερών συνεργασιών με εκπαιδευτικούς οργανισμούς, ιδρύματα και το Υπουργείο Δικαιοσύνης, η βελτίωση του μορφωτικού επιπέδου των σωφρονιστικών υπαλλήλων, η ευαισθητοποίηση και η αλλαγή στάσεων των εκπαιδευτών απέναντι σε στερεότυπα, η καταγραφή των εκπαιδευτικών αναγκών της ομάδας και η σύνδεση της εκπαίδευσης με την αποφυλάκιση είναι μερικά από τα σημαντικότερα προβλήματα που απασχολούν την Πολιτεία, τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο. Η αποτελεσματικότερη εφαρμογή της εκπαίδευσης στη χώρα μας απαιτεί: να προβλέπεται η ύπαρξη αυτόνομων, κατάλληλων και εύκολα προσβάσιμων χώρων από τους κρατούμενους, να διορίζεται ένα πρόσωπο κύριο από τη φυλακή, το οποίο θα φροντίζει για τη διαμόρφωση των κατάλληλων συνθηκών διεξαγωγής των προγραμμάτων, να παρέχονται ευκαιρίες οργανωμένης πληροφόρησης όλων των κρατουμένων, για το τι μπορούν να μάθουν μέσα στη φυλακή, να προσφέρεται συμβουλευτική υποστήριξη στο προσωπικό των φυλακών και τέλος να διασφαλίζεται η δυνατότητα άμεσης σύνδεσης των προγραμμάτων εκπαίδευσης των Κ.Ε.Ε. με άλλα προγράμματα εκπαίδευσης ή κατάρτισης αλλά και παραπομπής όσων αποφυλακίζονται στους κατάλληλους εκπαιδευτικούς φορείς για συνέχεια της εκπαίδευσης και μετά την αποφυλάκιση.
Eπίλογος
Τα εκπαιδευτικά προγράμματα, περιορίζουν τον κίνδυνο της επανεμπλοκής των φυλακισμένων στην εγκληματικότητα, μειώνουν τη βία και παράλληλα συμβάλλουν σημαντικά στον ανθρωπιστικό χαρακτήρα της φυλακής (Newman, Lewis & Beverstock, 1993). Για να είναι η εκπαίδευση στη φυλακή ουσιαστική θα πρέπει όχι μόνο να βασίζεται στις ανάγκες των φυλακισμένων, αλλά και να παρέχει σωστή μαθησιακή διαδικασία, καθώς και τη δυνατότητα συμμετοχής όλων ανεξαιρέτως. Απαραίτητο είναι να αντιμετωπιστούν οι δυσκολίες που υπάρχουν. Η εξέλιξη της εκπαιδευτικής διαδικασίας στηρίζεται στην ελευθερία και στη χώρα μας οι προσπάθειες, που έχουν γίνει ως τώρα, υπήρξαν επιτυχείς. Παρόλα αυτά, απαιτείται να γίνουν βελτιωτικές αλλαγές, ώστε να αποκτήσουμε τα καλύτερα δυνατά αποτελέσματα. Η παροχή εκπαίδευσης στους κρατούμενους και η σύνδεσή τους με την κοινωνία αποτελεί χρέος κάθε Κράτους. Άλλωστε, κανένα πρόγραμμα σωφρονιστικής αλλαγής δεν μπορεί να είναι επιτυχημένο χωρίς την επιμόρφωση, την κατάρτιση και την εκπαίδευση του φυλακισμένου.
Βιβλιογραφία:
1) Allen, J. P. (1988). «Administering Quality Education in an Adult Correctional Facility», Community Service Catalyst, 18(4): 28-29.
2) Batiuk, M. (1997). «The State of Post Secondary Correctional Education in Ohio», Journal of Correctional Education, 48(2): 70-72.
3) Blaauw, E., Ronald R., and Kerkhof, A. (2000). «Mental Disorder in European Countries», International Journal of Law and Psychiatry, 23(5-6): 649-663.
4) Goffman, E. (1961). Asylums. Essays on the social situation of mental patients and other inmates. New York: Anchor.
5) Ghering, «T. The History of Correctional Educational», In http://www.ceanatioanl.org
6) Gerber, J. Fritsch, E.J. (1983). «Adult academic and vocational correctional programs: A review of recent research», Journal of Offender Rehabilitation, 22: 119-142.
7) Kett, M. (1995). Survey of prisoners’ attitudes to education. Wheatfield Place of Detention. Unpublished report.
8) Leone, P. Christle, C. and Nelson, M. (2003). Scholl failure, race and disability: Promoting positive outcomes, decreasing vulnerability for involvement with the juvenile delinquency system. EDJJ: The National Center on Education, Disability and Juvenile Justice.
9) Linares-Orama, N. (2005). «Language –learning disorders and youth incarceration», Journal of Communication Disorders, 38: 311-319.
10) Lipton, D., Martinson, R. and Willks, J. (1975). The Effectiveness of Correctional Treatment: A Survey of Treatment Evaluation Studies. New York: Praeger.
11) LoPitno, B. (2006). «How Schools in Prisons Help Inmates and Society», In http://adulted.about.com/cs/prisoneducation/a/prison_ed_3.htm
12) Μartinson, R.(1974). «What works? Questions and answers about prison reform», Public Interest, 10: 22-54.
13) Mears, D. and Aron, L.(2003). Addressing the Needs of Youth with Disabilities in the Juvenile Justice System: The Current State of Knowledge. Washington, DC: Urban Institute.
14) Newman, A.P., Lewis, W, and Beverstock, C. (1993). Prison Literacy. Philadelphia: National Center of Adult Literacy.
15) New York State Department of Education (1995). From Incarceration to Productive Lifestyle. Making the Transition: An Instructional Guide for Incarcerated Youth Education. Albany: University of the State of New York, The State Education Department, Office of Workforce Preparation and Continuing Education.
16) Parker, E.A. (1990). «The Social-Psychological Impact of a College Education on the Prison Inmate», Journal of Correctional Education, 41(3): 140-146.
17) Pingaud, B. (1977). Une Tache sans fin in L’ Arc no 69, special Winnicott.
18) Reagan, M.V. and Stoughton, D.M. (1976). A Descriptive Overview of Correctional Education in the American Prison System. Metuchen, NJ: The Scarecrow Press, Inc: Metuchen.
19) Rothman, D. and Morris, N. (1998). The History of the Prison: The Practice of Punishment in Western Society. New York: Oxford University Press.
20) Stephens, R. (1992). «To What Extent and Why Do Inmates Attend School in Prison», Journal of Correctional Education, 43(1): 52-56.
21) Toch, H. (1975). Men in crisis: Human Breakdowns in Prison. Aldine: New York.
22) Winnicott, D.W. (1976). Jeu et réalité, l’ espace potentiel, Paris, Gallimard.
23) Winters, C. (1997). Learning Disabilities, Crime Delinquency and Special Education Placement. Adolescence (32):451- 462.204
24) Zabel, R. H. and Nigro, F.A. (1999). «Juvenile offenders with behavioural disorders, learning and no disabilities: Self-reports of personal, family, and school characteristics» Behavioral Disorders, 25: 22-40.