ISSN:1792-2674
Ευαγγελία Αθανασιάδου
athanasiadoueva@gmail.com
Εκπαιδευτικός ΠΕ08
Μαρία Κουγιούτα
mkougiouta@gmail.com
Εκπαιδευτικός ΠΕ70
Περίληψη
Στο άρθρο παρουσιάζεται η σχολική πινακοθήκη, μια πρωτοβουλία μαθητ(ρι)ών της έκτης τάξης του 13ου Δημοτικού Σχολείου Χανίων, που επεκτάθηκε και στο 9ο Δημοτικό Σχολείο Χανίων. Υποστηριζόμενη από τη σχολική κοινότητα και τους εκπαιδευτικούς, η πινακοθήκη συνδέεται με τις αρχές λειτουργίας μιας πραγματικής πινακοθήκης, ενώ ενσωματώνει δημοκρατικές διαδικασίες διαχείρισης όπως το συμβούλιο τάξης της παιδαγωγικής Freinet.
Η σχολική πινακοθήκη δημιουργεί έναν χώρο στο σχολείο όπου οι μαθητές/τριες εκθέτουν τα έργα τους και εκφράζονται δημιουργικά. Η διαδικασία περιλαμβάνει συλλογή έργων μέσω ενός “mailbox”, ανακοινώσεις για νέες εκθέσεις και τη βράβευση επιλεγμένων έργων. Οι μαθητές/τριες συμμετέχουν ενεργά σε όλα τα στάδια οργάνωσης. Παράλληλα, συνδέεται με άλλες δράσεις όπως το σχολικό ραδιόφωνο, συνεντεύξεις καλλιτεχνών και σεμινάρια χειροτεχνίας.
Ενσωματώνοντας πρακτικές της παιδαγωγικής Freinet, η σχολική πινακοθήκη προάγει την ελευθερία και την αυτονομία των μαθητ(ρι)ών. Νεότερη προσθήκη είναι η φορητή πινακοθήκη, μια βαλίτσα που περιέχει έργα και υλικό και μπορεί να ταξιδεύει σε άλλα σχολεία, ενισχύοντας την ανταλλαγή ιδεών. Η εμπειρία των μαθητ(ρι)ών καταγράφεται σε μια ταινία και σε μια ραδιοφωνική εκπομπή, αποτυπώνοντας τα οφέλη της δράσης. Η πινακοθήκη μπορεί να αποτελέσει γέφυρα μεταξύ εκπαιδευτικής και μαθητικής κοινότητας, προωθώντας συνεργασία και αλληλεπίδραση και επεκτείνοντας την κουλτούρα αυτή στην τοπική κοινωνία.
Το παρόν άρθρο παρουσιάστηκε ως καλή πρακτική στην 1η ΣΥΝΔΙΑΣΚΕΨΗ ΔΙ.Π.Ε Χανίων «Η φωνή των εκπαιδευτικών και των διοικητικών ‘από τα κάτω’: Ανοίγουμε τις πόρτες μας, μιλάμε για το έργο μας, ανταλλάσσουμε πρακτικές, δημιουργούμε κοινότητες μάθησης…»
Λέξεις-κλειδιά: σχολική πινακοθήκη, παιδαγωγική Freinet, μαθητική πρωτοβουλία, καλές πρακτικές, κοινωνικές δεξιότητες, κοινωνική ενδυνάμωση.
- Εισαγωγή
Στη σύγχρονη εποχή, η εκπαίδευση δεν περιορίζεται μόνο στη διδασκαλία και την απόκτηση γνώσεων, αλλά περιλαμβάνει επίσης την ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων. Οι μαθητές/τριες χρειάζεται να αποκτούν δεξιότητες που θα τους/τις επιτρέπουν να λειτουργούν αποτελεσματικά στην κοινωνία και να αναπτύσσονται προσωπικά (Durlak, Weissberg, Dymnicki, Taylor, &Schellinger, 2011). Οι κοινωνικές δεξιότητες είναι κρίσιμες για την ολιστική ανάπτυξη των μαθητ(ρι)ών. Επιτρέπουν στα παιδιά να επικοινωνούν αποτελεσματικά, να συνεργάζονται, να επιλύουν συγκρούσεις και να αναπτύσσουν υγιείς σχέσεις (Eliasetal., 1997). Σύμφωνα με ερευνητικές αναφορές, η κοινωνική και συναισθηματική μάθηση έχει θετικές επιπτώσεις στη συμπεριφορά και στις ακαδημαϊκές επιδόσεις των μαθητ(ρι)ών (Collaborative for Academic, Social, and EmotionalLearning [CASEL], 2021). Ο στόχος του άρθρου είναι να διερευνήσει πώς η σχολική πινακοθήκη, μια καινοτόμος μαθητική πρωτοβουλία, συμβάλλει στην ανάπτυξη των κοινωνικών δεξιοτήτων των μαθητ(ρι)ών μέσω της καλλιτεχνικής έκφρασης και της δημοκρατικής συμμετοχής.
Σε αυτό το πλαίσιο, η σχολική πινακοθήκη, αναδεικνύεται ως μια καινοτόμος δράση που συνδυάζει την καλλιτεχνική έκφραση με την ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων. Η φιλοσοφία της παιδαγωγικής Freinet (1969) εμπλουτισμένη με στοιχεία της προσέγγισης του Bourriaud περί σχεσιακής αισθητικής(2014) και της κριτικής παιδαγωγικής του Freire (1972), είναι η βάση της σχολικής πινακοθήκης. Η έμφαση στην αυτονομία και στην ελευθερία έκφρασης των μαθητ(ρι)ών δημιουργεί έναν χώρο όπου οι μαθητές/τριες μπορούν να εκφράζουν δημιουργικά τις ιδέες τους και να συμμετέχουν ενεργά στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων. Αυτή η προσέγγιση, που διέπει όλες τις λειτουργίες της πινακοθήκης, καθιστά τη δράση όχι μόνο μια καλή πρακτική αλλά και ένα σύμβολο της ελευθερίας και της δημοκρατίας μέσα στο σχολικό περιβάλλον.
Το θεωρητικό υπόβαθρο της σχολικής πινακοθήκης ενσωματώνει ποικίλες θεωρητικές προσεγγίσεις, που σχετίζονται με τα διάφορα στάδια πρακτικής και φιλοσοφίας της δράσης. Για παράδειγμα, στη μετασχηματιστική ηγεσία (TransformationalLeadership) Burns (2003), Bass (1985)οι εκπαιδευτικοί και οι μαθητές/τριες εμπλέκονται ενεργά στη διαδικασία ανάπτυξης και υλοποίησης μιας δράσης. Αυτή η θεωρία υποστηρίζει ότι οι ηγέτες εμπνέουν και ενδυναμώνουν τους άλλους να επιτύχουν στόχους που ξεπερνούν τις τυπικές προσδοκίες, δημιουργώντας ένα περιβάλλον μάθησης και προσωπικής ανάπτυξης. Η επιθυμία και δράση για τη διατήρηση και ανάπτυξη της σχολικής πινακοθήκης δημιουργεί μια «κοινότητα πρακτικής», όπου οι μαθητές/τριες μαθαίνουν και αναπτύσσονται μέσω της συμμετοχής τους σε κοινές καλλιτεχνικές και κοινωνικές δραστηριότητες. Οι κοινότητες πρακτικής (CommunitiesofPractice – CoPs) Lave&Wenger (1991) χαρακτηρίζονται από κοινές αξίες, σκοπούς και πρακτικές που ενισχύουν το αίσθημα του ανήκειν και τη συνεργατική μάθηση. Επιπλέον, η κοινωνικό-πολιτισμική θεωρία (SocioculturalTheoryofCognitiveDevelopment) του Vygotsky (1978) υποστηρίζει ότι η μάθηση είναι μια κοινωνική διαδικασία και ότι η αλληλεπίδραση με τους άλλους παίζει καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη των γνωστικών ικανοτήτων. Αντίστοιχα, σύμφωνα με τη θεωρία της κοινωνικής μάθησης (SocialLearningTheory) Bandura(1977) υποστηρίζεται ότιη μάθηση επιτυγχάνεται μέσω της παρατήρησης και της μίμησης των άλλων. Διευρύνοντας την εκτίμηση των στοιχείων που συνθέτουν μια βάση για την κατανόηση των προσδοκώμενων αποτελεσμάτων της σχολικής πινακοθήκης, κρίσιμες θεωρητικές προσεγγίσεις αφορούν το έργο των Putnam (2000) καιBourdieu (1986) όπου μελετάται η θεωρία του κοινωνικού κεφαλαίου (SocialCapitalTheory) η οποία εξετάζει πώς οι σχέσεις και οι κοινωνικές δικτυώσεις μπορούν να συμβάλουν στην επιτυχία και την κοινωνική ενδυνάμωση των ατόμων. Η σχολική πινακοθήκη, φαίνεται να προάγει την ανάπτυξη του κοινωνικού κεφαλαίου – ακόμα και ως συλλογικού πόρου – δημιουργώντας ευκαιρίες για τους/τις μαθητές/τριες να αναπτύξουν ισχυρούς δεσμούς, να μοιραστούν εμπειρίες και να συνεργαστούν σε ένα υποστηρικτικό περιβάλλον.
Η χαρτογράφηση των θεωρητικών αναφορών που υποστηρίζουν και καθοδηγούν την δράση της σχολικής πινακοθήκης ολοκληρώνεται επί του παρόντος με δύο θεωρίες καθοριστικής σημασίας. Η θεωρία της κοινωνικής ενδυνάμωσης (EmpowermentTheory) σύμφωνα με την οποία οι άνθρωποι μπορούν να αναπτύξουν τις ικανότητές τους και να αποκτήσουν μεγαλύτερο έλεγχο στη ζωή τους μέσω της αλληλοϋποστήριξης και της συμμετοχής σε ζητήματα που τους αφορούν Rappaport (1987). Τέλος, η εμπλοκή των μαθητ(ρι)ών σε δραστηριότητες όπως της σχολικής πινακοθήκης, μπορεί να τους/τις βοηθήσει να αναπτύξουν την ικανότητα να αναγνωρίζουν, να κατανοούν και να διαχειρίζονται τα συναισθήματα, τόσο τα δικά τους όσο και των άλλων, βελτιώνοντας με αυτό τον τρόπο την αυτογνωσία τους και την ικανότητά τους να συνεργάζονται και να επικοινωνούν με τους άλλους (mallneman, 1995) θεωρία συναισθηματικής νοημοσύνης (EmotionalIntelligenceTheory). Οι παραπάνω θεωρίες προσφέρουν μια πλούσια βάση για την κατανόηση του πώς η σχολική πινακοθήκη μπορεί να συμβάλει στην ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων και στην κοινωνική ενδυνάμωση των μαθητ(ρι)ών. Κάθε θεωρία προσφέρει μια διαφορετική προοπτική, ενισχύοντας την κατανόηση της σημασίας (συμμετοχικών) καλλιτεχνικών δραστηριοτήτων στο σχολικό περιβάλλον τονίζοντας την αξία της συνεργασίας, της κοινωνικής μάθησης και της συναισθηματικής ανάπτυξης.
2. Κυρίως μέρος
2.1 Μέθοδος της Έρευνας – Σκοπός και στόχοι
Σε αυτό το σημείο, διευκρινίζεται ότι η παρούσα δράση δεν είχε αιτιότητα ερευνητικής φύσεως. Η εφαρμογή και ανάπτυξη της ιδέας, αποσκοπούσε στην ενίσχυση των μαθητικών πρωτοβουλιών και κατ’ επέκταση στη βελτίωση του σχολικού κλίματος, με επίκεντρο την κοινωνική ενδυνάμωση των μαθητ(ρι)ών. Ωστόσο, για τη διεξαγωγή της εφαρμόσθηκαν πρωτόκολλα της συμμετοχικής έρευνας – δράσης βασισμένης στην τέχνη (ParticipatoryActionResearchArtbased) και για την αποτίμηση της αξιοποιήθηκε η φωνή των παιδιών, μέσα από δημιουργικές διαδικασίες συνυφασμένες με τη λειτουργία της σχολικής πινακοθήκης και του μαθήματος των εικαστικών. Άτυπα, λοιπόν, θα ακολουθήσει μια σκιαγράφηση των ενεργειών.
Ορισμένες από τις βασικές επιδιώξεις της σχολικής πινακοθήκης ήταν: Α) Η δημιουργία ενός χώρου όπου οι μαθητές/τριες θα μπορούν να εκθέτουν τα έργα τους και να εκφράζουν δημιουργικά τις ιδέες τους (Winner, Goldstein, &Vincent-Lancrin, 2013). Β)Η ενίσχυση της συνεργασίας και της επικοινωνίας μεταξύ των μαθητ(ρι)ών (CASEL, 2021). Γ) Η ενδυνάμωση της συμμετοχής των μαθητ(ρι)ών στη λήψη αποφάσεων και στη διαχείριση της πινακοθήκης (Heath&Robinson, 2004). Δ)Η ενίσχυση της αυτοεκτίμησης και της αυτοπεποίθησης των μαθητ(ρι)ών μέσω της αναγνώρισης και της εκτίμησης των καλλιτεχνικών τους δημιουργιών (Harter, 1999).
2.2 Μεθοδολογία
Η μεθοδολογία έχει δύο πυλώνες, την υλοποίηση της δράσης (πρακτικές που εφαρμόσθηκαν) και την αποτίμησή της (μέθοδοί συλλογής και ερμηνείας του υλικού). Η υλοποίηση της δράσης σχολική πινακοθήκη επιτελέστηκε σε διάφορα στάδια, καθένα από τα οποία συνέβαλε στην επίτευξη των προαναφερθέντων στόχων.
Αφετηρία της δράσης ήταν ο διάλογος, η παρουσίαση των προτάσεων υλοποίησης από τους μαθητές/τριες και η λήψη αποφάσεων με συμμετοχή όλων των μαθητ(ρι)ών της τάξης. Οι μαθητές/τριες αποφάσισαν να ενημερώσουν για την έναρξη της δράσης με την παρουσίαση ενός βιωματικού – θεατρικού που είχε στόχο να κινητοποιήσει τα μικρότερα σε ηλικία παιδιά να συμμετέχουν στις επερχόμενες δράσεις. Επιπλέον τα παιδιά της Στ΄ τάξης (13οΔΣχ.) με την υποστήριξη των εκπαιδευτικών τους ήρθαν σε επικοινωνία με τα παιδιά της Β΄ τάξης (9οΔΣχ.) και τα καθοδήγησαν για να ξεκινήσουν και στο άλλο σχολείο τη σχολική πινακοθήκη μέσω αλληλογραφίας (η ψηφιακή σύνδεση δεν κατέστη εφικτή) και αργότερα με τη δημιουργία μιας ταινίας μικρού μήκους.
Αρχικά δημιουργήθηκαν μικρό-ομάδες που ανέλαβαν συγκεκριμένους ρόλους (ομάδα εισήγησης θέματος για έκθεση, κριτική επιτροπή για τη βράβευση έργων, ομάδα επικοινωνίας της δράσης, ομάδα επιμέλειας της έκθεσης, ομάδα ανακοίνωσης βραβευθέντων έργων και ομάδα συγγραφής – απονομής επαίνων). Αυτή η αφετηρία ίσχυσε και στα δύο σχολεία παρά τη διαφορά ηλικίας μεταξύ των παιδιών που ανέλαβαν την λειτουργία της πινακοθήκης (Στ΄και Β΄τάξη).
Επί του πρακτέου, οι μαθητές/τριες κατόπιν ανακοίνωσης της θεματικής για τη σχολική έκθεση ζωγραφικής, κλήθηκαν να υποβάλουν τα έργα τους σε ένα «mailbox» στο φουαγιέ του σχολείου. Αυτός ο τρόπος συλλογής έργων ενίσχυσε την αίσθηση της κοινότητας και την αλληλεπίδραση μεταξύ των μαθητών (Smith, Fisher, &Frey, 2015). Διοργανώθηκαν θεματικές εκθέσεις με ανακοινώσεις για νέες θεματικές και βράβευση επιλεγμένων έργων. Αυτές οι εκθέσεις παρείχαν στους/στις μαθητές/τριες την ευκαιρία να δουν τα έργα τους να αναγνωρίζονται και να εκτιμώνται από τους/τις συμμαθητές/τριες και τους/τις δασκάλους/ες τους (Robinson, 2011). Οι μαθητές/τριες συμμετείχαν στο συμβούλιο τάξης, όπου έπαιρναν αποφάσεις σχετικά με τη διαχείριση και την οργάνωση της πινακοθήκης. Αυτό ενίσχυσε τις ικανότητές τους στην ομαδική εργασία και την επίλυση προβλημάτων. Στα πλαίσια αυτά, αναπτύχθηκαν δραστηριότητες για την προαγωγή της ελεύθερης έκφρασης, όπως το σχολικό ραδιόφωνο, συνεντεύξεις καλλιτεχνών και σεμινάρια χειροτεχνίας από παιδιά προς παιδιά. Αυτές οι δράσεις παρείχαν μια πολυτροπική προσέγγιση στη μάθηση και την έκφραση (Kress, 2010).
Η αποτίμηση/αναστοχασμός για τον αντίκτυπο της σχολικής πινακοθήκης ενισχύθηκε μέσω της δημιουργίας μιας ταινίας μικρούς μήκους και μιας ραδιοφωνικής εκπομπής αντίστοιχα, με δημιουργούς τα ίδια τα παιδιά. Τα μέσα αυτά αποτέλεσαν έναν αυθεντικό και άμεσο τρόπο για να καταγραφούν οι εμπειρίες και οι απόψεις των παιδιών για τη σχολική πινακοθήκη. Αυτή η μέθοδος επιλέχθηκε επειδή παρείχε έναν άμεσο και αυθεντικό τρόπο για να καταγραφούν οι εμπειρίες και οι απόψεις των παιδιών. Δόθηκε η ευκαιρία να εκφράσουν την άποψή τους για τη λειτουργία της πινακοθήκης, να μοιραστούν τις εντυπώσεις τους και να σχολιάσουν την εμπειρία τους.
Η διαδικασία παραγωγής της ταινίας ήταν ένα συνεργατικό εγχείρημα, όπου οι μαθητές/τριες ανέλαβαν ρόλους όπως σκηνοθέτες, παραγωγοί, δημοσιογράφοι και καλλιτέχνες. Κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων, οι μαθητές συμμετείχαν σε συζητήσεις και συνεντεύξεις, όπου μοιράστηκαν τις σκέψεις και τις εμπειρίες τους (Brown &Roberts, 2019). Η ταινία περιλάμβανε διάφορα κεφάλαια, καθένα από τα οποία επικεντρώθηκε σε διαφορετικές πτυχές της σχολικής πινακοθήκης. Α) Πώς ξεκίνησε και η σημασία της για τους μαθητές.
Β)Η ομαδική εργασία και η επικοινωνία κατά τη διάρκεια της οργάνωσης και της διαχείρισης της πινακοθήκης.
Γ)Τι εμπειρίες άφησε στα παιδιά η πινακοθήκη;
- Αποτελέσματα
Τα αποτελέσματα της πρωτοβουλίας της σχολικής πινακοθήκης ήταν πολυδιάστατα και ενθαρρυντικά. 3.1 Αποτελέσματα από το 13ο Δημοτικό σχολείο Χανίων
Από την ανάλυση της ταινίας (Στ1 τάξη 13ο Δημοτικό σχολείο Χανίων) αναδύθηκαν ενδιαφέρουσες πτυχές της εμπειρίας των μαθητ(ρι)ών. Οι μαθητές/τριες εξέφρασαν την εκτίμησή τους για την ευκαιρία να συμμετέχουν στη σχολική πινακοθήκη και να εκφραστούν με διάφορους τρόπους. Οι απόψεις τους καταγράφηκαν για να κατανοηθεί η επίδραση της πινακοθήκης στην κοινωνική/συναισθηματική τους ενδυνάμωση.Οι μαθητές/τριες περιέγραψαν τη σχολική πινακοθήκη ως:
«Κάτι πάρα πολύ όμορφο, από το δημοτικό, που δεν θέλω να ξεχάσω, μου έδωσε πάρα πολλές ευκαιρίες και εμπειρίες και σε άλλους τομείς όπως το να μπορώ να γράψω ένα δικό μου άρθρο και να το δημοσιεύσω αλλά και να συνεργαστώ ακόμη πιο πολύ με τους φίλους μου. Θα ήθελα πολύ να ευχαριστήσω την κυρία Ε. για όλη αυτή την εμπειρία και πιστεύω πως θα τη συνεχίσω στο γυμνάσιο και είμαι πολύ χαρούμενη γι’ αυτό» (μαθήτρια Στ΄ τάξης).
«Μας χάρισε αναμνήσεις, ωραίες στιγμές και μάθαμε πάρα πολλά πράγματα από αυτό. Επίσης περνούσαμε ωραία και ελεύθερα τον χρόνο μας» (μαθήτριες Στ΄ τάξης).
«Η πινακοθήκη μου έχει προσφέρει πάρα πολλά πράγματα χάρη σε αυτή έχουμε μάθει να γράφουμε (δεν ακούγεται καθαρά) και να βοηθάμε τα παιδιά να..» (δεν ακούγεται καθαρά) (μαθήτρια Στ΄ τάξης).
«Η πινακοθήκη μ άρεσε πάρα πολύ και μ άρεσε πάρα πολύ που συμμετείχαν όλα τα παιδάκια και ζωγράφιζαν επίσης δεν θα το ξεχάσω ποτέ στη ζωή μου αυτό και (δεν ακούγεται καθαρά) κι εμένα μου άρεσε κυρίως όταν μαζεύαμε τις ζωγραφιές και διαλέγαμε τον νικητή, μετά του δίναμε το δωράκι και αυτό μου άρεσε πάρα πολύ» (μαθήτριες Στ΄ τάξης).
«Η πινακοθήκη ήτανε μια εμπειρία που θα είναι αξέχαστη μέσα στο μυαλό μου, διότι μου πρόσφερε την διασκέδαση και τη συνεργασία με τους φίλους μου. Διασκεδάσαμε πάρα πολύ, γελάσαμε και γενικώς ήταν μια πάρα πολύ καλή εμπειρία» (μαθητής Στ΄ τάξης).
«Η πινακοθήκη μου πρόσφερε πολλές ευχάριστες στιγμές μαζί με τους συμμαθητές μου. Το διασκέδασα πάρα πολύ» (μαθητής Στ΄ τάξης).
«Εμένα, η πινακοθήκη μου πρόσφερε δημιουργικότητα, λίγο να γίνω πιο δημιουργικός, δέθηκα λίγο πιο πολύ με τους συμμαθητές μου και πιστεύω, ότι βελτιώθηκαν οι σχέσεις μου με τα άλλα παιδιά στο σχολείο» (μαθητής Στ΄ τάξης).
«Η πινακοθήκη μου πρόσφερε περισσότερο χρόνο να ασχολούμαι με διάφορα πράγματα από το να κάθομαι μπροστά σε οθόνες με έδεσε πιο πολύ με τα άλλα παιδιά του τμήματος μου και πιστεύω ότι (δεν ακούγεται καθαρά) στη ζωγραφική και στις εκθέσεις» (μαθητής Στ΄ τάξης).
Σύμφωνα με τα παραπάνω και όσα ειπώθηκαν άτυπα (χωρίς καταγραφή), η σχολική πινακοθήκη, φαίνεται να αποτελεί έναν χώρο όπου τα παιδιά αισθάνονταν ελεύθερα να εκφράσουν τις ιδέες τους και να μοιραστούν τα έργατους με συμμαθητές/τριες και εκπαιδευτικούς. Η εμπειρία αυτή ενίσχυσε την αυτοεκτίμηση και την αυτοπεποίθησή τους, καθώς είδαν τα έργα τους να αναγνωρίζονται και να εκτιμώνται από τους άλλους. Η συνεργασία και η ομαδική εργασία που απαιτήθηκαν για την οργάνωση και τη διαχείριση της πινακοθήκης ήταν επίσης σημαντικοί παράγοντες. Οι μαθητές/τριες ανέφεραν ότι η εμπειρία αυτή τους βοήθησε να μάθουν να συνεργάζονται, να επικοινωνούν αποτελεσματικά και να παίρνουν αποφάσεις ως ομάδα. Αυτές οι δεξιότητες ήταν κρίσιμες για την επιτυχή λειτουργία της πινακοθήκης και για την ανάπτυξη των κοινωνικών τους δεξιοτήτων. Η ταινία αποτέλεσε επίσης έναν τρόπο για τους/τις μαθητές/τριες να μοιραστούν τις προσωπικές τους ιστορίες και να εκφράσουν τις απόψεις τους για τη σημασία της τέχνης και της δημιουργικότητας στη ζωή τους. Οι μαθητές/τριες περιέγραψαν πώς η συμμετοχή στη σχολική πινακοθήκη βοήθησε να αναπτύξουν νέες δεξιότητες, να περάσουν ευχάριστα, να κάνουν λιγότερη χρήση ηλεκτρονικών συσκευών και να αισθάνονται πιο συνδεδεμένοι με τους/τις συμμαθητές/τριες τους.
3.2 Αποτελέσματα από το 9ο δημοτικό σχολείο Χανίων
Από το ψηφιακό ραδιόφωνο με τα παιδιά της Β΄ τάξης (9ο Δημοτικό Σχολείο Χανίων).
«Την μάθαμε από το 13ο Σχολείο, μας την είπε η δασκάλα των εικαστικών μας η κυρία Ε. και αρέσει πάρα πολύ στα παιδιά της τάξης»
«Εμένα μου αρέσει να κοιτάω τα έργα της πινακοθήκης και να συζητάω με τις φίλες μου τα γούστα μου»
«Μου αρέσει η πινακοθήκη γιατί έχει πολλές ζωγραφιές, έχει έργα των άλλων παιδιών και μου αρέσει επειδή έχει πολλά χρώματα»
«Μου αρέσει που επιλέγουμε τα θέματα η τάξη μου, όλοι μαζί και λέει ο καθένας διαφορετικές ιδέες κι είναι ωραίο να τις ακούς τις ιδέες των άλλων»
«Μου αρέσει η πινακοθήκη κι επειδή κάποια παιδιά κάνουμε ζωγραφιές και μετά επιλέγουμε ποια είναι η πιο ωραία»
«Στην πινακοθήκη μου αρέσει επειδή έχει πάρα πολλές ωραίες ζωγραφιές κι ο καθένας έχει το δικό του ταλέντο στη ζωγραφική κι επίσης μου αρέσει επειδή έχουν τόσο ωραία χρώματα οι ζωγραφιές τους»
«Στην πινακοθήκη εμένα μου αρέσει να ζωγραφίζω γιατί κάνουμε πολλές – διάφορες ζωγραφιές και οι ζωγραφιές με εμπνέουν και όταν βαριέμαι πολλές φορές ζωγραφίζω για να περάσει ο χρόνος μου»
«Όταν διαλέγουμε θέματα»
«Να ζωγραφίζουμε ποδοσφαιριστές, πολλούς»
Επίσης από τις προτάσεις των παιδιών στην ερώτηση υπάρχει κάτι που θα θέλατε να κάνουμε από εδώ και πέρα; Κάτι καινούριο (με την πινακοθήκη) ακολούθησαν τα εξής:
«Να πάμε διάφορες εκδρομές σε μουσεία τέχνης και να επισκεφτούμε διάφορα μέρη που έχουνε να κάνουνε με την ιστορία της τέχνης»
«Θέλω να πηγαίνουμε σε μουσεία, να πάμε να ζωγραφίσουμε βουνά και να γνωρίζουμε πολλούς – πολλούς ζωγράφους»
«Θα θέλαμε να κάνουμε μια κατασκευή»
«Θα θέλαμε να έχουμε ένα χώρο της πινακοθήκης που θα μπορούσαμε να μπαίνουμε και να ζωγραφίζουμε όλα τα παιδιά μαζί»
«Να είχαμε μια αίθουσα γεμάτη με τους πίνακες που θα είχαμε φτιάξει»
Η συμμετοχή των μαθητ(ρι)ών της Β’ τάξης στην πινακοθήκη φαίνεται να ενίσχυσε σημαντικά τις κοινωνικές τους δεξιότητες. Οι μαθητές/τριες βρήκαν ιδιαίτερη χαρά στο να κοιτάζουν και να συζητούν τα έργα της πινακοθήκης, λέγοντας χαρακτηριστικά ότι «μου αρέσει να κοιτάω τα έργα και να συζητάω με τις φίλες μου τα γούστα μου». Η συνεργασία ήταν εμφανής όταν επέλεγαν τα θέματα της τάξης, με τα παιδιά να λένε πως «είναι ωραίο να ακούς τις ιδέες των άλλων». Οι μαθητές/τριες εκτιμούσαν την ποικιλία των έργων και των χρωμάτων, τονίζοντας ότι «κάθε παιδί έχει το δικό του ταλέντο στη ζωγραφική». Η δραστηριότητα όχι μόνο τους παρείχε την ευκαιρία να εκφραστούν, αλλά και να προτείνουν νέες ιδέες, όπως «να πηγαίνουμε σε μουσεία και να ζωγραφίσουμε βουνά» και να δημιουργήσουν έναν χώρο στην πινακοθήκη «όπου όλα τα παιδιά να μπορούν να μπαίνουν και να ζωγραφίζουν μαζί». Οι προτάσεις αυτές αποδεικνύουν τη σημασία που είχε η συμμετοχή τους στην ενίσχυση των κοινωνικών τους δεξιοτήτων και της αίσθησης της κοινότητας.
- Συμπεράσματα
Η πρωτοβουλία της σχολικής πινακοθήκης, όπως καταγράφεται μέσα από τις εμπειρίες των μαθητ(ρι)ών της Στ’ και Β’ τάξης, ανέδειξε την πολυδιάστατη θετική της επίδραση στην ενδυνάμωση των κοινωνικών δεξιοτήτων και της συναισθηματικής ανάπτυξης των παιδιών. Οι μαθητές/τριες ανέπτυξαν δεξιότητες επικοινωνίας, συνεργασίας και έκφρασης μέσω της τέχνης, αναφέροντας ότι η συμμετοχή τους στην πινακοθήκη τους έδωσε την ευκαιρία να συνδεθούν περισσότερο με τους/τις συμμαθητές/τριες τους, να εκτιμήσουν τις ιδέες και τα ταλέντα των άλλων και να νιώσουν ότι τα έργα τους αναγνωρίζονται και εκτιμώνται από τη σχολική κοινότητα. Η έκφρασή τους μέσα από την τέχνη ενίσχυσε την αυτοεκτίμηση και την αυτοπεποίθησή τους, ενώ η ευκαιρία να συμμετέχουν σε ομαδικές δραστηριότητες προήγαγε την αίσθηση του ανήκειν και την ικανότητα λήψης αποφάσεων. Τα παιδιά ανέφεραν την επιθυμία τους για περισσότερες παρόμοιες εμπειρίες, όπως επισκέψεις σε μουσεία τέχνης και δημιουργικές δραστηριότητες, δείχνοντας ότι η πινακοθήκη δεν ήταν απλώς μια εκπαιδευτική δραστηριότητα, αλλά ένας σημαντικός παράγοντας στην προσωπική τους ανάπτυξη και στην καλλιέργεια μιας βαθύτερης εκτίμησης για την τέχνη και τη συνεργασία. Η επιτυχία της σχολικής πινακοθήκης βασίζεται στις αρχές της παιδαγωγικής Freinet και της σχεσιακής αισθητικής, δείχνοντας πώς η ενσωμάτωση δημιουργικών και συμμετοχικών πρακτικών στην εκπαίδευση μπορεί να ενισχύσει την προσωπική και κοινωνική ανάπτυξη των μαθητ(ρι)ών. Οι εμπειρίες των παιδιών αποδεικνύουν ότι η τέχνη και η δημιουργικότητα είναι ισχυρά εργαλεία που ενδυναμώνουν την αυτοπεποίθηση και την αίσθηση κοινότητας, προετοιμάζοντας τα για το μέλλον με τις απαραίτητες κοινωνικές και δημιουργικές δεξιότητες.
Βιβλιογραφία (Βιβλιογραφικές αναφορές)
Ελληνόγλωσση
Φρενέ, Σ. (1969). Το σχολείο του λαού (μτφ. Κ. Δεναξά – Βενιεράτου). Οδυσσέας. (Πρωτότυπη έκδοση 1969).
Ξενόγλωσση
Bandura, A. (1977). Self-efficacy: toward a unifying theory of behavioral change. Psychological review, 84(2), 191.
Bass, B. M. (1985). Leadership and Performance beyond Expectations. Free Press; Collier Macmillan.
Bourdieu, P. (1986). The forms of capital. In J. G. Richardson (Ed.), Handbook of theory and research for the sociology of education (pp. 241-258). GreenwoodPress.
Bourriaud, N. (2014). Σχεσιακή Αισθητική. (Δ. Γκινοσάτης, Μεταφρ.). ΑΝΩΤΑΤΗ ΣΧΟΛΗ ΚΑΛΩΝ ΤΕΧΝΩΝ.
Brown, P., & Roberts, J. (2019). Student Film Production and Engagement in Primary Education. Journal of Educational Technology, 10(3), 75-89.
Burns, J. M. (2003). Transforming Leadership: A New Pursuit of Happiness. Grove Press.
Collaborative for Academic, Social, and Emotional Learning (CASEL). (2021). What is SEL? Ανακτήθηκε από https://casel.org/what-is-sel/.
Daykin, N., Mansfield, L., Meads, C., Gray, K., Golding, A., Tomlinson, A., & Victor, C. (2021). The role of social capital in participatory arts for wellbeing: findings from a qualitative systematic review. Arts & Health, 13(2), 134–157. https://doi.org/10.1080/17533015.2020.1802605
Durlak, J. A., Weissberg, R. P., Dymnicki, A. B., Taylor, R. D., & Schellinger, K. B. (2011). The Impact of Enhancing Students’ Social and Emotional Learning: A Meta-Analysis of School-Based Universal Interventions. Child Development, 82(1), 405-432.
Elias, M. J., Zins, J. E., Weissberg, R. P., Frey, K. S., & Greenberg, M. T. (1997). Promoting social and emotional learning: Guidelines for educators (Library of Congress Cataloging-in-Publication Data No. 97-21198). ASCD.
Freire, P. (1972). Pedagogy of the Oppressed. Harmondsworth: Penguin.
Goleman, D. (1995). Emotional intelligence: Why it can matter more than IQ. Bantam Books.
Harter, S. (1999). The Construction of the Self: A Developmental Perspective. Guilford Press.
Heath, S. B., & Robinson, S. C. (2004). Pedagogy and Cultural Contexts: The Case of Creative Arts in Diverse Schools. Journal of Aesthetic Education, 38(4), 91-104.
Kress, G. (2010). Multimodality: A Social Semiotic Approach to Contemporary Communication. Routledge.
Putnam, R. D. (2000). Bowling alone: The collapse and revival of American community. Simon & Schuster.
Rappaport, J. (1987). Terms of empowerment/exemplars of prevention: Toward a theory for community psychology. American Journal of Community Psychology, 15(2), 121-148.
Robinson, K. (2011). Out of Our Minds: Learning to Be Creative. Capstone.
Smith, D., Fisher, D., & Frey, N. (2015). Better Than Carrots or Sticks: Restorative Practices for Positive Classroom Management. ASCD.
Vygotsky, L. S. (1978). Mind in society: The development of higher psychological processes. Harvard University Press.
Winner, E., Goldstein, T. R., & Vincent-Lancrin, S. (2013). Arts for Art’s Sake?: The Impact of Arts Education. OECD Publishing.
Παράρτημα1
Φωτογραφίες από τη δράση «Σχολική πινακοθήκη»
Εικόνα 1: Έργα μαθητ(ρι)ων 13ο Δημοτικό Σχολείο Χανίων 2023 – 2024
Εικόνα 2: Βραβευμένο έργο μαθητή της Στ΄ τάξης13ο Δημοτικό Σχολείο Χανίων2023 – 2024
Εικόνα 3: Βραβευμένο έργο μαθήτριας της Γ τάξης και έπαινος που έγραψε μαθήτρια της Στ΄ τάξης 2023 – 2024
Εικόνα 4: Έργα μαθητ(ρι)ων 9ο Δημοτικό Σχολείο Χανίων 2023 – 2024
Εικόνα 5: Έργα μαθητ(ρι)ών από το 9ο Δημοτικό Σχολείο Χανίων 2023 – 2024
Εικόνα 6: Έργα μαθητ(ρι)ών από το 13ο Δημοτικό Σχολείο Χανίων 2023 – 2024
Εικόνα 7: Η βαλίτσα της σχολικής πινακοθήκης 9ο Δημοτικό Σχολείο Χανίων 2023 – 2024
Παράρτημα 2
Μια Σύντομη Ιστορία των Εκθέσεων Παιδικής Τέχνης