ISSN:1792-2674
Αικατερίνη Αρκούδη-Βαφέα, Δ/ντρια ΙΕΚ Λήμνου, MSc, M.A in Adult Education
Αναστασία Ρηγάκη, Πειραματικό Γυμνάσιο Παν/μίου Κρήτης, M.A in Adult Education (anarigaki@gmail.com)
Περίληψη
Στο περιθώριο της τυπικής εκπαίδευσης στις δομές της Δευτεροβάθμιας και της Μεταδευτεροβάθμιας Επαγγελματικής Εκπαίδευσης λαμβάνει χώρα μια πολύ σημαντική διεργασία που συχνά περνά απαρατήρητη, αυτή της μη τυπικής μάθησης.
Η εργασία αυτή παρουσιάζει καλές πρακτικές μη τυπικής μάθησης που έχουν εφαρμοστεί στις δύο αυτές βαθμίδες εκπαίδευσης και αναλύει τις ομοιότητες και τις διαφορές τους. Οι πρακτικές αυτές αφορούν την μη τυπική μάθηση στα πεδία της κοινωνικής προσφοράς, της πολιτιστικής ταυτότητας, της κοινωνικής ενδυνάμωσης (και στις δύο διαστάσεις της: της ομάδας και του ευρύτερου κοινωνικού συνόλου), της αλληλεγγύης καθώς και της καλλιέργειας της Ευρωπαϊκής ταυτότητας των μαθητών και σπουδαστών.
Από την σκοπιά των εκπαιδευτών/καθηγητών και εμψυχωτών αυτών των δραστηριοτήτων δίνει απαντήσεις στα εξής ερωτήματα έχοντας πάντα στο νου μας ότι ο δάσκαλος δεν είναι μόνο πομπός γνώσεων αλλά πρώτιστα παιδαγωγός και διαμορφωτής ψυχών και στάσεων ζωής:
Τι είδους μαθητές θέλουμε? Τι ανθρώπους θέλουμε να βγάλουμε στην κοινωνία? Τι κάνουμε για αυτό? Πώς το πετυχαίνουμε? Το πετυχαίνουμε?
Δίνοντας απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά και εντοπίζοντας τις αδυναμίες και τα σημεία υπεροχής που πηγάζουν τόσο από τους εμπλεκόμενους όσο και από το κοινωνικό και μαθησιακό περιβάλλον μέσα στο οποίο ενεργούν, παρουσιάζεται ως μια καταγραφή από προτάσεις για καλές πρακτικές μη τυπικής εκπαίδευσης οι οποίες μπορούν να εφαρμοστούν με επιτυχία και σε άλλες αντίστοιχες δομές εκπαίδευσης.
Λέξεις κλειδιά
Μη τυπική μάθηση , μετασχηματίζουσα μάθηση, κοινωνική ενδυνάμωση, καλές πρακτικές, Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, Μεταδευτεροβάθμια Επαγγελματική Εκπαίδευση, ΙΕΚ, Πειραματικό Γυμνάσιο
Abstract
On the fringe of formal education, within the framework of secondary and postsecondary vocational education, a very, important process is in action and that is non formal learning.
This paper presents good practices of non formal learning which have been applied in both of these educational levels and analyses their similarities and differences. These practices involve non formal learning in the fields of social contribution, cultural identity, social empowerment (in both its dimensions, that is, of a group and society in general), solidarity and of the cultivation of European identity.
By taking into consideration that the teachers are not only the transmitters of knowledge but first of all educators and sculptors of souls and life attitudes, it tries to answer the following questions from their point of view:
What kind of students do we want? What kind of people do we want to prepare for society? What are we doing for this? How do we achieve it? In the end, do we achieve it?
As a result, it tries to give answers and spots the weaknesses and vantage points that emanate not only from the people involved but from the social and learning context within which they act. At the same time it functions as a presentation of good practices which can be applied successfully in other corresponding educational levels.
Key words
non formal learning, transformational learning, good practices, social empowerment, secondary education, postsecondary vocational education, Experimental high school
Εισαγωγή
Στο περιθώριο της τυπικής εκπαίδευσης στις δομές της Δευτεροβάθμιας και της Μεταδευτεροβάθμιας Επαγγελματικής Εκπαίδευσης λαμβάνει χώρα μια πολύ σημαντική διεργασία που συχνά περνά απαρατήρητη, αυτή της μη τυπικής μάθησης.
Η εργασία αυτή παρουσιάζει καλές πρακτικές μη τυπικής μάθησης που έχουν εφαρμοστεί στις δύο αυτές βαθμίδες εκπαίδευσης και αναλύει τις ομοιότητες και τις διαφορές τους.
Οι πρακτικές αυτές αφορούν την μη τυπική μάθηση σε διάφορα πεδία. Τα πεδία που επιλέχθηκαν για την έρευνα είναι αυτά της κοινωνικής προσφοράς, της πολιτιστικής ταυτότητας, της κοινωνικής ενδυνάμωσης (και στις δύο διαστάσεις της: της ομάδας και του ευρύτερου κοινωνικού συνόλου), της αλληλεγγύης καθώς και της καλλιέργειας της Ευρωπαϊκής ταυτότητας των μαθητών της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης και των σπουδαστών της Μεταδευτεροβάθμιας Επαγγελματικής Εκπαίδευσης. Η επιλογή αυτών των πεδίων έγινε με γνώμονα ότι αυτές είναι ιδιότητες τις οποίες πρέπει να έχει ένας ευαισθητοποιημένος πολίτης του μέλλοντος όπως θα θέλαμε να είναι οι μαθητές.
Η επιλογή της μη τυπικής μάθησης ως πεδίο έρευνας έγινε γιατί μέσα στις δομές της τυπικής εκπαίδευσης ο ρόλος της παραγκωνίζεται, ενώ μέσω αυτής και του πλούτου των δραστηριοτήτων που καλλιεργεί μπορούν οι μαθητές και οι σπουδαστές να εντρυφήσουν στις έννοιες πολιτότητα (citizenship), κοινωνική συνείδηση και αλληλεγγύη. Η μη τυπική μάθηση παρουσιάζεται ως φιλοσοφία και τρόπος διδασκαλίας που ευνοεί την αλλαγή στην κοινωνία προς το καλύτερο (Fox & Abrams, 1989).
Τα δύο εκπαιδευτικά ιδρύματα που συμμετείχαν σε αυτή την έρευνα είναι το Πειραματικό Γυμνάσιο του Πανεπιστημίου Κρήτης για την Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση και το Δημόσιο Ινστιτούτο Επαγγελματικής Κατάρτισης (ΙΕΚ) Λήμνου για την Μεταδευτεροβάθμια Επαγγελματική Εκπαίδευση.
Το Πειραματικό Γυμνάσιο από τη φύση του προωθεί τους καινοτόμους και εναλλακτικούς τρόπους μάθησης, προσπαθώντας να εντάσσει ολιστικές προσεγγίσεις στη διδασκαλία, δημιουργώντας παράλληλα πολλές ευκαιρίες για μάθηση στους έφηβους μαθητές του οι οποίοι είναι από 13 εως 15 χρονών. Το συγκεκριμένο Γυμνάσιο βρίσκεται στο Ρέθυμνο και έχει περίπου 225 μαθητές.
Το ΙΕΚ Λήμνου είναι ένα περιφερειακό ΙΕΚ στο οποίο λειτουργούν τρείς ειδικότητες: Τεχνικός Μαγειρικής Τέχνης – Αρχιμάγειρας Chef , Τεχνικός Αμπελουργίας – Οινολογίας και Τεχνικός Κομμωτικής Τέχνης. Έχει περίπου 70 σπουδαστές και 20 εκπαιδευτές. Οι ηλικίες των σπουδαστών είναι από 18 έως 40 ετών.
Σκοπός της έρευνας- Ερευνητικά ερωτήματα
Από την σκοπιά των εκπαιδευτών/καθηγητών και εμψυχωτών αυτών των δραστηριοτήτων η έρευνα αυτή δίνει απαντήσεις στα εξής ερωτήματα έχοντας υπ’όψη ότι ο δάσκαλος δεν είναι μόνο πομπός γνώσεων αλλά πρώτιστα παιδαγωγός και διαμορφωτής ψυχών και στάσεων ζωής:
Τι είδους μαθητές θέλουμε?Τι ανθρώπους θέλουμε να βγάλουμε στην κοινωνία?
Τι κάνουμε για αυτό?
Πώς το πετυχαίνουμε?
Το πετυχαίνουμε?
Ανασκόπηση-σχετική θεωρία
Τι είναι η μη τυπική μάθηση
Στο χώρο της εκπαίδευσης η μάθηση, οι διαστάσεις της και ο τρόπος κατάκτησής της είναι ένα πολυσυζητημένο θέμα. Τα τελευταία χρόνια διάφορες μελέτες σχετικά με την εκπαίδευση και τη σύνταξη εκπαιδευτικών προγραμμάτων μέσα αλλά κι έξω από το χώρο του σχολείου, αναφέρουν όλο και περισσότερο στην έννοια της μη τυπικής μάθησης. Με αυτό αναφέρονται συμφωνα με τους Ph H. Coombs, Prosser, & Ahmed(1973) σε «… οποιοδήποτε οργανωμένη εκπαιδευτική δραστηριότητα έξω από το καθιερωμένο τυπικό σύστημα- είτε εφαρμόζεται χωριστά είτε ως σημαντικό χαρακτηριστικό μια ευρύτερης δραστηριότητας». Σύμφωνα με τους συγγραφείς, η μη τυπική μάθηση έχει συγκεκριμένους μαθησιακούς στόχους αλλά κι απευθύνεται σε συγκεκριμένες ομάδες πληθυσμού (ενήλικες ή παιδιά) προσφέροντας επιλεγμένους τύπους μάθησης. Κυμαίνεται από προγράμματα αλφαβητισμού, εκπαίδευσης εργαζομένων, Δήμων, Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης κ.α. (Jeffs & Smith, 1990). Κατά τον τρόπο αυτό διαφέρει από την τυπική μάθηση η οποία προσφέρεται στις διάφορες βαθμίδες εκπαίδευσης μιας χώρας (Πρωτοβάθμια, Δευτεροβάθμια, Πανεπιστημιακή) και η οποία είναι αυστηρά συγκεκριμένη και καθορισμένη από την εκάστοτε κυβέρνηση, καθώς και την άτυπη μάθηση η οποία είναι συμπτωσιακή και είναι αποτέλεσμα της καθημερινής εμπειρίας, δηλαδή είναι οι παράπλευρες δεξιότητες που μαθαίνει κάποιος χωρίς να είναι οργανωμένο εκ των προτέρων (Philip H. Coombs & Ahmed, 1974).
Ως αποτέλεσμα, η μη τυπική μάθηση έχει συγκεκριμένα χαρακτηριστικά γνωρίσματα που τη διαχωρίζουν από την τυπική και την άτυπη. Πιο συγκεκριμένα, είναι μια καθαρά συμμετοχική διαδικασία στην οποία εξισώνεται η θέση του εκπαιδευτικού με τους μαθητές και καθίσταται με αυτό τον τρόπο περισσότερο καθοδηγητής και εμψυχωτής. Επίκεντρο της είναι ο μαθητής και βασικός στόχος της η κάλυψη των αναγκών του προσφέροντας πρακτικά αποτελέσματα. Είναι μια ισχυρή φιλοσοφία προσέγγισης της εκπαίδευσης για όλες τις ηλικιακές ομάδες μαθητών, εκπαιδευομένων ή ενηλίκων που όχι μόνο προσφέρει πλούσιες ευκαιρίες για γνώση αλλά βοηθάει και την εξέλιξη και την αλλαγή της κοινωνίας προς το καλύτερο (Fox & Abrams, 1989).
Επιπλέον ο La Belle, (1982) έδωσε μια νέα διάσταση στον παραπάνω διαχωρισμό τυπικής, μη τυπικής και άτυπης μάθησης προσθέτοντας ότι καθεμια από αυτές περλαμβάνει χαρακτηριστικά και των άλλων δύο, και ότι και οι τρεις πολλές φορές δρουν ταυτόχρονα είτε αρμονικά είτε συγκρουσιακά. Αυτό πράγματι συμβαίνει τα τελευταία χρόνια με την εξέλιξη της έρευνας και των αναλυτικών προγραμμάτων των σχολικών μαθημάτων. Αναζητώντας τρόπους προσέγγισης της γνώσης και διδασκαλίας στους μαθητές, οι εκπαιδευτικοί καλούνται να ενσωματώσουν βιωματικές πρακτικές, να αφουγκραστούν όσο είναι δυνατο τις ανάγκες των μαθητών και μετά να σχεδιάσουν κατάλληλες δραστηριότητες. Επίσης αναζητώντας εναλλάκτικούς τρόπους διδασκαλίας, εμπλουτίζουν όπου είναι δυνατό τη διδακτέα ύλη με δράσεις περισσότερο βιωματικές μη ξεχνώντας ότι δεν είναι απλοί πομποί γνώσης αλλά και καθοδηγητές και εμψυχωτές που σκοπό έχουν να βοηθήσουν τη διαμόρφωση ολόπλευρων προσωπικοτήτων.
Από τον κοινωνικό κονστρουκτιβισμό/εποικοδομητισμό στη μετασχηματίζουσα μάθηση
Η παρούσα έρευνα παρουσιάζει τη μάθηση από την ανθρωπιστική της διάσταση, δηλαδή αναδεικνύει τρόπους με τους οποίους οι μαθητές/ εκπαιδευόμενοι εμπλέκονται στις διαδικασίες της κοινωνίας, συγκρούονται, μαθαίνουν και ολοκληρώνονται ως άνθρωποι μέσα από αυτό. Το ηλικιακό τους εύρος είναι από την εφηβεία ως τη νεαρή ενηλικίωση και είναι ακριβώς η περίοδος διαμόρφωσης στάσεων και αξιών στη ζωή.
Ο κοινωνικός εποικοδομητισμός όπως διαφαίνεται μέσα από τη θεωρία του Vygotsky προσφέρει πολύτιμες αντιλήψεις για τον κεντρικό ρόλο που παίζει η κοινότητα στην εξέλιξη των συμμετεχόντων καθώς καλούνται να πάρουν μαθήματα και παραδείγματα μέσα από αυτή, όπως επίσης και τον κεντρικό ρόλο του εκπαιδευτικού/καθοδηγητή ιδιαίτερα για τους έφηβους, μέσα πό τη στάση του οποίου καλούνται να οδηγηθούν προς τη διαμόρφωση αλληλέγγυων στάσεων ζωής (Vygotsky, 1962). Ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι ουσιαστικός για τη μάθηση και την εξέλιξη τους. Επίσης λόγω της φύσης της μη τυπικής μάθησης αλλά και των δραστηριοτήτων που παρατίθενται παρακάτω, η διαμόρφωση αυτών των στάσεων ζωής προκύπτει μέσα από τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις είτε μέσα στην ομάδα, είτε της ομάδας με το κοινωνικό σύνολο.
Σημαντική στην κατανόηση των δράσεων επισης, είναι και η θεωρία της μετασχηματίζουσας μάθησης του J. Mezirow. Η θεωρία αυτή βοηθα να εξηγηθεί πως οι συμμετέχοντες αντιμετώπισαν τις νέες καταστάσεις, αναθεώρησαν τις απόψεις τους και μετασχημάτισαν τη στάση τους πάνω σε αυτές. Με αυτό τον τρόπο εισέρχονται σε μια εξελικτική διαδικασία μετασχηματισμών χετικά με τη ζωή τους (Καλαμαρτζή, 2011). Συγκεκριμένα ο Mezirow, (1991) ξεκινώντας από την υπόθεση ότι όλοι μας έχουμε κάποιες διαμορφωμένες αντιλήψεις από την επίδραση μας με το κοινωνικό-πολιτισμικό περιβάλλον, καταδεικνύει ότι οι αντιλήψεις αυτές μπορούν αν μετασχηματιστούν ύστερα από κριτικό στοχασμό όταν έρθουν σε σύγκρουση με νέες εμπειρίες. Έτσι το άτομο καταστρώνει νέες στρατηγικές και ενσωματώνει τα νεα δεδομένα στη ζωή του υπό το πρίσμα των καινούργιων του θεωρήσεων. Παρόλο που η θεωρία αυτή αναφέρεται περισσότερο στην εκπαίδευση ενηλίκων και η έρευνα αυτή αφορά έφηβους και νεαρούς ενήλικες, είναι σημαντικό να προβληματιστούμε στο κατά πόσο αρκεί η τυπική ηλικία για να περιγραφεί ο όρος «ενήλικος» στη ίδια την κοινωνία και κατά πόσο η διεργασία του μετασχηματισμού συντελείται και στια ακόλουθες δράσεις.
Καλές πρακτικές των δυο βαθμίδων εκπαίδευσης
Δευτεροβάθμια εκπαίδευση
Νοιάζομαι και Δρω- Το άνοιγμα του σχολείου στην κοινωνία
Μια από τις θετικές συνέπειες της οικονομικής κρίσης στη Ελλάδα τα τελευταία χρόνια είναι ότι αποτελεί πηγή κοινωνικού προβληματισμού, καθώς καθημερινά βιώνει κανείς γεγονότα και δύσκολες καταστάσεις λόγω δυσχερειών που συνεχώς αυξάνονται. Με βάση τον προβληματισμό αυτό δημιουργήθηκε εθελοντική ομάδα στο Πειραματικό Γυμνάσιο με σκοπό να εντοπίσει και όπου είναι δυνατό να ανακουφίσει τις κοινωνικές ανάγκες.
Κάτω από την ομπρέλα του προγράμματος «Νοιάζομαι και Δρω» το οποίο ανήκει στο δίκτυο “We are all citizens” οι έφηβοι μαθητές της Α’ Γυμνασίου άρχισαν να καταγράφουν τομείς και φορείς οι οποίοι χρήζουν άμεση ανάγκη και βοήθεια. Αρχικά, με συζήτηση γνωριμίας και εκπαιδευτικά παιχνίδια ενδυναμώθηκαν οι ίδιοι σαν ομάδα. Αντάλλαξαν συναισθήματα, σκέψεις, εντόπισαν τα σημεία που τους δένουν και διαμόρφωσαν τους στόχους τους. Σε δεύτερη φάση προσπάθησαν να κάνουν τους στόχους αυτούς πράξεις εθελοντισμού.
Η πιο σημαντική δράση ήταν και συνεχίζει να είναι η στήριξη του Γηροκομείου Ρεθύμνου, η οποία δεν ήταν απλά χρηματική αλλά κοινωνική και πιο ουσιαστική. Πρόσφεραν και συνεχίζουν να προσφέρουν στους ηλικιωμένους συντροφιά, ζεστασιά και χαμόγελο κάνοντας τακτικές επισκέψεις. Τραγούδησαν τα κάλαντα και έφτιαξαν προσωπικές κάρτες για κάθε ηλικιωμένο τα Χριστούγεννα, ντύθηκαν μασκαράδες και πήγαν να τους τραγουδήσουν καντάδες, ταξίδεψαν μαζί τους πίσω στο χρόνο καταγράφοντες τις ιστορίες τους και κουβεντιάζοντας, συνέφαγαν και πέρασαν χρόνο μαζί τους γεμίζοντας τις μοναχικές τους ώρες.
Σε αυτή τη δραστηριότητα μη τυπικής μάθησης το μαθησιακό αποτέλεσμα ήταν βαθιά συναισθηματικό και κοινωνικό. Οι μαθητές ωρίμασαν συναισθηματικά και βίωσαν τις σκέψεις και τα συναισθήματα των ανθρώπων της τρίτης ηλικιας. Ολοκληρώθηκαν ως άνθρωποι και συναισθάνθηκαν τους συνανθρώπους τους. Οι έννοιες του εθελοντισμού και της αλληλεγγύης δε μπορούν να διδαχθούν στα σχολικά εγχειρίδια αν δε γίνουν πράξεις και αυτή είναι η μεγαλύτερη αδυναμία της τυπικής εκπαίδευσης, το ότι είναι περισσότερο θεωρητική και γραφειοκρατική παρά πρακτική (Jarvis, 2011).
Με δράσεις σαν κι αυτή το σχολείο ανοίγει και αγκαλιάζει την κοινωνία και οι μαθητές καταλαβαίνουν ότι αποτελούν μια μονάδα ενός ευρύτερου συνόλου. Αυτός είναι και ο μοναδικός τρόπος ώστε η οικονομική κρίση να μη μετουσιωθεί σε κρίση αξιών.
Όταν η τυπική συναντάει τη μη τυπική μάθηση- Πανελλήνια Ημέρα Σχολικού Αθλητισμού
Το Σεπτέμβριο του 2015 το Υπουργείο Παιδείας έστειλε έγγραφο στο οποίο ανακοίνωνε σε όλα τα σχολεία της Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης ότι η πρώτη Δευτέρα του Οκτωβρίου θα είναι Πανελλήνια Ημέρα Σχολικού Αθλητισμού αφιερωμένη στα Ολυμπιακά ιδεώδη μέσα από τα Ολυμπιακά και Παραολυμπιακά αθλήματα. Σε αυτή τη συνοπτική ανακοίνωση εκτός από το θεματικό άξονα της ημέρας, παρακινείται ο Σύλλογος Διδασκόντων να σχεδιάσει κατάλληλες δραστηριότητες και να προσεγγίσει το θέμα βιωματικά εντάσσοντας τη δράση αυτή στις δραστηριότητες του σχολείου.
Το Πειραματικό σχολείο λόγω της φύσης του και της εξοικείωσης των καθηγητών του με εναλλακτικές μεθόδους διδασκαλίας και μάθησης, οργάνωσε ένα μεγάλο αριθμό δράσεων χωρίζοντας το πρόγραμμά του σε τρεις ευέλικτες ζώνες δραστηριοτήτων. Οι μαθητές δούλεψαν ομαδικά και ατομικά, ετοίμασαν βίντεο, έπαιξαν παιχνίδια και συζήτησαν για τα Ολυμπιακά ιδεώδη από την αρχαιότητα εως σήμερα (εκεχειρία, αλληλοσεβασμός, ισότητα, ευγενική άμιλλα κ.α.). Παράλληλα με τις δραστηριότητες καλλιτεχνικής φύσης, όπως τη δημιουργία πανο, κολαζ και αφισών, έπαιξαν Ολυμπιακά αθλήματα και σχημάτισαν τους πεντε ολυμπιακούς κύκλους με το δικό τους δημιουργικό τρόπο, χορεύοντας ή ζωγραφίζοντας στο προαύλιο χώρο. Οι μαθητές επέλεξαν από μόνοι τους το είδος της δραστηριότητας που ήθελαν να συμμετέχουν, ανέλαβαν το σχεδιασμό της και τους δώθηκε ελευθερία στο χρόνο ολοκλήρωσής της. Επιπλέον, ακολουθώντας τις επιταγές της μη τυπικής μάθησης, οι καθηγητές ήταν καθοδηγητές, εμψυχωτές και αρωγοί, συμμετέχοντας και οι ίδιοι στις πρωτοβουλίες των παιδιών. Με τον τρόπο αυτό η μάθηση έγινε μια συμμετοχική διαδικασία, μια ομαδική ενέργεια όπου όλοι ισόνομα πρόσφεραν και λάμβαναν.
Η προσπάθεια του Υπουργείου να προσεγγίσει το θέμα του Ολυμπισμού βιωματικά, μέσα από δραστηριότητες και όχι ως μια απλή παρουσίαση ή κατά μέτωπο διάλεξη καταδεικνύει τη σαφή αναγνώριση εκ μέρους του, της αξίας της μη τυπικής μάθησης και την ουσιαστική της συνεισφορά στην ολόπλευρη απόκτηση της γνώσης. Παρ’ όλα αυτά το έγγραφο των δύο σελίδων δε πρόσφερε ικανοποιητική ενημέρωση για τον τρόπο και το είδος των δραστηριοτήτων που θα μπορούσαν να πραγματοποιηθούν. Με λιγα λόγια, χωρίς κάποια προηγούμενη τριβή και εκπαίδευση των εκπαιδευτικών σε τέτοιου είδους δράσεις ώστε τα παιδιά να αποκομίσουν τα μέγιστα, ήταν πολύ δύσκολη η αξιόλογη χρήση της ημέρας αυτής, όπως συνέβη στο Πειραματικό Γυμνάσιο.
Κοινωνική αλληλεγγύη και Χριστουγεννιάτικο Παζάρι
Η οργάνωση και το στήσιμο ενός Χριστουγεννιάτικου παζαριού αποτελεί ένα πλούσιο σύνολο από δραστηριότητες κάτω από την ομπρέλλα ενός κοινού σκοπού. Είναι μια κατεξοχή συνεργατική διαδικασία που είναι και η βασική αρχή της μη τυπικής μάθησης και οι δραστηριότητες αυτές καθορίζονται από τις ανάγκες και τα ενδιαφέροντα των ίδιων των συμμετεχόντων.
Συγκεκριμένα, τα Χριστούγεννα του 2015 οι μαθητές του Πειραματικού γυμνασίου σε συνεργασία με καθηγητές διάφορων ειδικοτήτων αποφάσισαν να διοργανώσουν ένα φιλανθρωπικό παζαρι στο χώρο του σχολείου, τα έσοδα του οποίου θα διετίθεντο για την οικονομική στήριξη κοινωνικών δομών του Νομού Ρεθύμνου που είναι σε δυσχερή κατάσταση λόγω της οικονομικής κρίσης. Για το σκοπό αυτό χωρίστηκαν σε ομάδες, οι οποίες ανέλαβαν με τη βοήθεια των καθηγητών/εμψυχωτών διάφορες δράσεις.
Αναλυτικά οι δράσεις αυτές περιλάμβαναν :
Την παρασκευή φυτικών καλλυντικών και σαπουνιών από ελαιόλαδο, το οποίο είναι αναπόσπαστο κομμάτι της Κρητικής κουλτούρας και έμαθαν περισσότερα για τις χρήσεις του,
Την παρασκευή παραδοσιακών Χριστουγεννιάτικων γλυκών από διάφορες χώρες της Ευρώπης, οπότε ήρθαν σε επαφή με τη ‘ζαχαροπλαστική’ κουλτούρα άλλων λαών,
Τη δημιουργία Χριστουγεννιάτικων διακοσμητικών όπου εξάσκησαν την καλλιτεχνική τους ‘ματιά’ , τη φαντασία και τη δημιουργικότητά τους,
Την οργάνωση διαγωνισμού ταλέντων στο χορό και το τραγούδι όπου εξάσκησαν την κριτική τους σκέψη,
Τη δημιουργική απασχόληση μικρών παιδιών όπου ανέλαβαν να οργανώσουν δραστηριότητες ενδιαφέρουσες και κατάλληλες για μικρότερες ηλικίες, να ετοιμάσουν έναν ασφαλή και θελκτικό χώρο υποδοχής και να εξασκήσουν τις ικανότητες τους στη λογοτεχνική αφήγηση, τη διοργάνωση μαθημάτων σκακιού όπου δίδαξαν οι ίδιοι εφαρμόζοντας τη συνεργατική μάθηση και
Τη συλλογή τροφίμων και φαρμάκων για το Κοινωνικό Παντοπωλείο και το Κοινωνικό Ιατρείο της πόλης όπου διοχέτευσαν την κοινωνική ευαισθησία τους.
Με τις παραπάνω δραστηριότητες και τον αποκλειστικά φιλανθρωπικό τους χαρακτήρα, η μη τυπική μάθηση μετουσιώθηκε σε κοινωνική αλληλεγγύη. Τα οφέλη πέρα από την απλή διδασκαλία δεξιοτήτων, ήταν το μάθημα ζωής που πήραν οι έφηβοι της Ελλάδας της κρίσης, δηλαδή ήταν ο κοινωνικός προβληματισμός που εκφράστηκε με την οικονομική στήριξη δομών του Ρεθύμνου που βοηθούν και περιθάλπτουν άπορες οικογένειες. Ταυτόχρονα, η συναίσθηση της κοινωνικής πραγματικότητας ήταν ένα εξίσου ουσιαστικό μαθησιακό αποτέλεσμα που ωρίμασε και προβλημάτισε όλους τους συμμετέχοντες.
Οι Ευρωπαίοι πολίτες του αύριο’
Τα Ευρωπαϊκά προγράμματα Erasmus+ είναι από μόνα τους ένας θησαυρός πρακτικών μη τυπικής μάθησης. Έχουν ως αφετηρία τους προβληματισμούς εκπαιδευτικών διάφορων χωρών πάνω σε ζητήματα που αφορούν τη σχολική ζωή και την ολόπλευρη ανάπτυξη των συμμετεχόντων αλλά στη συνέχεια οι ίδιοι οι μαθητές διαμορφώνουν με τις δικές τους πρωτοβουλίες και ενέργειες το τελικό σχέδιο δράσης. Στο πλαίσιο ενός τέτοιου Ευρωπαϊκού προγράμματος με τίτλο «Ευαισθητοποιούμαι και κινητοποιούμαι αποτελεσματικά στην τάξη», το οποίο εκπονήθηκε από δέκα Ευρωπαϊκές χώρες με συμμετοχή και του Πειραματικού Γυμνασίου Πανεπιστημίου Κρήτης, και σκοπό είχε να τονώσει το ενδιαφέρον αλλά και την ανάληψη πρωτοβουλιών από τους ίδιους τους μαθητές, μια δράση μη τυπικής μάθησης ήταν η φιλοξενία των εφήβων μαθητών σε οικογένειες κατά τη διάρκεια των εκπαιδευτικών επισκέψεων. Βασικός στόχος ήταν η εξοικείωση των εφήβων και των δέκα χωρών με την κουλτούρα και τον πολιτισμό και των υπολοίπων βιωματικά καθώς και η αναζήτηση και ο καθορισμός της Ευρωπαϊκής ταυτότητας.
Συγκεκριμένα, το Μάιο του 2015, εννιά μαθητές του Πειραματικού Γυμνασίου ταξίδεψαν και φιλοξενήθηκαν στην πόλη Niegowa της Πολωνίας, σε οικογένειες μαθητών του προγράμματος. Η γνωριμία με την καθημερινότητα μιας μέσης Πολωνικής οικογένειας, οι συνήθειες του φαγητού, της ψυχαγωγίας, της εργασίας, της σχολικής ζωής αλλά και η έντονη θρησκευτική πίστη αυτού του λαού έδωσαν μαθήματα και εμπειρίες ζωής στους Κρήτες μαθητές. Παρά το γεγονός ότι οι μαθητές είναι κάτοικοι μια τουριστικά αναπτυγμένης περιοχής της Ελλάδας, ουσιαστικά ζουν σε μια κλειστή κοινωνία λόγω του νησιωτικού εδάφους και της έλλειψης βιωμάτων και εμπειριών με ανθρώπους διαφορετικών λαών όπως συμβαίνει π.χ στην Αθήνα ή σε μια μεγαλούπολη της Ευρώπης. Ένα δεύτερο στοιχείο επαφής με την Πολωνική κουλτούρα προέκυψε από τις επισκέψεις σε σημαντικούς χώρους που διαμόρφωσαν την ιστορία και την πολιτιστική ταυτότητα αυτής της χώρας, όπως το στρατόπεδο συγκεντρωσης του Άουσβιτς και οι λατρευτικοί χώροι και μοναστήρια. Όλα τα παραπάνω δημιούργησαν προβληματισμό και εύφορο έδαφος για διάλογο και ανταλλαγή απόψεων των μαθητών όλων των χωρών καθώς αυτά αποτελούν ταυτόχρονα και σημαντικό στοιχείο της Ευρωπαϊκής ιστορίας, όπως ο Ναζισμός, ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος και ο Καθολικισμός.
Η καλλιέργεια της Ευρωπαϊκής ταυτότητας ή πιο διευρυμένα, το αίσθημα ότι είσαι πολίτης σε ένα ‘παγκόσμιο χωριό’ δεν είναι κάτι το οποίο μπορεί ουσιαστικά να διδαχθεί στα πλαίσια του μαθήματος Ιστορίας ή του Πολιτισμού όπως διδάσκεται στην τυπική εκπαίδευση. Είναι μια διαδικασία η οποία πρέπει να είναι βιωματική και συνεχής ώστε να προκληθεί το άνοιγμα του μυαλού και της ψυχής.
Μεταδευτεροβάθμια εκπαίδευση
Πολιτιστική Ταυτότητα
Η οργάνωση ενός φεστιβάλ είναι μία πολύπλοκη διαδικασία που απαιτεί συντονισμό πολλών ομάδων και δραστηριοτήτων. Τον Αύγουστο του 2014 διοργανώθηκε από τον Σύλλογο Απόδημων Λημνιών και Φίλων της Λήμνου «Λημνιοί εν Δράσει» το φεστιβάλ “Lemnos Festival” και σαν παράλληλη δράση του κυρίως φεστιβάλ διοργανώθηκε ένα φεστιβάλ γαστρονομίας το οποίο ανέλαβε να φέρει εις πέρας το ΙΕΚ Λήμνου και συγκεκριμένα τα δύο τμήματα της ειδικότητας «Τεχνικός Μαγειρικής Τέχνης – Αρχιμάγειρας CHEF» .
Η γαστρονομία της Λήμνου είναι ένα σημαντικό κομμάτι της πολιτιστικής της ταυτότητας και ο σκοπός του παράλληλου φεστιβάλ γαστρονομίας ήταν «Ως προϊόν άξιο προβολής και ανάπτυξης, να αναδειχθούν οι γαστρονομικές περιπλανήσεις μέσα από παραδοσιακές συνταγές.» (Γαστρονομια στο Lemnos Festival 2014, 2014). Σύμφωνα με τους Μοίρα-Μυλωνοπούλου & Μυλωνόπουλος, (2015) «Η γαστρονοµία θεωρείται σηµαντικό πολιτισµικό προϊόν, που είναι από µόνο του ιδιαίτερα ελκυστικό για τους επισκέπτες, αλλά παράλληλα αποτελεί και πολύτιµο συµπλήρωµα στο παραδοσιακό χαρτοφυλάκιο των πολιτιστικών προϊόντων, στο οποίο περιλαµβάνονται και άλλα στοιχεία όπως τα µνηµεία, τα µουσεία, η τοπική αρχιτεκτονική κ.λπ.»
Ως δράση μη τυπικής μάθησης οι σπουδαστές ήρθαν σε επαφή με τις οικογένειες τους και κατέγραψαν τοπικές παραδοσιακές συνταγές και έμαθαν πατροπαράδοτα μυστικά γι αυτές. Προβληματίστηκαν για τα υλικά και πώς οι σύγχρονες ασχολίες στην Λήμνο (τουρισμός, παροχή υπηρεσιών) έχουν παραγκωνίσει την πρωτογενή παραγωγή (καλλιέργεια κριθαριού, κτηνοτροφία, καλλιέργεια σουσαμιού) σε σημείο να μην υπάρχουν διαθέσιμα Λημνιά προϊόντα για την παραγωγή των συνταγών αυτών, και αυτό πυροδότησε συζητήσεις σχετικά με το πώς βλέπουν το νησί τους, προσδιόρισαν τις ανάγκες που έχουν και θα έχουν οι ίδιοι στο μέλλον ως chef και τι δράσεις θα έπρεπε να γίνουν ώστε να προφυλαχθεί ο χαρακτήρας του νησιού ταυτόχρονα με την ανάπτυξη. Οι συζητήσεις και οι προβληματισμοί των σπουδαστών μετέτρεψαν την διαδικασία του φεστιβάλ σε μια διαδικασία μη τυπικής μάθησης αφού οι σπουδαστές προσδιόρισαν τις ανάγκες τους , και μέσω των ευκαιριών μάθησης που προέκυψαν, προτάθηκαν αλλαγές στην κοινότητα ώστε να διαφυλαχθεί και να αναπτυχθεί η πολιτιστική ταυτότητα του νησιού και των σπουδαστών.
Κατά τον καθορισμό του μενού οι σπουδαστές μαζί με τους εκπαιδευτές τους έλαβαν υπόψη τους την εποχικότητα των υλικών καθώς και άλλους πρακτικούς παράγοντες όπως η παραγωγή μεγάλων ποσοτήτων φαγητού και η ευκολία στην μεριδοποίηση.
Ταυτόχρονα με την προετοιμασία του φεστιβάλ έγινε ψηφιοποίηση των συνταγών και δημιουργήθηκε ένα φυλλάδιο με τις παραδοσιακές συνταγές των φαγητών που προσφέρθηκαν το οποίο διανεμόταν ελεύθερα τις μέρες του φεστιβάλ και πλέον υπάρχει στο διαδίκτυο ελεύθερο για κατέβασμα στο .
Κοινωνική ενδυνάμωση της ομάδας και του ευρύτερου κοινωνικού συνόλου / αλληλεγγύη
Η ειδικότητα «Τεχνικός Αμπελουργίας – Οινολογίας» προτάθηκε από το ΙΕΚ Λήμνου ως μια ειδικότητα συνυφασμένη με την τοπική αγορά της Λήμνου. Πράγματι η ειδικότητα αγκαλιάστηκε από την τοπική κοινωνία αφου η ανάγκη για καταρτισμένο προσωπικό σε αυτόν τον τομέα είναι μεγάλη. Τα «εμπορικά» οινοποιεία του νησιού είναι 6 αλλά ταυτόχρονα υπάρχουν πάρα πολλές οικογένειες που παράγουν κρασί από τα αμπέλια τους για ιδία χρήση.
Οι σπουδαστές της ειδικότητας αυτή τη στιγμή ολοκληρώνουν το 1ο έτος κατάρτισης.
Το νησί της Λήμνου έχει την ιδιομορφία ότι παρόλο που είναι μεγάλο σε έκταση οι κάτοικοι είναι μόλις 15.000 και αυτό καθιστά λιγότερο απρόσωπη την επικοινωνία.
Όταν το ΙΕΚ πληροφορήθηκε για τα προβλήματα υγείας ενός ιδιοκτήτη αμπελιών και εμπορικού οινοποιείου μικρής κλίμακας πρότεινε στους εκπαιδευτές και τους σπουδαστές να χρησιμοποιήσουν τις γνώσεις που έχουν αποκομίσει από τα μαθήματα για να βοηθήσουν σε εργασίες που έπρεπε να γίνουν στο οινοποιείο και στα αμπέλια την δεδομένη στιγμή (Απρίλιος – Μάιος 2016) για να μην υπάρξει πρόβλημα με την παραγωγή που ήδη υπήρχε στα βαρέλια καθώς και με τα κλήματα που χρειάζονταν φροντίδα.
Εκπονήθηκε ένα σχέδιο δράσης σε συνεργασία με τον ιδιοκτήτη του αμπελιού και του οινοποιείου όπου οι σπουδαστές σε συνεργασία με τους εκπαιδευτές τους κατέγραψαν τις ανάγκες:
Κορφολόγημα Αμπελιού
Θειάφισμα
Ζιζιανοκτονία
Μυκητοκτονία
Πλύσιμο φιαλών
Εμφιάλωση κρασιού
Ετικετοποίηση
Τελικός οπτικός έλεγχος φιαλών
Συσκευασία
Αφού μελετήθηκαν οι διαδικασίες αυτές, οι σπουδαστές χρησιμοποιώντας τις γνώσεις που είχαν από τα μαθήματα καθώς και προϋπάρχουσες δικές τους γνώσεις από προσωπική εμπειρία (πολλοί έχουν αμπέλια) δημιούργησαν μία κοινότητα ανταλλαγής απόψεων και τεχνικών ώστε να καταλήξουν στο τελικό σχέδιο δράσης. Χρησιμοποιώντας τον χρόνο από κάποια από τα εργαστηριακά μαθήματα (Αμπελουργία ΙΙ Εργαστήριο και Πρακτική Εφαρμογή στην Ειδικότητα) καθώς και στον ελεύθερο τους χρόνο (Σαββατοκύριακα) δούλεψαν μαζί με τους καθηγητές ώστε να φέρουν εις πέρας τις εργασίες αυτές, το οποίο εξομάλυνε την ιεραρχία μεταξύ τους το οποίο είναι χαρακτηριστικό της μη τυπικής μάθησης.
Μέσα από τις δράσεις αυτές μπορούμε να δούμε πέρα από την αλληλεγγύη προς τον συνάνθρωπο και την προσφορά στο κοινωνικό σύνολο που ενδυναμώνει τις σχέσεις της κοινότητας, πολλές διεργασίες της μη τυπικής μάθησης όπως την χρήση των γνώσεων του σπουδαστή ως πηγή μάθησης, την συμμετοχική μάθηση έξω από την τάξη καθώς και την μάθηση (first hand on the job training).
Επιπρόσθετα, στα πλαίσια της διαθεματικότητας τα αμπελόφυλλα από το κορφολόγημα δόθηκαν στο τμήμα Μαγειρικής για την παρασκευή ντολμάδων.
Κοινωνική προσφορά
Στην πρωτεύουσα της Λήμνου, Μύρινα, λειτουργεί Γηροκομείο με περίπου 60 τροφίμους. Τα δύο προηγούμενα σχολικά έτη μέρος των εργαστηριακών μαθημάτων της ειδικότητας «Τεχνικός Μαγειρικής Τέχνης – Αρχιμάγειρας CHEF» λάμβαναν χώρα στην κουζίνα του Γηροκομείου Μύρινας. Στην αρχή σπουδαστές και καθηγητές αντιμετωπίστηκαν με καχυποψία και διστακτικότητα εκ μέρους των τροφίμων και του προσωπικού του γηροκομείου όμως στην πορεία ανυπομονούσαν για τις ημέρες επίσκεψης των σπουδαστών μας.
Το σχολικό έτος 2015-2016 που τα εργαστηριακά μαθήματα γίνονται σε άλλους χώρους, οι υπεύθυνοι του γηροκομείου επικοινώνησαν με το ΙΕΚ Λήμνου για να προγραμματιστεί μια επίσκεψη από τους σπουδαστές, για να δώσουν χαρά στους τροφίμους.
Στα πλαίσια αυτής της πρόσκλησης προγραμματίστηκε επίσκεψη από τους σπουδαστές με ταυτόχρονη δράση: Οι σπουδαστές του τμήματος «Τεχνικός Κομμωτικής Τέχνης» περιποιήθηκαν και χτένισαν τα μαλλιά των τροφίμων.
Σαν προετοιμασία οι σπουδαστές μελέτησαν σε συνεργασία με τους εκπαιδευτές τους τις ιδιαιτερότητες που έχει η φροντίδα της κώμης ηλικιωμένων, τρόπους προσέγγισης ηλικιωμένων πελατών, ερωτήματα που πρέπει να τους θέσουν σχετικά με το αν παίρνουν κάποιο φάρμακο που ενδεχομένως η περιποίηση που θα τους κάνουν προκαλέσει αλλεργική αντίδραση και φυσικά χτενίσματα που να ταιριάζουν σε ηλικιωμένους.
Η δράση στέφθηκε με μεγάλη επιτυχία αφού οι σπουδαστές έδωσαν μεγάλη χαρά στους ηλικιωμένους με την παρουσία τους και ταυτόχρονα τους έδωσαν την δυνατότητα να περιποιηθούν τα μαλλιά τους γεγονός που δεν συμβαίνει συχνά.
Καλλιέργεια της Ευρωπαϊκής ταυτότητας των σπουδαστών
Τον Μάιο του 2016 50 μαθητές και καθηγητές από διάφορες ευρωπαϊκές χώρες ήρθαν στο νησί της Λήμνου μέσω του προγράμματος Erasmus+ που υλοποιεί το ΕΠΑΛ Μούδρου. Το ΙΕΚ Λήμνου και το τμήμα «Τεχνικός Μαγειρικής Τέχνης – Αρχιμάγειρας CHEF» ανέλαβε τον επισιτισμό (catering) γευμάτων. Συγκεκριμένα ανέλαβε την δημιουργία μπουφέ πρωινού για 120 άτομα την μέρα της υποδοχής, την δημιουργία σνακ για 80 άτομα τις υπόλοιπες ημέρες και το δείπνο αποχαιρετισμού για 200 άτομα.
Το μαγείρεμα γι αυτά έγινε κατά την διάρκεια των εργαστηριακών μαθημάτων αλλά και Σάββατο – Κυριακή με την ενθουσιώδη προσφορά και συμμετοχή μαθητών και καθηγητών. Η δραστηριότητα αυτή μπορεί να χαρακτηριστεί δραστηριότητα μη τυπικής μάθησης εφόσον είναι μια δραστηριότητα που ενσωματώθηκε στο πρόγραμμα σπουδών μετά από κατανόηση των αναγκών των σπουδαστών και ήταν μια συνεργατική διαδικασία.
Μέσα από τις διαδικασίες για τον καθορισμό του μενού οι μαθητές και οι εκπαιδευτές χρειάστηκε να διερευνήσουν τα εξής:
Σε ποιους απευθυνόμαστε? Σε μαθητές και καθηγητές από τις εξής χώρες: Γερμανία, Τουρκία, Ρεϋνιόν (Γαλλία), Ταϊτή (Γαλλία) και Ουγγαρία καθώς και στους μαθητές/καθηγητές/καλεσμένους του ΕΠΑΛ Μούδρου. Οι σπουδαστές του ΙΕΚ έμαθαν για τις χώρες τις Ευρώπης και για τις χώρες που δεν ανήκουν στην ήπειρο της Ευρώπης αλλά θεωρούνται Ευρωπαϊκές.
Με ποιον τρόπο ήρθαν αυτοί οι άνθρωποι στην Λήμνο? Οι σπουδαστές του ΙΕΚ έμαθαν για το πρόγραμμα Erasmus+, για τις ευκαιρίες που δίνει, αναρωτήθηκαν εάν υπάρχει αντίστοιχο πρόγραμμα για την επαγγελματική εκπαίδευση και εξέφρασαν την επιθυμία τους να πάρουν και αυτοί μέρος σε αντίστοιχο πρόγραμμα το επόμενο σχολικό έτος.
Τι διατροφικές συνήθειες έχουν οι λαοί αυτοί? Προκειμένου να προσφερθεί ένα μενού που και να αναδεικνύει την τοπική Λημνιακή και Ελληνική κουζίνα αλλά και να σέβεται τις διατροφικές συνήθειες των καλεσμένων οι σπουδαστές έμαθαν ότι λόγω θρησκευτικών πεποιθήσεων των τούρκων μαθητών και καθηγητών δεν θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν χοιρινό κρέας, ότι οι τροφικές αλλεργίες είναι πιο συχνές σε κάποιες χώρες και έπρεπε να διαφοροποιηθεί το μενού ώστε να υπάρχουν επιλογές για τους ανθρώπους αυτούς και επίσης να υπάρχουν επιλογές για χορτοφάγους καθώς υπήρχαν μαθητές και καθηγητές χορτοφάγοι.
Κατά την διάρκεια του farewell dinner οι μαθητές του ΙΕΚ ετοίμασαν το μενού αλλά επίσης κλήθηκαν να το σερβίρουν. Μέσα από την διαδικασία αυτή γνωρίστηκαν με τους μαθητές του Erasmus, αντάλλαξαν εμπειρίες και βρήκαν κοινά σημεία ακόμα και με μαθητές που ουσιαστικά ζουν στον αντίποδα της Ελλάδας, στην Ταϊτή. Σύμφωνα με την θεωρία της κοινωνικής ταυτότητας, η κοινωνική ταυτότητα είναι η πεποίθηση ενός ατόμου ότι ανήκει σε μία κοινωνική κατηγορία ή ομάδα (Παπαοικονόμου, 2014).
Συμπεράσματα- Ανάλυση
Συσχετισμός όλων των δράσεων
Ύστερα από μελέτη και αντιπαραβολή των οκτώ προαναφερθείσων πρακτικών η έρευνα κατέληξε στα εξης συμπεράσματα:
Τα αποτελέσματα των δράσεων και στις δύο βαθμίδες είναι παρόμοια. Υπάρχει άνοιγμα των μαθητών και των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων στην κοινωνία, ενδυνάμωση των κοινωνικών σχέσεων, ευαισθητοποίηση των μαθητών σε διάφορους τομείς και επαφή τους με νέες ιδέες. Όλοι οι συμμετέχοντες εξελίσσονται και μετασχηματίζονται μέσα από διαδικασίες που τους ολοκληρώνουν ως ανθρώπους επαγγελματικά και προσωπικά (Καλαμαρτζή, 2011).
Και στις δύο βαθμίδες τα οφέλη ξεφεύγουν από τους μαθησιακούς/παιδευτικούς στόχους που είχαν τεθεί αρχικά. Οι πρωταρχικοί μαθησιακοί στόχοι κατακτώνται, και πέρα από αυτούς ανάλογα με τον βαθμό ανάμιξης του μαθητή, τον τρόπο που κινείται μέσα στην δράση και το μέρος της δράσης που αναλαμβάνει να φέρει εις πέρας ο ίδιος αποκτά επιπλέον γνώσεις, δεξιότητες, στάσεις, αξίες και ικανότητες. Αυτό συμβαίνει γιατί κατά την διάρκεια των δράσεων μη τυπικής μάθησης οι μαθητές έχουν την δυνατότητα επιλογών και αυτενέργειας που συνήθως δεν έχουν κατά την διάρκεια των διαδικασιών τυπικής μάθησης που είναι πιο αυστηρές. Αυτό καταδεικνύει σαφώς τη μεγάλη δυναμική της μη τυπικής μάθησης (Fox & Abrams, 1989), όπως επίσης και την πολυδιαστατη θεώρηση της μάθησης σύμφωνα με τον La Belle (1982) καθώς εμπλέκεται και η άτυπη μάθηση στην όλη διαδικασία και όλοι οι συμμετέχοντες ανέπτυξαν περαιτέρω δεξιότητες, όπως παραδείγματος χάριν τη άμεση λήψη αποφάσεων, την ανάληψη περισσότερων ευθυνών και πρωτοβουλιών .
Οι δράσεις του ΙΕΚ Λήμνου είναι πιο επαγγελματικά στοχευμένες αφού πρόκειται για επαγγελματική σχολή, ενώ του Πειραματικού Γυμνασίου Ρεθύμνου είναι πιο ενσωματωμένες στο σχολικό περιβάλλον και στην τυπική μάθηση. Με άλλα λόγια εξυπηρετούν άμεσα και την επαγγελματική τους εξέλιξη και ενσωματώνονται στο διαφορετικό πλαίσιο σπουδών αυτής της βαθμίδας οδηγώντας τους και στην απόκτηση των τυπικών προσόντων που απαιτείται για το δίπλωμά τους. Δεν παύουν , βέβαια, να εξυπηρετούν και τις αντίστοιχες ανάγκες που προκύπτουν από αυτή. Η Γενική Γραμματεία Δια Βίου Μάθησης θεωρεί ότι η μη τυπική εκπαίδευση οφείλει να είναι οργανωμένη και να οδηγεί στην απόκτηση πιστοποιητικών και κατατάσσοντας τα ΙΕΚ στις δομές της μη τυπικής εκπαίδευσης (Γ.Γ. Δια βίου Μάθησης, 2013)
Οι σπουδαστές του ΙΕΚ Λήμνου έχουν μεγαλύτερη εμπλοκή κατά τον σχεδιασμό των δράσεων – το οποίο είναι φυσιολογικό εφόσον μιλάμε για νεαρούς ενήλικες σε σύγκριση με εφήβους. Η διοίκηση του ΙΕΚ και οι εκπαιδευτές συνήθως λειτουργούν ως εμψυχωτές και εμπνευστές, εμπλέκονται στον αρχικό σχεδιασμό της δράσης (συνεννοήσεις με τον φορέα με τον οποίο θα γίνει η δράση) αλλά κατά τον σχεδιασμό καθώς και κατά την εκπόνηση των δράσεων οι σπουδαστές δείχνουν μεγαλύτερη αυτονομία. Αντίθετα, για τους μαθητές του Γυμνασίου, ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι πιο καταλυτικός, λειτουργεί ως πρότυπο γι’ αυτούς και είναι η σχέση με αυτόν που θα τους οδηγήσει στη δράση και τη μάθηση (Vygotsky, 1962), χωρίς αυτό βέβαια να σημαίνει ότι δεν αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες ή δεν υλοποιούν τις ιδέες τους.
Οι δράσεις του Πειραματικού Γυμνασίου Ρεθύμνου είναι πιο περίπλοκες και έχουν περισσότερες διαστάσεις από τις δράσεις του ΙΕΚ Λήμνου. Για παράδειγμα κατά την διοργάνωση του Χριστουγεννιάτικου Παζαριού οι μαθητές του Γυμνασίου είχαν την ευκαιρία να εμπλακούν σε πολλές διαφορετικές δραστηριότητες ενώ στο ΙΕΚ Λήμνου συνήθως η δράση είναι συνυφασμένη με την ειδικότητα των σπουδαστών οπότε και επικεντρωμένη στον κλάδο σπουδών τους, δηλαδή την μαγειρική, την οινολογία ή την κομμωτική αντίστοιχα.
Επίσης, σημαντική διαφορά ανάμεσα στις δράσεις μη τυπικής μάθησης που περιγράφηκαν είναι ότι οι δράσεις του Πειραματικού Γυμνασίου Ρεθύμνου είναι πιο δομημένες και έχουν πιο σαφείς μαθησιακούς στόχους από την αρχή έως το τέλος τους σε σχέση με τις δράσεις του ΙΕΚ Λήμνου. Οι δράσεις του ΙΕΚ Λήμνου έχουν σαν πρωταρχικό στόχο την επαγγελματική εμπειρία και εξέλιξη των μαθητών καθώς και την απόκτηση πρακτικής εμπειρίας, δηλαδή είναι ξεκάθαρα επαγγελματική εκπαίδευση (Carron & Carr-Hill, 1991) αλλά δευτερευόντως τα οφέλη από τις δράσεις αυτές είναι πολλαπλά.
Ενώ το Υπουργείο Παιδείας παρέχει το νομικό πλαίσιο και τις απαραίτητες δομές για την ενσωμάτωση της μη τυπικής εκπαίδευσης στο ΙΕΚ, δεν κάνει το ίδιο και στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση. Ουσιαστικά, παρέχει μόνο μια υποτυπώδη στήριξη με τη διοργάνωση δράσεων ή την παροχή προγραμμάτων Περιβαλλοντικής Εκπ/σης, Αγωγής Υγείας κ.α. αλλά χωρίς σοβαρή επιμόρφωση των εκπαιδευτικών πάνω στις δυνατότητες της μη τυπικής μάθησης και τη δυναμική που μπορεί να δώσει στο μάθημά τους. Οι φιλότιμες προσπάθειες των ίδιων των εκπαιδευτικών και η συνεχής αναζήτησή τους για εναλλακτικές μεθόδους είναι που αποφέρουν καρπούς.
Και τελικά τι καταφέρνουμε? Τα καταφέρνουμε?
Μέσα από αυτές τις δραστηριότητες και με την αρωγή της μη τυπικής μάθησης ολοκληρώνεται ο βασικός σκοπός της εκπαίδευσης, όπως έχει διατυπωθεί και από το Ελληνικό Υπουργείο Παιδείας, δηλαδή η διαμόρφωση ολοκληρωμένων προσωπικοτήτων και ανθρώπων (Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, 2003). Τόσο οι έφηβοι μαθητές όσο και οι νεαροί ενήλικοι σπουδαστές ανπτύσσουν κοινωνικές ευαισθησίες, γίνονται ενεργοί πολίτες και όχι απλά μαθητές. Επιπλέον, γίνονται συμμετοχικοί και δραστηριοποιούνται σε πολλούς τομείς, θεωρούν και αναθεωρούν, μαθαίνουν και συμμαθαίνουν, διευρύνουν ορίζοντες και γίνονται ανοιχτόμυαλοι.
Σύμφωνα με τους καθηγητές/εμψυχωτές μέσα από τις εναλλακτικές και εμπλουτισμένες δράσεις της μη τυπικής μάθησης καλλιεργούνται κι άλλα ταλέντα και δεξιότητες των συμμετεχόντων. Ιδιαίτερα επειδή αυτές προκύπτουν από την ανάδειξη των ίδιων τους των αναγκών αυξάνεται η συμμετοχικότητά τους και παρουσιάζονται οι ιδιαίτερες κλίσεις και τα ταλέντα τους. Η προώθηση της αξίας της ενεργής πολιτότητας, του εθελοντισμού και της κοινωνικής ενδυνάμωσης δημιουργούν τους συνειδητοποιημένους πολίτες του μέλλοντος.
Βέβαια, αξίζει να σημειωθεί ότι τα αποτελέσματα αυτά ούτε μετρήσιμα, ούτε άμεσα ορατά είναι. Η συνεχής όμως, τριβή και ενασχόληση με τέτοιου είδους πρακτικές τόσο στη Δευτεροβάθμια όσο και στη Μεταδευτεροβάθμια εκπαίδευση, μόνο θετικά αποτελέσματα μπορεί να επιφέρει.
Επίλογος
Η παραπάνω έρευνα κατέδειξε την υπεροχή της μη τυπικής μάθησης, ιδιαίτερα στην εκμάθηση κοινωνικών και πολιτιστικών δεξιοτήτων που ξεφεύγουν από τα στενά πλαίσια της τυπικής εκπαίδευσης. Με αυτό τον τρόπο δόθηκαν στους μαθητές/ εκπαιδευόμενους εμπειρίες και ευκαιρίες για συμμετοχικές δράσεις που αλλιώς δε θα μπορούσαν να έχουν. Παράλληλα και οι ίδιοι οι καθηγητές/εκπαιδευτές, εκτός από συνεργοί στη μάθηση έγιναν και οι ίδιοι μαθητές μετουσιώνοντας τα πιστεύω τους (Fox & Abrams, 1989). Σύμφωνα με τον Freire (1985) «οποιαδήποτε εκπαιδευτική πρακτική εμπεριέχει και την αποδοχή της θεωρητικής στάσης από μέρους του εκπαιδευτικού. Η στάση αυτή, περισσότερο ή λιγότερο φανερά, είναι η ερμηνεία που αυτός δίνει για την ύπαρξη του ανθρώπου και του κόσμου». Με λίγα λόγια, χρειαζόμαστε εμπνευσμένους εκπαιδευτικούς που το όραμα και η ερμηνεία που δίνουν στον κόσμο θα βοηθήσει τους μαθητές να προχωρήσουν δέκα βήματα πιο μακριά.
Βιβλιογραφία
Γαστρονομια στο Lemnos Festival 2014! – Lemnos Festival | Φεστιβάλ Λήμνος | Η επίσημη σελίδα για το πιο δυνατό εστιβάλ του καλοκαιριού στην Λήμνο. (χ.χ.). Ανακτήθηκε 27 Μάιος 2016, από http://festival.lemnosinaction.com/gastronomia-2/
Γ.Γ. Δια βίου Μάθησης. (2013). Μη Τυπική Εκπαίδευση – Ορισμός. Ανακτήθηκε 27 Μάιος 2016, από http://www.gsae.edu.gr/el/glossari?id=693
Καλαμαρτζή, Α. (2011). Η Αξιοποίηση της Θεωρίας της Μετασχηματίζουσας Μάθησης στην Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη. Το Παράδειγμα «Ο Κύριος της Φτωχής Οικογένειας» του Cheri Samba. Ανακτήθηκε 27 Μάιος 2016, από http://kpe-kastor.kas.sch.gr/peekpe/proceedings/synedria_8_did_prot/Kalamartzi.pdf
Μοίρα-Μυλωνοπούλου, Π., & Μυλωνόπουλος, Δ. (2015). Η γαστρονομία ως μορφή πολιτισμικού τουρισμού.
Παιδαγωγικό Ινστιτούτο. (2003). ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΟ ΕΝΙΑΙΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ (Δ.Ε.Π.Π.Σ.). Ανακτήθηκε 28 Μάιος 2016, από http://www.pi-schools.gr/download/programs/depps/1Geniko_Meros.pdf
Παπαοικονόμου, Α. (2014). Η διαμόρφωση της Ευρωπαϊκής Ταυτότητας στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Εκπαιδευτικής Πολιτικής: η περίπτωση της διαδικασίας της Μπολόνια. eκπ@ιδευτικός κύκλος, 2(2), 113–127.
Carron, G., & Carr-Hill, R. A. (1991). Non-formal education: information and planning issues. International Institute for Educational Planning Paris.
Coombs, P. H., & Ahmed, M. (1974). Attacking Rural Poverty: How Nonformal Education Can Help. A Research Report for the World Bank Prepared by the International Council for Educational Development.
Coombs, P. H., Prosser, C., & Ahmed, M. (1973). New Paths to Learning for Rural Children and Youth. International Council for Educational Development. John Hopkins Press, New York.
Fox, H., & Abrams, L. (1989). Nonformal Education Manual. Information Collection and Exchange Manual M0042.
Freire, P. (1985). The politics of education: Culture, power, and liberation. Greenwood Publishing Group.
Jarvis, P. (2011). Adult learning in the social context (Τ. 78). Routledge.
Jeffs, T., & Smith, M. (1990). Using informal education. An alternative to casework, teaching and control.
La Belle, T. J. (1982). Formal, nonformal and informal education: A holistic perspective on lifelong learning. International review of education, 28(2), 159–175.
Mezirow, J. (1991). Transformative dimensions of adult learning. ERIC.
Vygotsky, L. S. (1962). Language and thought. Massachusetts Institute of Technology Press, Ontario, Canada.