ISSN:1792-2674
Δρ. Ραμουτσάκη Ιωάννα, Σχολική Σύμβουλος Φιλολόγων Ν. Χανίων
Περίληψη
Σκοπός της συγκεκριμένης εργασίας είναι η ανάδειξη καλών και σύγχρονων πρακτικών στην εκπαίδευση ενηλίκων, οι οποίες προκύπτουν από τη βιωματική εμπειρία της συγγραφέως, με βάση τις ποικίλες επιμορφωτικές δράσεις της για τους εκπαιδευτικούς. Η εργασία βασίστηκε, αρχικά, σε σχετικό ερωτηματολόγιο διερεύνησης των επιμορφωτικών και αναπτυξιακών αναγκών των συναδέλφων, βάσει του οποίου οργανώθηκαν και οι αντίστοιχες επιμορφωτικές δράσεις και κυρίως : συνεργατικά δίκτυα και όμιλοι προβληματισμού στην κοινότητα μάθησης των συναδέλφων από τα σχολεία επιστημονικής και παιδαγωγικής αρμοδιότητάς της. Οι πρακτικές αυτές εκπαίδευσης ενηλίκων παρουσιάζονται μέσα από ενδεικτικά παραδείγματα, που συνιστούν από μόνα τους μελέτες περιπτώσεων, συνδυασμένες με δόκιμες πηγές. Αξιοποιείται, επίσης, η ερευνητική, ερμηνευτική και αναλυτική μέθοδος, πάντοτε επικεντρωμένη στο ανθρώπινο δυναμικό, καθώς και η ανατροφοδότηση από τους ίδιους τους εκπαιδευτικούς. Από τη σχετική έρευνα και μελέτη του θέματος, αλλά και από τη βιωματική εμπειρία προκύπτει ότι, με την αξιοποίηση συμμετοχικών, ενεργητικών και συνεργατικών τεχνικών και στην εκπαίδευση ενηλίκων, διατηρείται αμείωτο το ενδιαφέρον των εκπαιδευομένων, καθώς ενθαρρύνονται οι προσπάθειές τους, ενισχύεται η αυτοπεποίθησή τους και, όταν, δε, η προσπάθεια του εκπαιδευτή είναι συνεχής και συστηματική, οι εκπαιδευτικοί αναλαμβάνουν ευκολότερα πρωτοβουλίες, καταλαβαίνουν ότι μπορούν να εξελίσσονται επιστημονικά και επαγγελματικά, να αυτοβελτιώνονται ως άνθρωποι συνεχώς, να ανοίγονται συναισθηματικά στον άλλο, να μοιράζονται εμπειρίες και βιώματα, ξεφεύγοντας από τα στενά ΄΄τείχη΄΄ της τάξης τους και του εαυτού τους, λειτουργώντας και οι ίδιοι περισσότερο συναδελφικά, αποτελεσματικά και ανθρώπινα.
- Ο ρόλος του/της Σχολικού/-ής Σύμβουλου στην επιμόρφωση και στην επαγγελματική ανάπτυξη των εκπαιδευτικών
Ανάλυση και κάλυψη των επιμορφωτικών και αναπτυξιακών αναγκών των συναδέλφων
Αδιαμφισβήτητα, ο ρόλος του/της Σχολικού/-ής Σύμβουλου στην επιμόρφωση και στην επαγγελματική ανάπτυξη των εκπαιδευτικών κρίνεται καθοριστικός. Με τη δυνατότητα πολλαπλής παρέμβασης που έχει, βάσει της σχετικής νομοθεσίας (ΦΕΚ 1340/2002), μπορεί να συμβάλει καθοριστικά στη δημιουργία υγιούς κλίματος μάθησης, συνύπαρξης, συνεργασίας καθώς και ανθρώπινης, επαγγελματικής ανάπτυξης και εξέλιξης των μελών της εκάστοτε σχολικής κοινότητας αρμοδιότητάς του/της. Στο πλαίσιο αυτό, δρα ως καθοδηγητής, εκπαιδευτής/επιμορφωτής, εμψυχωτής, επόπτης, προωθητής καινοτομιών κ.λ.π. και οφείλει να διδάσκει με το ήθος του και το παράδειγμά του, αντιμετωπίζοντας πάντοτε τους συναδέλφους ως ισότιμους συνεργάτες και συνομιλητές.
Έτσι, η ανίχνευση των επιμορφωτικών αναγκών των συναδέλφων, ακόμη και των μαθησιακών αναγκών των μαθητών, κρίθηκε απαραίτητη ήδη από την αρχή ανάληψης των καθηκόντων μου και υλοποιήθηκε κυρίως με ερωτηματολόγια, με τη μελέτη και την ανάλυση γραπτού κειμένου, στο οποίο κατέγραψαν τις βασικές επιμορφωτικές τους ανάγκες και επιθυμίες και με το διάλογο- τη συλλογική συζήτηση μαζί τους, αλλά και την εξατομικευμένη συζήτηση, όπου κρίθηκε σκόπιμο, καθώς οι επιμορφωτικές ανάγκες διακρίνονται σε ρητές- εκπεφρασμένες και μη ή λανθάνουσες (Witklin,Altscοuld, 1995), οπότε χρειαζόταν και άλλος τρόπος ανίχνευσής τους.
Σύντομα, διαπίστωσα ότι οι επιμορφωτικές ανάγκες των συναδέλφων εστιάζονταν κυρίως στους παρακάτω τομείς :
Ζητήματα Διδακτικής Μεθοδολογίας για τα μαθήματα ειδικότητας (Κατσαρού, Δεδούλη, 2008) (βασικές αρχές Διδακτικής Μεθοδολογίας, προγραμματισμός και Σχεδιασμός της διδασκαλίας, γνώση και εξοικείωση με τις λεγόμενες΄΄σύγχρονες΄΄ διδακτικές μεθόδους και τεχνικές διδασκαλίας και μάθησης, νέες και εναλλακτικές διδακτικές προτάσεις, σύνδεση θεωρίας και πράξης, μορφές αξιολόγησης μαθητών, αντιμετώπιση μαθησιακών προβλημάτων και δυσκολιών στην τάξη, ανάπτυξη κριτικής και δημιουργικής σκέψης κ.ά)
Ζητήματα που αφορούν στα γνωστικά- διδακτικά αντικείμενα (Κατσαρού, Δεδούλη, 2008) (ενημέρωση για τις τρέχουσες επιστημονικές εξελίξεις και εφαρμογές, διεπιστημονικοί και διαθεματικοί συσχετισμοί, μεθοδολογία έρευνας και σύνθεσης δεδομένων για την εκπόνηση εργασιών κ.ά.)
Χειρισμός παιδαγωγικών θεμάτων – ψυχοπαιδαγωγική κατάρτιση (Κατσαρού, Δεδούλη, 2008) (αντιμετώπιση θεμάτων συμπεριφοράς, επίδοσης και αξιολόγησης μαθητών, προβλημάτων που συνδέονταν με τις ιδιαιτερότητες κάθε σχολείου, δυναμική της ομάδας, ψυχοσυναισθηματικές ανάγκες των μαθητών, κ.ά.)
Ζητήματα που σχετίζονται με το σχολείο ως κοινότητα (Κατσαρού, Δεδούλη, 2008) (σχολική και κοινωνική ζωή, το σχολείο ως κοινότητα μάθησης και δημιουργίας, διαπροσωπικές σχέσεις, σχέσεις σχολείου- οικογένειας κ.ά.).
Έθεσα σαφείς και υλοποιήσιμους στόχους, υπογραμμίζοντας την αναγκαιότητα της διατύπωσης ανάλογων στόχων στις σχολικές μονάδες ευθύνης μου, όχι μόνο για θέματα Διδακτικών επιλογών και χειρισμών της διδακτέας και εξεταστέας ύλης, αλλά και για κάθε άλλη δραστηριότητα που επιτελείται στο σχολείο και πρέπει να διακρίνεται από παιδαγωγική οπτική, συμβάλλοντας στην εύρυθμη λειτουργία του.
Οργάνωσα Σχέδια Δράσης, με βάση και το επιμορφωτικό πρόγραμμα του ΕΚΔΔΑ, για την αντιμετώπιση τυχόν δυσκολιών και προβλημάτων, με την καταγραφή και την ανάλυση των επιμέρους παραμέτρων τους.
Στο πλαίσιο αυτό, οι πρωτοβουλίες επιμόρφωσης, κάλυψαν τους παραπάνω τομείς, με στοχευμένες, κάθε φορά, επιμορφωτικές δράσεις, τόσο για τα μαθήματα ειδικότητας, όσο και για τα παιδαγωγικά θέματα που άπτονται της σχολικής ζωής, με σκοπό την καθοδήγηση των συναδέλφων στον τρόπο άσκησης των διδακτικών και παιδαγωγικών τους καθηκόντων. Οι επιμορφώσεις αυτές είχαν ποικίλες μορφές : Βιωματικά εργαστήρια με ομάδες εργασίας, μελέτες περίπτωσης, προσομοιωτικές διδασκαλίες, βιωματικές ασκήσεις, μικροδιδασκαλίες, επιμορφωτικές επισκέψεις, κ.λ.π.), συνδέοντας πάντοτε τη θεωρία με την πράξη και δίνοντας την ευκαιρία στους συναδέλφους, μέσα από το διάλογο, να εκφράσουν τις απόψεις και τις προτάσεις τους, να καταθέσουν τη βιωματική τους; εμπειρία, ενθαρρύνοντας τον αναστοχασμό, την αυτοκριτική και την αυτοεπίγνωσή τους.
Για τις ανάγκες της παρούσας εργασίας, θα εστιάσω, με βάση τη βιωματική εμπειρία, σε δύο μορφές επιμορφωτικών δράσεων, τις οποίες έχω υλοποιήσει και οι οποίες προτείνονται εδώ ως καλές πρακτικές στην εκπαίδευση ενηλίκων : τα συνεργατικά δίκτυα και οι όμιλοι προβληματισμού στην κοινότητα μάθησης των συναδέλφων από τα σχολεία επιστημονικής και παιδαγωγικής αρμοδιότητας της συγγραφέως, με ενδεικτικές μελέτες περιπτώσεων.
1.1 ΌΜΙΛΟΙ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΎ
Μια σύγχρονη μορφή εκπαίδευσης ενηλίκων είναι και οι όμιλοι προβληματισμού (Πρόγραμμα Διάπολις, 2007-2013) οι οποίοι εκτείνονται χρονικά περισσότερο από μία δίωρη επιμορφωτική δράση. Δημιουργούν δε ένα πλαίσιο προβληματισμού και διαλόγου για ανταλλαγή εμπειριών, βιωμάτων, ιδεών, με σκοπό την προώθηση θέσεων που θα προάγουν είτε το διδακτικό αντικείμενο, είτε το Π.Σ. και ό,τι αυτό συνεπάγεται, είτε την επαγγελματική ανάπτυξη και αυτοβελτίωση των εκπαιδευτικών.
Ένα τέτοιο ενδεικτικό παράδειγμα είναι και ο διασχολικός όμιλος προβληματισμού για τα φιλολογικά μαθήματα, τον οποίο έχω δημιουργήσει με τους φιλολόγους αρμοδιότητάς μου.
Έτσι, στον όμιλο προβληματισμού για την Ιστορία συζητήσαμε τα προβλήματα που διαπιστώνονται από τη βιωματική εμπειρία των διδασκόντων, τις αδυναμίες των σχολικών βιβλίων, τα κενά της ύλης και καταλήξαμε σε κάποιες προτάσεις, τις οποίες θα αξιοποιήσομε περαιτέρω. Ζήτησα, επίσης, από τους συναδέλφους, εάν θέλουν, να διατυπώσουν, σε επίπεδο σχολείου, και μια συνθετική πρόταση, την οποία να υποβάλουν προς συζήτηση. Η αρχική συνάντηση ήταν εξαιρετική και η συζήτηση θα συνεχιστεί, καθώς υπάρχει σχεδιασμός για Κύκλο συζητήσεων εργασίας και παραγωγή εκπαιδευτικού υλικού.
Επειδή, όμως, οι ανάγκες των συναδέλφων δεν είναι μόνο επιμορφωτικές, αλλά και αναπτυξιακές, καλό είναι σε τέτοιες συναντήσεις να δίνομε στους εκπαιδευτικούς ευκαιρίες, για να εκφράσουν τον προβληματισμό τους για το ρόλο του/της εκπαιδευτικού στη σημερινή κοινωνία, να κατανοήσουν τη σημασία του ιερού έργου που επιτελούν, επανασημασιοδοτώντας την εργασιακή τους ζωή, καθώς και χρόνο και ευκαιρίες, για να εκφράσουν όχι μόνο τις απόψεις τους πάνω στους διδακτικούς και παιδαγωγικούς τους χειρισμούς, αλλά, πολλές φορές, και την απογοήτευσή τους, την κόπωσή τους, βοηθώντας τους να αντιμετωπίσουν το εργασιακό στρες, σταδιακά και με αποτελεσματικό τρόπο. Με το διάλογο μαζί τους, τους παρέχομε ποικίλες δυνατότητες και εναλλακτικές προτάσεις για ανανέωση της διδακτικής πρακτικής τους, για ενίσχυση της θετικής αυτοαντίληψης και του ενθουσιασμού τους.
1.2. ΣΥΝΕΡΓΑΤΙΚΆ ΔΊΚΤΥΑ
Όπως είναι γνωστό, μία από τις συνεργατικές μορφές επιμόρφωσης ενηλίκων είναι και τα συνεργατικά δίκτυα ΄΄κοινοτήτων μάθησης΄΄, στο πλαίσιο των οποίων οι εκπαιδευόμενοι μπορούν να ανταλλάσουν απόψεις, εμπειρίες, προβληματισμούς, να μοιράζονται, να αναλύουν δεδομένα ή να προχωρούν και σε συνεργατικές έρευνες (Elliott, 2005 :42-61, Κατσαρού, Δεδούλη, 2008:24) και πρακτικές.
Για να υπάρξουν, όμως, τέτοιες πρωτοβουλίες στην εκπαίδευση ενηλίκων θα πρέπει να έχουν καλλιεργηθεί σχέσεις εμπιστοσύνης, ισοτιμίας και αλληλοσεβασμού. Αφού λειτούργησα προς αυτή την κατεύθυνση στο Νομό αρμοδιότητάς μου, υποστήριξα περαιτέρω την προσπάθεια αυτή με δίκτυα συνεργασίας και επικοινωνίας σε πολλαπλά επίπεδα, ενθαρρύνοντας και υποστηρίζοντας περαιτέρω τις πρωτοβουλίες των εκπαιδευτικών, καθώς και τη διάχυση καλών πρακτικών, την ανατροφοδότηση και την αλληλοτροφοδότηση.
Έτσι, με πρωτοβουλία μου, δημιούργησα τα παρακάτω δίκτυα επικοινωνίας και συνεργασίας :
Α) Διασχολικό δίκτυο επικοινωνίας και συνεργασίας μεταξύ της Σχολικής Συμβούλου και των φιλολόγων συναδέλφων, σε επίπεδο σχολείων επιστημονικής αρμοδιότητάς μου (Διασχολική συνεργασία και επιμόρφωση), με την παρουσίαση ποικίλων δράσεων. Ενδεικτικά αναφέρω ορισμένα παραδείγματα :
– τη συνεργασία με φιλολόγους για το πρόγραμμα “δειγματικών διδασκαλιών”
– τη συνεργασία με συγκεκριμένη ομάδα φιλολόγων από σχολεία επιστημονικής αρμοδιότητάς μου, η οποία είχε παρακολουθήσει το πρόγραμμα Β΄ επιπέδου, για την κατάρτιση του προγράμματος διάχυσης της γνώσης αυτής στους συναδέλφους, στα επιμορφωτικά Σεμινάρια για τη χρήση των Τ.Π.Ε. στη διδασκαλία των φιλολογικών μαθημάτων Γυμνασίου- Λυκείου,
– τη συνεργασία με τις συντονίστριες του Βαθμολογικού Κέντρου Χανίων για τα πανελλαδικώς εξεταζόμενα φιλολογικά μαθήματα Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γ΄ τάξης Λυκείου, ώστε να υπάρξει ανατροφοδότηση ανάμεσα στους συναδέλφους και διάχυση καλών πρακτικών πρόληψης λαθών, αλλά και καλύτερη διαχείριση της διδακτέας ύλης, με βάση την εμπειρία τους από τη διόρθωση των γραπτών δοκιμίων των μαθητών στις Πανελλαδικές Εξετάσεις, τα οποία παρουσιάστηκαν, κατά τη διάρκεια του Διήμερου Φιλολογικού Συμποσίου, το οποίο πραγματοποιήθηκε το Σεπτέμβριο του 2014 κ.ά.)
– Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει και το διασχολικό δίκτυο, το οποίο προωθώ σε συνεργασία με Σχολική Σύμβουλο της Α/θμιας Εκπ/σης, για την ομαλή μετάβαση από το Δημοτικό στο Γυμνάσιο.
Β) Σε επίπεδο σχολείων παιδαγωγικής αρμοδιότητας (Ενδοσχολική και Διασχολική συνεργασία και επιμόρφωση – δίκτυο επικοινωνίας και συνεργασίας μεταξύ της Σχολικής Συμβούλου και των συναδέλφω), με, επίσης, ποικίλες δράσεις
Ενδοσχολικό Δίκτυο επικοινωνίας και συνεργασίας
α) μεταξύ της Σχολικής Συμβούλου και των συναδέλφων σε επίπεδο της ίδιας σχολικής μονάδας αρμοδιότητάς μου, (ενδοσχολική συνεργασία και επιμόρφωση) – Ενδεικτικά παραδείγματα αποτελούν : η υλοποίηση θεατρικών παραστάσεων και άλλων ενδοσχολικών δραστηριοτήτων κ.ά.
β) μεταξύ της Σχολικής Συμβούλου και των Συλλόγων Διδασκόντων (όλων δηλ. των συναδέλφων) των σχολείων παιδαγωγικής αρμοδιότητάς μου (διασχολική συνεργασία και επιμόρφωση). Ενδεικτικά αναφέρω :
το μαθητικό Συνέδριο 100 χρόνων από τη Ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα (Απρίλιος 2013) (www.youtube.com Μαθητικό Συνέδριο: Ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα – 100 χρόνια μετά (1913 – 2013), το οποίο πραγματοποιήσαμε με αφορμή τη συμπλήρωση 100 χρόνων από την Ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα το 2013, του οποίου είχα το γενικό συντονισμό, το αφιέρωμα στο Δομήνικο Θεοτοκόπουλο, το Μαθητικό Συνέδριο για την Ιστορία της Μέσης Εκπ/σης στην Κρήτη
Το Συνέδριο Παιδαγωγικής Ηγεσίας (Συνέδριο Παιδαγωγικής Ηγεσίας, 2015), το οποίο διοργανώσαμε την περίοδο Ιανουαρίου- Φεβρουαρίου 2015 στα Χανιά.
Εξαιρετικό δείγμα για τον τρόπο προώθησης της καινοτομίας στο σχολείο και διάχυσης καλών πρακτικών τόσο σε ενδοσχολικό όσο και σε διασχολικό επίπεδο αποτελεί το παράδειγμα του προγράμματος του 1ου Γενικού Λυκείου Χανίων για τον επανασχεδιασμό του αστικού τοπίου γύρω από το σχολείο. Το ενδιαφέρον των άλλων σχολείων να γνωρίσουν τον τρόπο δουλειάς της συγκεκριμένης κοινότητας μάθησης και ο τρόπος διάχυσής της στα σχολεία και αλλού αναδεικνύει την καθοριστική συμβολή του δικτύου συνεργασίας που αναπτύχθηκε μέσα στη σχολική κοινότητα σε συνεργασία με άλλους φορείς, το οποίο υποστήριζα και υποστηρίζω καθόλη τη διάρκεια της διαδικασίας, ένα μικρό δείγμα της οποίας παρουσιάσαμε στο Συνέδριο.
Ενδεικτικό, επίσης, παράδειγμα συνδυασμού συνεργατικών δικτύων και ομίλου προβληματισμού αποτελούν τα καινοτόμα βιωματικά εργαστήρια θεατρικής παιδείας, τα οποία υλοποιώ σε συνεργασία με τα σχολεία αρμοδιότητάς μου και με ειδικό θεατρολόγο. Αρχικά, γίνεται ενεργοποίηση του Δικτύου σχολείων παιδαγωγικής αρμοδιότητάς μου για τη διοργάνωση. Κατά τη διάρκεια των Εργαστηρίων αυτών, αφετηρία είναι τα λογοτεχνικά κείμενα, βάσει των οποίων γίνονται ποικίλες δραστηριότητες διερευνητικής δραματοποίησης. Στη συνέχεια, ακολουθεί συζήτηση στην ολομέλεια και προβληματισμός πάνω στις αξίες και τις στάσεις ζωής που προβάλλουν τα κείμενα και πώς εκείνες μπορούν να μεταλαμπαδευτούν, με τον καλύτερο τρόπο, στους μαθητές μας.
- Συμπερασματικά
Συμπερασματικά, από τη σχετική έρευνα και μελέτη του θέματος, αλλά και από τη βιωματική εμπειρία προκύπτει ότι, με την αξιοποίηση συμμετοχικών, ενεργητικών και συνεργατικών τεχνικών και στην εκπαίδευση ενηλίκων, διατηρείται αμείωτο το ενδιαφέρον των εκπαιδευομένων, καθώς ενθαρρύνονται οι προσπάθειές τους, ενισχύεται η αυτοπεποίθησή τους και, όταν, δε, η προσπάθεια του εκπαιδευτή είναι συνεχής και συστηματική, οι εκπαιδευτικοί αναλαμβάνουν ευκολότερα πρωτοβουλίες, καταλαβαίνουν ότι μπορούν να εξελίσσονται επιστημονικά και επαγγελματικά, να αυτοβελτιώνονται ως άνθρωποι συνεχώς, να ανοίγονται συναισθηματικά στον άλλο, να μοιράζονται εμπειρίες, βιώματα και γνώση, ξεφεύγοντας από τα στενά ΄΄τείχη΄΄ της τάξης τους και του εαυτού τους, λειτουργώντας και οι ίδιοι περισσότερο συναδελφικά, αποτελεσματικά και ανθρώπινα. Γιατί, όπως σωστά λέγεται, πνευματικός άνθρωπος δεν είναι αυτός που βλέπει, αλλά αυτός που δείχνει και στους άλλους εκείνο που ο ίδιος μπορεί να δει.
Είναι πολύ σημαντικό να ενδυναμώνομε και να στηρίζομε ο ένας τον άλλο ηθικά και επαγγελματικά, με ειλικρίνεια και αγάπη, γιατί στους δύσκολους καιρούς, στους οποίους ζούμε, η υπεράσπιση του Ανθρώπου, σε κάθε επίπεδο, είναι το ζητούμενο για όλους μας.
Βιβλιογραφικές παραπομπές
ΦΕΚ 1340/2002- Φ.353.1/324/105657/Δ1
Witklin, B.R.Altschuld, G. W. (1995), Planning and conducting need assessment : A practical guide. Thousand Oaks : Sage.
Κατσαρού, Ε., Δεδούλη Μ. (2008), Επιμόρφωση και Αξιολόγηση στο χώρο της Εκπαίδευσης, ΥΠΕΠΘ-Π.Ι., Αθήνα.
Elliott,I.(2005), O εκπαιδευτικός ως μέλος μιας δικτυωμένης κοινότητας μάθησης : Μπαγάκης (επιμ.), Επιμόρφωση και επαγγελματική ανάπτυξη του εκπαιδευτικού, Αθήνα, Μεταίχμιο.
Πρόγραμμα Διάπολις (2007-2013), Η Δράση “Επιμόρφωση εκπαιδευτικών και μελών της εκπαιδευτικής κοινότητας… με μια ματιά”, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.
www.youtube.com Μαθητικό Συνέδριο: Ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα – 100 χρόνια μετά (1913 – 2013)
Ιστοσελίδα Συνεδρίου Παιδαγωγικής Ηγεσίας (2015): http://synedrio-paedag-igesias2015-chania.blogspot.gr