ISSN:1792-2674
Αθηνά Χαρίση, PhD Τμήματος Φ.Π.Ψ. Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, Εκπαιδεύτρια Ενηλίκων, Πανεπιστημιακός Υπότροφος Τμήματος Αγωγής και Φροντίδας στην Πρώιμη Παιδική Ηλικία, Σχολή Κοινωνικών Επιστημών Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.
Αριστέα-Ευαγγελία Κουκουνούρη, Προπτυχιακή Φοιτήτρια Σχολής Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, Πολυτεχνικής Σχολής Πανεπιστημίου Ιωαννίνων
Περίληψη
Στο συγκεκριμένο άρθρο επιχειρείται να αναδειχθούν οι δυνατότητες που αναπτύσσονται προς τη Μετασχηματίζουσα Μάθηση των γονέων από τη συνδυαστική εφαρμογή δύο επιστημονικά τεκμηριωμένων μεθόδων, στο πλαίσιο πρώιμων παρεμβάσεων, οι οποίες στοχεύουν στην ενδυνάμωση του γονικού ρόλου. Συγκεκριμένα, εξετάζεται η αξιοποίηση της μεθόδου «Μετασχηματίζουσα Μάθηση μέσω της Αισθητικής Εμπειρίας» κατά την εκπαίδευση ομάδων γονέων στα οφέλη της βρεφικής αφής και την ενίσχυση της απτικής επικοινωνίας με τα βρέφη τους, βάσει επιστημονικά τεκμηριωμένου πρωτοκόλλου. Η συμμετοχή των γονέων σε ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα, που ενσωματώνει τις παραπάνω μεθόδους, τους επιτρέπει να βιώσουν εμπλουτισμένες εμπειρίες αλληλεπίδρασης με τα βρέφη τους και τους άλλους γονείς σε ένα πλαίσιο ασφάλειας και υποστήριξης. Επιπλέον, ευνοεί τον κριτικό στοχασμό πρότερων παραδοχών τους και την ενίσχυσή τους ως προς το γονικό τους ρόλο μέσω της αμοιβαίας διαπραγμάτευσης περιεκτικότερων νοηματοδοτήσεων. Ιδιαίτερα σε περιόδους αστάθειας και αβεβαιότητας, λόγω κοινωνικο-οικονομικής κρίσης, κρίνεται ιδιαίτερα σημαντική, σε επίπεδο ψυχοκοινωνικής πρόληψης, η εκπαίδευση-ευαισθητοποίηση των γονέων σχετικά με παραδοχές και πρακτικές, οι οποίες αφορούν στην εδραίωση σχέσεων υγιούς αλληλεπίδρασης με τα παιδιά τους από τα πρώτα χρόνια της ζωής τους. Η συστηματική παρατήρηση έργων τέχνης σε συνδυασμό με την ενίσχυση της απτικής επικοινωνίας μεταξύ γονέων-βρεφών μπορεί να συμβάλει σε διεργασίες Μετασχηματίζουσας Μάθησης των γονέων. Συγκεκριμένα, τους παρέχεται η δυνατότητα να μοιραστούν εμπειρίες και προβληματισμούς, να εκφραστούν συναισθηματικά, να έρθουν σε επαφή με βαθύτερες σκέψεις και συναισθήματα και να διερευνήσουν εναλλακτικές οπτικές ως προς το γονικό τους ρόλο.
Abstract
The present article is intended to present the possibilities provided towards parents’ Transformative Learning through a combined implementation of two evidence-based methods in the context of early childhood interventions aiming to reinforce parental role. In particular, we examine the application of the “Transformative Learning through Aesthetic Experience” method during parents’ infant massage classes, a training program based on the benefits of infant touch and the support of tactile communication between parent-infant according to an evidence-based protocol. Parents’ participation in a training program that incorporates the aforementioned methods, allows them to experience enriched interactions with their infants as well as with other parents in a secure and supporting context. It also promotes critical reflection on their previous assumptions and empowerment in their parental role through mutual negotiation of more informed meanings. At a psychosocial prevention level, parents’ training-raising increased awareness about assumptions and practices related to the establishment of early healthy relationships with their children is considered as particularly important, especially during periods of socio-economic crisis that lead to instability and insecurity. Systematic observation of artworks in combination with supporting the parent-infant tactile communication may well contribute to parents’ engagement in Transformative Learning processes. The promotion of parents’ Transformative Learning is associated to the development of the appropriate conditions, namely, sharing experiences and concerns, expressing emotionally, staying in contact with their deepest thoughts and feelings and exploring alternative perspectives as far as their parental role is concerned.
Λέξεις-Κλειδιά: Μετασχηματίζουσα μάθηση, Αισθητική εμπειρία, Απτική επικοινωνία, Αμοιβαία διαπραγμάτευση νοηματοδοτήσεων
Keywords: Transformative learning, Aesthetic experience, Tactile communication, Mutual negotiation of meanings
Εισαγωγή
Η ικανοποιητική προσαρμογή στις συνθήκες της ζωής μας συνδέεται σε μεγάλο βαθμό με την ικανότητα να αναστοχαζόμαστε και να παράγουμε νοήματα μέσα από την εμπειρία μας, αναθεωρώντας ερμηνευτικά σχήματα και ατελείς ή στερεοτυπικές παραδοχές, που μας εμποδίζουν να είμαστε λειτουργικοί. Οι προκλήσεις, που καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε, όταν ερχόμαστε αντιμέτωποι με νέες εμπειρίες και ρόλους, με αλλαγές στη ζωή μας, που συμβαίνουν σταδιακά ή ξαφνικά, με έντονα κοινωνικά, πολιτικά ή οικονομικά γεγονότα, καθιστούν αναγκαία μία νέα ή εμπλουτισμένη κατανόηση της πραγματικότητας και του ρόλου μας μέσα σε αυτή, ώστε να γινόμαστε περισσότερο αποτελεσματικοί. Σε αυτή τη δυνατότητα αναφέρεται η Μετασχηματίζουσα Μάθηση-ΜΜ, η οποία συνιστά μία εκ βαθέων αλλαγή του τρόπου, με τον οποίο βλέπουμε τον εαυτό μας και τον κόσμο, με στόχο να οδηγηθούμε σε περισσότερο ενημερωμένες πρακτικές ή σχέδια δράσης.
Στο πλαίσιο αυτό, η πρόσβαση των γονέων σε προγράμματα εκπαίδευσης, που έχουν ως στόχο την ενδυνάμωση του ρόλου τους μέσω της συμμετοχής τους σε μετασχηματιστικές εμπειρίες, κρίνεται σημαντική. Εμπειρίες προσωπικά σημαντικές, που ανακινούν έντονα συναισθήματα, που ικανοποιούν βασικές ανάγκες εγγύτητας και ασφάλειας και ενδυναμώνουν το άτομο στη διαδικασία εξέλιξής του δημιουργώντας μία αίσθηση εμπλουτισμού του, είναι κρίσιμο να βρίσκονται στο επίκεντρο τέτοιων προγραμμάτων. Στο συγκεκριμένο άρθρο παρουσιάζουμε τις δυνατότητες που προκύπτουν αν συνδυαστούν δύο επιστημονικά τεκμηριωμένες μέθοδοι σε ένα πρόγραμμα εκπαίδευσης με προληπτικό χαρακτήρα, το οποίο απευθύνεται σε γονείς. Ο βασικός κορμός του προγράμματος αφορά στην εκπαίδευση-ευαισθητοποίηση των γονέων στην εφαρμογή της βρεφικής αφής και της ενίσχυσης, μέσω αυτής, της απτικής επικοινωνίας. Υποστηρίζουμε, δε, ότι η αξιοποίηση της αισθητικής εμπειρίας στη συγκεκριμένη μαθησιακή διεργασία μέσω της συστηματικής παρατήρησης σημαντικών έργων τέχνης μπορεί να προάγει την ενδυνάμωση και τη ΜΜ των γονέων.
Θεωρητικό Πλαίσιο
Μετασχηματίζουσα Μάθηση και Κριτικός Στοχασμός
Μία βασική παράμετρος της μάθησης των ενηλίκων είναι η υποστήριξή τους ώστε να οδηγηθούν προς τον κριτικό στοχασμό. Ο κριτικός στοχασμός αποτελεί βασική προϋπόθεση της ΜΜ και της εκπαίδευσης ενηλίκων, που έχουν σαν βασικό σκοπό την κατανόηση του νοήματος των εμπειριών μας (Brookfield, 2007). Η ΜΜ συνιστά «μία βαθιά αλλαγή στην οπτική» (Cranton & Taylor, 2012, σ. 3). Ο Mezirow, μάλιστα, υποστηρίζει ότι αυτή η μορφή μάθησης συνίσταται στο μετασχηματισμό του πλαισίου αναφοράς κάποιου, το οποίο μπορεί να περιλαμβάνει «σύνολα ιδεών, κοσμοθεωρίες, παραδοχές και προσδοκίες συμπεριλαμβανομένων αξιών, πεποιθήσεων και εννοιών» (Dirkx, Mezirow & Cranton, 2006, σ. 124).
Η θεωρία του Mezirow για τη ΜΜ εξηγεί τον τρόπο με τον οποίο μαθαίνουν οι ενήλικες. Συγκεκριμένα, αναφέρεται στη διεργασία με την οποία ατελή, διαστρεβλωμένα ή στερεοτυπικά πλαίσια αναφοράς -συστήματα παραδοχών και προσδοκιών, με βάση τα οποία ερμηνεύουμε την πραγματικότητα- που έχουν διαμορφωθεί κατά το μεγαλύτερο μέρος άκριτα μέσα από την κοινωνικοποίησή μας, επανεξετάζονται κριτικά και αναδιαμορφώνονται. Μπορούν, έτσι, να γίνουν περισσότερο «περιεκτικά, πολυσχιδή, ανοικτά, συναισθηματικά έτοιμα για αλλαγή και στοχαστικά» (Mezirow, 2007, σ. 47).
Ο κριτικός στοχασμός βρίσκεται στο επίκεντρο της ΜΜ και αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την βαθύτερη κατανόηση του νοήματος των εμπειριών μας. Στόχος είναι να οδηγηθούμε σε περιεκτικότερες νοηματοδοτήσεις για τον εαυτό και τον κόσμο και οι αναθεωρημένες παραδοχές και ερμηνείες μας να αποτελέσουν περισσότερο αξιόπιστους οδηγούς για δράση, όντας πιο κοντά στις αυθεντικές μας ανάγκες (Κόκκος, 2017˙ Mezirow, 2007). Ιδιαίτερα σημαντική για τη διεργασία αυτή θεωρείται η συμμετοχή σε ένα γόνιμο διάλογο, όπου αξιοποιούνται οι διαφορετικές εμπειρίες και οπτικές και καλλιεργείται μεταξύ των συμμετεχόντων κλίμα, ασφάλειας, εμπιστοσύνης και συναισθηματικής κατανόησης (Κόκκος, 2017).
Εμπειρίες προσωπικά σημαντικές μπορεί να προωθήσουν τη διεργασία του μετασχηματισμού. Αυτές μπορεί να αφορούν είτε σε μία προσωπική κρίση είτε σε μια σειρά από καταστάσεις που βιώνει το άτομο και λειτουργούν σωρευτικά. Μέσω αυτών «το άτομο σταδιακά αναγνωρίζει κάτι που λείπει από τη ζωή του και αρχίζει να διερευνά και να αποσαφηνίζει παρελθοντικά βιώματα» (Κόκκος, 2017, σ. 92) . Η οικογένεια αποτελεί ένα από τα αναγνωρισμένα διεθνώς πλαίσια, όπου δύναται να επιτευχθεί η διαδικασία της «μετασχηματιστικής επίγνωσης» μέσω της οποίας μπορεί να ενδυναμωθεί η ικανότητα κάποιου για ενόραση και νοηματοδότηση (Dirkx et al., 2006, σ. 124).
Μεθοδολογία
Προώθηση της ΜΜ μέσω της αξιοποίησης της αισθητικής εμπειρίας σε ομάδες εκπαίδευσης γονέων στη βρεφική αφή
Υπάρχουν ποικίλες προσεγγίσεις στο θέμα του κριτικού στοχασμού στη διεθνή βιβλιογραφία. Κάποιες από αυτές αναφέρονται στην ικανότητα για κριτική, αναλυτική και συνθετική σκέψη. Αντίθετα, ως προϋπόθεση μετασχηματιστικών διεργασιών μάθησης, ο κριτικός στοχασμός περιλαμβάνει την αναγνώριση των παραδοχών, οι οποίες κατευθύνουν τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε, αισθανόμαστε και δρούμε. Προϋποθέτει να μπορούμε να αιτιολογούμε τις ιδέες και τις πράξεις μας, να τις επαναξιολογούμε υπό το φως νέων συνθηκών και οπτικών και να εξετάζουμε αν αποτελούν αξιόπιστο οδηγό για δράση (Mezirow, 2007).
Η διαδικασία της επανανοηματοδότησης των εμπειριών μας μέσω του αυτο-στοχασμού και του κριτικού στοχασμού των παραδοχών κατέχει κεντρική θέση στη θεωρία της ΜΜ. Ταυτόχρονα, ενισχύεται μέσα από τη συμμετοχή σε ομάδες αμοιβαίας μάθησης, που ευνοούν τη διυποκειμενική κατασκευή της γνώσης (Χαρίση, 2017). Επιπλέον, όπως έχει επισημανθεί (Charissi & Mantziou, 2014), οι γονείς μπορούν να εμπλακούν σε διεργασίες αναγνώρισης στερεοτυπικών ή δυσλειτουργικών παραδοχών, που αποτελούν πηγή άγχους και αντιφάσεων ή στέκονται εμπόδιο στην ευημερία των ίδιων και των παιδιών τους, κατά τη διάρκεια εκπαίδευσής τους σε επιστημονικά τεκμηριωμένα μοντέλα απτικής επικοινωνίας – πρωτόκολλο εφαρμογής βρεφικών μαλάξεων ΙΑΙΜ-International Association of Infant Massage. Καθώς απολαμβάνουν τα επιστημονικά τεκμηριωμένα οφέλη της αφής και την αμοιβαία ανταλλαγή απόψεων και εμπειριών με άλλους γονείς οδηγούνται σε εμπλουτισμένες κατανοήσεις, που συμβάλλουν στην ενδυνάμωσή τους προς περισσότερο ενήμερες και λειτουργικές πρακτικές (Charissi, Mantziou & Pontikou, 2013).
Η αξιοποίηση της τέχνης μπορεί να συμβάλει στην προώθηση του κριτικού στοχασμού των γονέων με στόχο τη συνειδητοποίηση των περιορισμών, που συγκεκριμένες παραδοχές επιβάλλουν στη γονική συμπεριφορά και τις πρακτικές τους. Στη συνέχεια, αναλύουμε πώς η ΜΜ των γονέων μπορεί να ενισχυθεί: (α) μέσω της εκπαίδευσης τους στη βάση επιστημονικά τεκμηριωμένου μοντέλου απτικής επικοινωνίας και (β) την παράλληλη αξιοποίηση της αισθητικής εμπειρίας, η οποία βασίζεται σε επιστημονικά τεκμηριωμένο μοντέλο εκπαίδευσης-ευαισθητοποίησης ενηλίκων μέσω της τέχνης (Χαρίση & Μάντζιου, 2017).
Πρόγραμμα εκπαίδευσης ομάδων γονέων στη βρεφική αφή
Στηρίζεται στην επιστημονικά αναγνωρισμένη σημασία της αφής για τη σωματική και κοινωνικο-συναισθηματική ανάπτυξη βρεφών και νηπίων και στη σημασία της απτικής ως μιας κρίσιμης μορφής μη λεκτικής επικοινωνίας (Μάντζιου, Αχνούλα & Καραβίδα, 2014). Το επιστημονικά τεκμηριωμένο πρόγραμμα ενίσχυσης της απτικής επικοινωνίας μέσω της εκπαίδευσης των γονέων στην εφαρμογή της βρεφικής αφής -πρωτόκολλο της Διεθνούς Ένωσης Βρεφικών Μαλάξεων – IAIM- ολοκληρώνεται σε 5 εβδομαδιαίες συνεδρίες. Πραγματοποιείται από πιστοποιημένους εκπαιδευτές (Certified Infant Massage Instructor -CIMI-) σε μικρές ομάδες γονέων με βρέφη 1-12 μηνών. Σκοπός είναι η αναβάθμιση των γνώσεων και των δεξιοτήτων των γονέων προς την κατεύθυνση της εδραίωσης σχέσεων ευαίσθητης ανταπόκρισης και ενήμερης αλληλεπίδρασης με τα βρέφη τους. Η αναγνώριση των ενδείξεων μη λεκτικής επικοινωνίας των βρεφών και η εφαρμογή της θετικής/τροφοδοτικής αφής, που επιτυγχάνεται μέσω της εκπαίδευσης, ευνοεί τις συνθήκες ασφαλούς προσκόλλησης και θέτει τις βάσεις για την ανάπτυξη υγιών διαπροσωπικών σχέσεων σε όλη τη διάρκεια της ζωής του ατόμου, όπως έχει επισημανθεί (Charissi et al., 2013˙ Charissi & Mantziou, 2014˙ Μάντζιου κ.α., 2014).
Η αξιοποίηση της τέχνης στην εκπαίδευση των ομάδων γονέων στη βρεφική αφή
Ο ανθρωπολόγος Ashley Montagu στο βιβλίο του Touching: The Human Significance of the Skin επικαλούμενος σχετικές αναφορές στον Goethe και τον Bernard Berenson, επισημαίνει ότι η γνήσια τέχνη είναι ικανή να «ενεργοποιεί τις ιδεατές αισθήσεις της αφής, και με αυτή την έννοια να βελτιώνει την ποιότητα της ζωής» (Montagu, 1977, σ. 247). Ως ιδεατές αισθήσεις ορίζονται «τα γνήσια φυσικά συναισθήματα που απολαμβάνουμε όταν βλέπουμε ένα έργο ζωγραφικής ή γλυπτικής» η φόρμα έχει την ικανότητα να αντανακλά τη ζωντανή πλευρά των πραγμάτων και ως τέτοια αποτελεί «μια άλλη λέξη για τις απτικές αξίες» (Montagu, 1977, σσ. 246-247).
Η αξιοποίηση της τέχνης για μαθησιακούς σκοπούς μπορεί να εφαρμοστεί στο πλαίσιο μίας ολοκληρωμένης μεθόδου σε επίπεδο θεωρητικής προσέγγισης και εφαρμογής, η οποία αναπτύχθηκε από τον Αλέξη Κόκκο (2011). Θεμελιώνεται στην επιστημονικά τεκμηριωμένη συμβολή της αισθητικής εμπειρίας ως προς την ενεργοποίηση του κριτικού στοχασμού και, μέσω αυτού, της ΜΜ, καθώς το περιεχόμενο σημαντικών έργων τέχνης παρέχει πληθώρα λεπτών και αντισυμβατικών νοημάτων που μπορούν να μας φέρνουν σε επαφή με βαθύτερες σκέψεις και συναισθήματα (Κόκκος, 2011, 2017).
Η συγκεκριμένη μέθοδος μπορεί να εφαρμοστεί σε διάφορα εκπαιδευτικά πλαίσια και ομάδες και παρέχει τη δυνατότητα σε όσους συντονίζουν μαθησιακές διεργασίες να ενσωματώνουν σε αυτές την αισθητική εμπειρία (Κόκκος και Συνεργάτες, 2011). Στόχος είναι, μέσω της συστηματικής παρατήρησης των έργων τέχνης, οι εκπαιδευόμενοι να μπορούν να στοχαστούν κριτικά πάνω σε σκέψεις και συναισθήματά τους, να επανεξετάζουν στερεοτυπικές παραδοχές τους, οι οποίες μπορεί να μην είναι πλέον λειτουργικές για τους ίδιους και να επαναπλαισιώνουν με έναν πιο περιεκτικό και ολιστικό τρόπο τις καταστάσεις που βιώνουν (Κόκκος, 2017).
Τα έξι στάδια της μεθόδου είναι τα εξής:
Προσδιορισμός της ανάγκης για κριτική διερεύνηση ενός θέματος
Διατύπωση των απόψεων των συμμετεχόντων γύρω από ένα θέμα
Προσδιορισμός των προς εξέταση υποθεμάτων και διαμόρφωση κριτικών ερωτημάτων
Επιλογή έργων τέχνης και σύνδεσή τους με τα κριτικά ερωτήματα
Επεξεργασία των έργων τέχνης και σύνδεσή τους με τα κριτικά ερωτήματα
Κριτικός Αναστοχασμό
Αποτίμηση προώθησης του κριτικού στοχασμού και της ΜΜ των γονέων
Η συμβολή της αισθητικής εμπειρίας στη ΜΜ έγκειται στο γεγονός ότι σημαντικά έργα τέχνης μπορούν να λειτουργήσουν ως εναύσματα, ώστε να προσεγγίσουμε κριτικά την κοινωνική πραγματικότητα και να οδηγηθούμε σε πιο λειτουργική νοηματοδότησή της αποστασιοποιημένοι από τις κυρίαρχες αντιλήψεις (Κόκκος, 2017). Στο πλαίσιο της συγκεκριμένης εφαρμογής, αντικείμενο επεξεργασίας, μέσω των έργων τέχνης, μπορούν να αποτελέσουν αντιλήψεις των γονέων που αφορούν ζητήματα σχετικά με τη μητρότητα/πατρότητα, τις μορφές αλληλεπίδρασης με τα παιδιά τους στις σύγχρονες συνθήκες ζωής και τις πρακτικές ανατροφής που υιοθετούν. Οι γονείς καλούνται αρχικά να διατυπώσουν τις απόψεις τους για θέματα τα οποία σχετίζονται με το γονικό ρόλο (2ο στάδιο της μεθόδου). Μεσολαβεί η συστηματική παρατήρηση έργων τέχνης και η επεξεργασία, μέσω κριτικών ερωτημάτων, παραδοχών των γονέων που υποβόσκουν στις αρχικές απόψεις τους και τους προκαλούν μία αίσθηση δυσαρμονίας η εσωτερικής κρίσης σε σχέση με το ρόλο τους. Τέλος, καλούνται (6ο στάδιο της μεθόδου) να επαναδιατυπώσουν τις απόψεις τους γύρω από το προς εξέταση θέμα.
Με την ολοκλήρωση της συστηματικής επεξεργασίας των έργων, η οποία πραγματοποιείται παράλληλα με την εκπαίδευσή τους στην ενίσχυση της απτικής επικοινωνίας, οι γονείς έχουν τη δυνατότητα να επαναξιολογήσουν τις δυσλειτουργικές παραδοχές τους. Επιπλέον, μέσω της εφαρμογής της μεθόδου, είναι δυνατόν να αποτιμηθεί ο βαθμός προώθησης του κριτικού στοχασμού καθώς και πιθανών μετατοπίσεων στη σκέψη ή/και τη δράση τους, που δύναται να συντελέστηκαν κατά τη διάρκεια της συμμετοχής τους στις εκπαιδευτικές συνεδρίες των ομάδων γονέων.
Η θεώρηση του κριτικού στοχασμού ως μίας σύνθετης διεργασίας, που υπερβαίνει την απλή τήρηση διανοητικών κανόνων και αποσκοπεί στο μετασχηματισμό πεποιθήσεων/παραδοχών, απαιτεί μία διαφορετική προσέγγιση ελέγχου της προώθησής του. Ο Brookfield (2012, σσ. 11-17) προτείνει τέσσερα βασικά στοιχεία, μέσα από τα οποία αναπτύσσεται ο κριτικός στοχασμός και τα οποία περιγράφονται ως εξής:
α. «Εντοπίζοντας Παραδοχές».
β. «Ελέγχοντας/Αξιολογώντας Παραδοχές»
γ. «Βλέποντας τα πράγματα από διαφορετικές Οπτικές Γωνίες»
δ. «Αναλαμβάνοντας Ενήμερη Δράση»
Σύμφωνα με τα προαναφερόμενα βασικά στοιχεία ανάπτυξης του κριτικού στοχασμού του Brookfield (2012) καθώς και τη μέθοδο αποτίμησης που διαμορφώθηκε στο πλαίσιο του προγράμματος ARTiT (2012) σχετικά με την προώθηση της κριτικής σκέψης, οι τελικές απόψεις των γονέων μπορούν να αξιολογηθούν σύμφωνα με την ακόλουθη κατηγοριοποίηση:
α. Δεν παρατηρούνται ενδείξεις κριτικής επεξεργασίας
Οι ιδέες που εκφράζονται είναι οι συνήθεις/τυπικές
Εξετάζονται ελάχιστες όψεις του θέματος
Δεν διακρίνονται στοιχεία αμφισβήτησης πρότερων παραδοχών
β. Παρατηρείται εμπλουτισμός οπτικών
Εμπλουτίζονται οι οπτικές. Αντιλήψεις, συμπεριφορές και πρακτικές εξετάζονται υπό πολλές και διαφορετικές οπτικές γωνίες, εξετάζονται δηλαδή πολλές και διαφορετικές παράμετροι του θέματος.
γ. Υπάρχουν ενδείξεις σχεδιασμού ή ανάληψης ενήμερης δράσης
Παρατηρείται διάθεση για κριτική συνειδητοποίηση στερεοτυπικών παραδοχών σε συνδυασμό με το σχεδιασμό ή την υλοποίηση περισσότερο ενημερωμένων δράσεων, που προκύπτουν ως αποτέλεσμα βαθύτερων και πληρέστερων κατανοήσεων των καταστάσεων που βιώνουν. Στόχο των αναθεωρημένων κατανοήσεων αποτελεί η ευημερία των ίδιων και των βρεφών τους και η ικανοποίηση των γονέων από το ρόλο τους.
Επιπλέον, για μία συνολικότερη αποτίμηση των αλλαγών, που παρατηρούνται στις απόψεις και στάσεις των γονέων ως αποτέλεσμα της ολοκληρωμένης εκπαίδευσής τους στην απτική επικοινωνία και την εφαρμογή της μεθόδου «ΜΜ μέσα από την Αισθητική Εμπειρία» προτείνεται (Ράικου, 2016) η ακόλουθη κατηγοριοποίηση:
α. Μικρή αλλαγή: Σε αυτή την κατηγορία εντάσσονται όσες απόψεις παρουσιάζουν μικρής κλίμακας αλλαγή. Παρατηρείται σχετικός εμπλουτισμός των οπτικών των γονέων και διεύρυνση απόψεων.
β. Μεσαία αλλαγή: Σε αυτή την κατηγορία εντάσσονται μεσαίας κλίμακας διαφοροποιήσεις των αντιλήψεων. Οι γονείς εμβαθύνουν στα θέματα που διερευνώνται και παρατηρούνται ξεκάθαρα στοιχεία συνειδητοποίησης των παραγόντων που εδράζονται στο οικονομικο-κοινωνικο-πολιτισμικό πλαίσιο και διαμορφώνουν τη συμπεριφορά τους.
γ. Βαθειά αλλαγή: Σε αυτή την κατηγορία εντάσσονται μεγάλης κλίμακας διαφοροποιήσεις των αντιλήψεων των γονέων. Παρατηρείται σαφής μετατόπιση σε σχέση με τις αρχικές τους απόψεις προς περισσότερο περιεκτικές και ολιστικές προσεγγίσεις που υπερβαίνουν τη διαχείριση συγκεκριμένων καταστάσεων και περιέχουν στοιχεία κριτικού αυτοστοχασμού.
Συμπεράσματα – Προτάσεις
Στην παρούσα εργασία επιχειρείται να αποτυπωθεί η σημασία της συνδυαστικής εφαρμογής δύο επιστημονικά τεκμηριωμένων μεθόδων σε ένα πρόγραμμα εκπαίδευσης των γονέων με προληπτικό συμβουλευτικό χαρακτήρα. Το περιεχόμενο του προγράμματος αφορά, αφενός, στην ενίσχυση της απτικής επικοινωνίας μέσω της εφαρμογής βρεφικών μαλάξεων και, αφετέρου, την αξιοποίηση της αισθητικής εμπειρίας κατά την εκπαιδευτική διεργασία, με στόχο την προώθηση της ΜΜ. Κοινά χαρακτηριστικά που διέπουν τις παραπάνω μεθόδους είναι: (α) η εξασφάλιση εμπλουτισμένων εμπειριών τόσο για τους γονείς όσο και για τα βρέφη τους, (β) η αμοιβαία ανταλλαγή απόψεων και βιωμάτων μεταξύ των γονέων σε ένα ομαδικό κλίμα σεβασμού, ασφάλειας και εμπιστοσύνης, (γ) η ευελιξία στην εφαρμογή των μεθόδων ανάλογα με τις ανάγκες των συμμετεχόντων, (δ) η στόχευσή τους προς την ευημερία των οικογενειών μέσω της απελευθέρωσης των γονέων από στερεοτυπικές ή δυσλειτουργικές παραδοχές και την ενδυνάμωσή τους ως προς το ρόλο τους. Τα χαρακτηριστικά αυτά συνηγορούν ως προς την αποτελεσματικότητά τους σε επίπεδο πρώιμων συμβουλευτικών παρεμβάσεων.
Η στόχευση αυτών των παρεμβάσεων προς την προώθηση της ΜΜ των γονέων μέσω της ανάπτυξης του κριτικού στοχασμού παραδοχών και της ενίσχυσης περιεκτικότερων νοηματοδοτήσεων γύρω από το ρόλο τους, κρίνεται ιδιαίτερα σημαντική σε περιόδους κοινωνικο-οικονομικής κρίσης. Οι αυξημένες προκλήσεις που καλούνται να αντιμετωπίσουν οι άνθρωποι υπό αυτές τις συνθήκες δημιουργούν συχνά αποπροσανατολιστικά διλήμματα, που δυσχεραίνουν την άσκηση του γονικού ρόλου και επηρεάζουν τη διαμόρφωση υγιών σχέσεων γονέων-παιδιών. Για να εκτιμηθεί περισσότερο συστηματικά η αποτελεσματικότητα της συνδυαστικής εφαρμογής των μεθόδων που αναλύθηκαν στην παρούσα εργασία με στόχο την ενδυνάμωση του γονικού ρόλου, χρειάζεται περαιτέρω εφαρμογή και εμπειρική διερεύνησή τους σε ελληνικό δείγμα γονέων.
Βιβλιογραφία
ARTIT (2012). Η Μεθοδολογία και τα Εκπαιδευτικά Υλικά του ARTiT. Ανακτήθηκε στις 12/11/2017 από https://www.scribd.com/document/240617752/Artit-Methodology-Gr.
Brookfield, St. (2007). Η Μετασχηματίζουσα Μάθηση ως κριτική της Ιδεολογίας. Στο J. Mezirow και Συν. (Επιμ.), Η Μετασχηματίζουσα Μάθηση (σσ. 168-170). (Επιμ. Α. Κόκκος). Αθήνα: Μεταίχμιο (για την ελληνική γλώσσα).
Brookfield, S. D. (2012). Teaching for Critical Thinking. San Frascisco: Jossey-Bass.
Charissi, A., Mantziou, S. & Pontikou, M. (2013). Parents Infant Massage Classes as a Function of Adult Education. In I. Sotiropoulos, Unit of Innovation and entrepreneurship, TEI of Epirus (Ed.). Proceedings of the 1st international conference of applied innovation. «Problems and perspectives of innovative entrepreneurship in Greece within the international environment» (pp. 243-254). ΙSBN: 978-960-86583-8-7, ISSN CD-ROM 2241-6870 & ISSN ON LINE 2241-6862, Arta, Greece.
Charissi, A. & Mantziou, S. (2014, June). Parents Infant Massage Classes as a Function of Adult Education: An Enabling Context for Parents’ Development. Poster presented at the 14th World Congress, World Association of Infant Mental Health – WAIMH – “Babies: Their Contributions – Our Responsibilities”, The Edinburgh International Conference Centre (EICC), Edinburgh, Scotland, UK. Abstract retrieved from http://waimhcongress.org/wp-content/uploads/2014/05/WAIMH-2014-IMHJ-Supplement.pdf.
Cranton, P. & Taylor, E. W. (2012). Transformative Learning Theory: Seeking a More Unified Theory. In P. Cranton, E.W. Taylor & Associates (Eds). The Handbook of Transformative Learning. Theory, Research and Practice. San Francisco: Jossey-Bass.
Dirkx, J. M., Mezirow, J. & Cranton, P. (2006). Musings and Reflections on the Meaning, Context, and Process of Transformative Learning: A Dialogue Between John M. Dirkx and Jack Mezirow. Journal of Transformative Education, 4(2), 123-139. doi: 10.1177/1541344606287503
Κόκκος, A. (2011). Μετασχηματίζουσα Μάθηση Μέσα από την Αισθητική Εμπειρία: Η Διαμόρφωση μιας Μεθόδου. Στο Α. Κόκκος και Συνεργάτες (Επιμ.). Εκπαίδευση μέσα από τις Τέχνες. Αθήνα: Μεταίχμιο.
Κόκκος, A. και Συνεργάτες (2011). Εκπαίδευση μέσα από τις Τέχνες. Αθήνα: Μεταίχμιο.
Κόκκος, Α. (2017). Εκπαίδευση και Χειραφέτηση. Μετασχηματίζοντας στερεοτυπικές αντιλήψεις στο σχολείο και στην εκπαίδευση ενηλίκων. Αθήνα: Επιστημονική Ένωση Εκπαίδευσης Ενηλίκων.
Μάντζιου, Σ., Αχνούλα, Γ. & Καραβίδα, Β. (2014). Η σπουδαιότητα της θετικής αφής στην ανάπτυξη των βρεφών και νηπίων. ΟΜΕΠ-Ερευνώντας τον κόσμο του παιδιού, 13, 285-290.
Mezirow J. (2007). Μαθαίνοντας να σκεφτόμαστε όπως ένας ενήλικος. Κεντρικές έννοιες της θεωρίας του μετασχηματισμού. Στο J. Mezirow και Συν. (Επιμ.), Η Μετασχηματίζουσα Μάθηση (σσ. 43-71). (Επιμ. Α. Κόκκος). Αθήνα: Μεταίχμιο (για την ελληνική γλώσσα).
Montagu, A. (1977). Touching: The Human Significance of the Skin (2nd Ed.). New York: Harper & Row, Publishers, Inc.
Ράικου, Ν. (2016). Ανάπτυξη κριτικού στοχασμού μέσα από την αισθητική εμπειρία: Η περίπτωση των φοιτητών παιδαγωγικού τμήματος. Εκπαίδευση Ενηλίκων, 36, 12-26.
Χαρίση, Α. & Μάντζιου, Στρ. (2017, Νοέμβριος). Η «Μετασχηματίζουσα Μάθηση» των Γονέων μέσω Πρώιμων Προληπτικών Προγραμμάτων. Αναρτημένη Εργασία που παρουσιάστηκε στο 11o Πανελλήνιο Συνέδριο OMEP.
Χαρίση, Α. (2017). Προώθηση του Κριτικού Στοχασμού μέσα από εναλλακτικές μορφές αλληλεπίδρασης: Η περίπτωση μιας Ομάδας Αμοιβαίας Μάθησης Εκπαιδευτικών. Εκπαίδευση Ενηλίκων, 40, 32-40.