ISSN:1792-2674
Χαρά Ανδρεάδου (MSc), Σχολική Σύμβουλος Π.Ε., Επιμορφώτρια ΤΠΕ-Β΄ Επίπεδο
«Μια πρόταση εφαρμογής του πραγματολογικού μοντέλου εισαγωγής των ΤΠΕ στο σχολικό πρόγραμμα»
Περίληψη
H εφαρμογή του πραγματολογικού μοντέλου εισαγωγής των Τεχνολογιών της Πληροφορίας και Επικοινωνίας στα σχολεία με Ενιαίο Αναμορφωμένο Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα εμπλέκει τον «ψηφιακό γραμματισμό» με τη σχολική πραγματικότητα και καθημερινότητα. Η προσέγγιση που προτείνεται αναδεικνύει ως κύριο χαρακτηριστικό την επιδίωξη συνεργατικότητας και αναστοχασμού μεταξύ των εκπαιδευτικών του σχολείου με στόχο τον από κοινού σχεδιασμό και ανάπτυξη παιδαγωγικού διδακτικού υλικού, το οποίο θα αξιοποιεί την απόκτηση βασικών δεξιοτήτων του υπολογιστή σε όλα τα γνωστικά αντικείμενα του Δημοτικού Σχολείου.
Λέξεις κλειδιά: εκπαίδευση και ΤΠΕ, τεχνολογικός αλφαβητισμός, πραγματολογικό μοντέλο
Abstract
The factual application of model introduction of Information and Communication Technologies (ICT) in the curriculum of “New School – School of 21st century in Greece”, involves the “digital literacy” in school life. This approach proposed project as its main characteristic is the pursuit of collaboration and reflection among teachers in schools in order to jointly design and development of teaching learning materials, which builds on the acquisition of basic computer skills in all subjects of primary school.
Key-words: education and ICT, digital literacy, primary education
Σύμφωνα με το πρόγραμμα σπουδών για το ολοήμερα δημοτικά σχολεία του Ενιαίου Αναμορφωμένου Εκπαιδευτικού Προγράμματος, σκοπός της διδασκαλίας της Πληροφορικής είναι η αντίληψη των βασικών λειτουργιών του υπολογιστή μέσα σε μια προοπτική «τεχνολογικού αλφαβητισμού». Προσεγγίζοντας τον όρο «τεχνολογικός αλφαβητισμός» στη διεθνή βιβλιογραφία, η αναζήτηση οδηγεί σε αρκετές όψεις.
Η ολιστική αντιμετώπιση των διαφόρων όψεων θα μπορούσε ενδεχομένως να οδηγήσει στην διατύπωση ενός αρχικού και περιγραφικού προσδιορισμού του περιεχομένου του «τεχνολογικού αλφαβητισμού» ή αλλιώς «ψηφιακού γραμματισμού». Έτσι, «θα μπορούσε να θεωρηθεί ως σύνολο απαραίτητων γνώσεων, δεξιοτήτων, ικανοτήτων, αντιλήψεων και συμπεριφορών, των οποίων η πρόσκτηση επιτρέπει στους ανθρώπους να χρησιμοποιούν κριτικά, με αυτοπεποίθηση και επιδεξιότητα μία ποικιλία ψηφιακών περιβαλλόντων για να επιτύχουν κάθε είδους προσωπικούς, κοινωνικούς και επαγγελματικούς σκοπούς και επομένως να συμμετάσχουν ενεργά στην κοινή ζωή ως ικανοί, ενσυνείδητοι, σκεπτόμενοι και συνεισφέροντες πολίτες μιας δημοκρατίας» (Ντρενογιάννη, Stergioulas, Kamtsiou & Koskinen:2007).
Η εμπλοκή λοιπόν των Νέων Τεχνολογιών στο Σχολείο εμπεριέχει αφ’ ενός την εκπαίδευση των εκπαιδευτικών στο πεδίο αυτό και αφ’ ετέρου την αξιοποίηση των δυνατοτήτων των ΤΠΕ στη διδασκαλία και μάθηση, προωθώντας τη συμμετοχή όλων σε ένα «παιδαγωγικό περιεχόμενο» (μαθητές, δάσκαλοι, αναλυτικό πρόγραμμα, διδασκαλία, μάθηση). Το θέμα, βέβαια, δεν είναι απλώς πώς να γίνει χρήση των Νέων Τεχνολογιών αλλά πότε και πώς θα αξιοποιηθούν για τον μετασχηματισμό των εκπαιδευτικών πρακτικών (Schoolnet Africa: 2004).
Η εισαγωγή των Νέων Τεχνολογιών στο σχολείο είναι δυνατόν όμως να διευκολύνει ενεργητικούς τρόπους μάθησης, μέσα από διαδικασίες έρευνας, κοινωνικής αλληλεπίδρασης, κριτικής επεξεργασίας των πληροφοριών σε ένα ομαδοσυνεργατικό περιβάλλον όχι μόνο μαθητών, μαθητριών αλλά και εκπαιδευτικών του σχολείου; Συμπληρωματικό ερώτημα, προς την ίδια κατεύθυνση, μπορεί να θεωρηθεί και η διερεύνηση του τρόπου με τον οποίο πραγματοποιείται η αξιοποίηση των ΤΠΕ στη διδακτική διαδικασία. Σ’ αυτό τον τομέα διακρίνονται τρεις διαφορετικές προσεγγίσεις:
- Τεχνοκεντρικό μοντέλο
Αναφέρεται στις ΤΠΕ και ειδικότερα στην Πληροφορική ως ένα αυτόνομο γνωστικό αντικείμενο. Κύρια επιδίωξή του η απόκτηση βασικών γνώσεων και δεξιοτήτων από τους μαθητές και τις μαθήτριες.
- Ολοκληρωμένο ή ολιστικό μοντέλο
Αφορά στην αξιοποίηση των ΤΠΕ σε όλα τα γνωστικά αντικείμενα και εντάσσεται οριζόντια στο Αναλυτικό Πρόγραμμα από την προσχολική ως τη δια βίου εκπαίδευση. Οι απαραίτητες γνώσεις και δεξιότητες καλλιεργούνται μέσα από κάθε γνωστικό αντικείμενο, χωρίς την ύπαρξη ενός ξεχωριστού μαθήματος Πληροφορικής.
- Πραγματολογικό μοντέλο
Περιγράφεται ως συνδυασμός των δύο προηγούμενων προσεγγίσεων (Μακράκης, Κοντογιαννοπούλου-Πολυδωρίδη: 1995). Αναφέρεται στην ύπαρξη ενός αυτοτελούς μαθήματος Πληροφορικής παράλληλα με την παιδαγωγική αξιοποίηση των ΤΠΕ σε όλα τα γνωστικά αντικείμενα (Μικρόπουλος: 2008). Συνιστά μια μεταβατική, «εφικτή» λύση, απαραίτητη για ένα τουλάχιστον χρονικό διάστημα μέχρι την πλήρη ένταξη των τεχνολογιών σε όλο το αναλυτικό πρόγραμμα (Κόμης: 2004). Οι Τεχνολογίες δεν αποτελούν μόνον ένα γνωστικό αντικείμενο, απαραίτητο σήμερα για τον τεχνολογικό αλφαβητισμό των μαθητών και μαθητριών, αλλά και ένα σημαντικό εποπτικό «πολύ-μέσο» (Ράπτης & Ράπτη: 1999).
Την τελευταία αυτή προσέγγιση υιοθετεί το Πρόγραμμα Σπουδών του Αναμορφωμένου Ενιαίου Εκπαιδευτικού Προγράμματος αναφέροντας ότι «στο Ολοήμερο Δημοτικό σχολείο ακολουθείται το πραγματολογικό πρότυπο σύμφωνα με το οποίο οι μαθητές και οι μαθήτριες διδάσκονται βασικές γνώσεις Πληροφορικής ενώ ταυτόχρονα, οι Τεχνολογίες της Πληροφορίας και Επικοινωνίας (ΤΠΕ) αξιοποιούνται ως μέσο στήριξης της μαθησιακής διαδικασίας στα επιμέρους γνωστικά αντικείμενα».
Για την υλοποίηση και των δύο διαστάσεων του πραγματολογικού μοντέλου (βασικές γνώσεις Πληροφορικής και αξιοποίησή τους στη μαθησιακή διαδικασία των επιμέρους γνωστικών αντικειμένων) θεωρείται απαραίτητη η συνεργασία των εκπαιδευτικών Πληροφορικής με τους δασκάλους του σχολείου. Χωρίς συνεργασία και συνεργατικότητα είναι πιθανόν να αναδυθούν προβληματικές καταστάσεις στην εισαγωγή των ΤΠΕ στο Δημοτικό Σχολείο, που έχουν σχέση με την τελική επικράτηση του τεχνοκρατικού μοντέλου (διδασκαλία και μάθηση μόνο βασικών γνώσεων της Πληροφορικής) και την αποξένωση των δασκάλων (επιμορφωμένων στην αξιοποίηση των ΤΠΕ και μη επιμορφωμένων), γιατί δε θα εμπλέκονται στην αξιοποίηση των βασικών γνώσεων της Πληροφορικής στα διδακτικά τους αντικείμενα.
Αναγνωρίζοντας τα παραπάνω ζητήματα και γνωρίζοντας καλά το περιεχόμενο της αξιοποίησης των ΤΠΕ στη μαθησιακή διαδικασία και ως επιμορφώτρια Β΄ επιπέδου στις ΤΠΕ, προτείνεται η διαδικασία εφαρμογής του προγράμματος Πληροφορικής, που αναπτύσσεται παρακάτω.
Η συγκεκριμένη πρόταση για την εφαρμογή του πραγματολογικού μοντέλου στην πραγματικότητα του Δημοτικού Σχολείου εμπλέκει εκπαιδευτικούς Πληροφορικής, εκπαιδευτικούς επιμορφωμένους στην αξιοποίηση των ΤΠΕ-Β΄ επίπεδο, μη επιμορφωμένους εκπαιδευτικούς, επιμορφωτές Β΄ επιπέδου και Σχολικούς Συμβούλους. Στοχεύει στον κοινό προγραμματισμό του εκπαιδευτικού έργου του μαθήματος της Πληροφορικής με τη συνεργασία όλων των παραπάνω αναφερομένων, κατά περίπτωση σχολείου.
Η διαδικασία του κοινού αυτού προγραμματισμού αποτελείται από τις παρακάτω φάσεις:
Α΄ Φάση
Συνάντηση δασκάλου-κριτικού φίλου (επιμορφωμένος στις ΤΠΕ Β΄ Επίπεδο) –εκπαιδευτικού Πληροφορικής
- Προτείνονται από το δάσκαλο της τάξης διδακτικές ενότητες και σχέδια εργασίας κατάλληλα για αξιοποίηση των ΤΠΕ στο πλαίσιο ενός μηνιαίου προγραμματισμού.
- Συνεργασία με τον εκπαιδευτικό Πληροφορικής για τις δυνατότητες υλοποίησης της πρότασης και από κοινού επιλογή των ενοτήτων που θα αξιοποιηθούν τελικά στην διδακτική ώρα της Πληροφορικής. Συγχρόνως τίθενται οι γνωστικοί στόχοι της ενότητας από το δάσκαλο και οι στόχοι ΤΠΕ από τον Πληροφορικό.
Κομβικό σημείο σε αυτή τη διαδικασία συνεργατικότητας, αποτελεί η συμμετοχή ενός «κριτικού φίλου», ο οποίος προτείνεται να είναι δάσκαλος του σχολείου, επιμορφωτής Β΄ Επιπέδου ή επιμορφωμένος στην αξιοποίηση των ΤΠΕ-Β΄ επίπεδο ή εξοικειωμένος και έμπειρος στην αξιοποίηση των ΤΠΕ στη διδακτική πράξη.
Ο παραπάνω εκπαιδευτικός συμμετέχει στις συναντήσεις του Πληροφορικού με το δάσκαλο της τάξης διευκολύνοντας τη σύνθεση και σύνδεση των βασικών γνώσεων πληροφορικής με την αξιοποίησή τους στη μαθησιακή διαδικασία στις υπό επεξεργασία ενότητες. Επίσης προτείνεται να έχει και την ευθύνη του προγραμματισμού και συντονισμού των συναντήσεων αυτών σε συνεργασία με το Διευθυντή του Σχολείου και το Σχολικό Σύμβουλο. Ο Σχολικός Σύμβουλος κρίνεται σκόπιμο να συμμετέχει στις συναντήσεις και να παρεμβαίνει συμβουλευτικά έχοντας την εμπειρία και άλλων σχολείων με παρόμοιες διαδικασίες. Για τη διευκόλυνση της διαδικασίας προτείνεται να διατεθεί ένα δίωρο την εβδομάδα για τον «κριτικό φίλο» από το διδακτικό του ωράριο με ευθύνη του Σχολικού Συμβούλου.
(Σημείωση: Στις περιπτώσεις που ο δάσκαλος είναι επιμορφωμένος στην αξιοποίηση των ΤΠΕ μπορεί να γίνεται η συνεργασία χωρίς τη συμμετοχή του «κριτικού φίλου»)
Β΄ Φάση
Κοινός προγραμματισμός
- Η συνεργασία καταλήγει σε ένα μηνιαίο προγραμματισμό που περιλαμβάνει ενότητες από διδακτικά αντικείμενα που θα συναποφασίσουν οι εμπλεκόμενοι εκπαιδευτικοί.
- Ο Σχολικός Σύμβουλος μπορεί να αξιοποιήσει τις ενημερωτικές επιμορφωτικές συναντήσεις που προβλέπει το Προεδρικό Διάταγμα 201 για ανατροφοδότηση στο τέλος κάθε μήνα (ενδεικτικά).
Γ΄ Φάση
Δημιουργία, παραγωγή εκπαιδευτικού υλικού
- Στο τέλος του τριμήνου (ενδεικτικά) κατατίθεται από τον Πληροφορικό ο απολογισμός με το συνοδευτικό διδακτικό υλικό (δραστηριότητες, σενάρια, συνοδευτικά αρχεία κ.ά.) και δημοσιεύεται στην ιστοσελίδα υποστήριξης του Ο.ΕΠ.Ε.Κ. ή και στην ιστοσελίδα/ιστολόγιο του σχολείου για πιθανή αξιοποίησή του και από άλλους εκπαιδευτικούς.
Η προτεινόμενη διαδικασία ανταποκρίνεται όχι μόνο στη διαχείριση της εισαγωγής του πραγματολογικού μοντέλου αξιοποίησης των ΤΠΕ στην πραγματικότητα του Δημοτικού Σχολείου αλλά συντελεί και στην εξοικείωση των εκπαιδευτικών με μια «κουλτούρα» συνεργασίας, συνεργατικότητας και αναστοχασμού που ίσως δώσει μια δυναμική στο σχολείο για υιοθέτηση παρόμοιων ολιστικών προσεγγίσεων. Τέτοιου είδους προσεγγίσεις συνιστούν εκπαίδευση σε έναν τρόπο ζωής: αποτελούν κατευθύνσεις που κάνουν τα σχολεία μικρόκοσμους βιώσιμης κοινωνίας (Sterling 2001). Προάγουν τη συμμετοχή και τη συνεργασία σε όλα τα επίπεδα λειτουργίας του σχολείου που συνδέονται αλυσιδωτά και αλληλεπιδραστικά μεταξύ τους.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Κόμης, Β. (2004). Εισαγωγή στις εκπαιδευτικές εφαρμογές των ΤΠΕ. Αθήνα: Εκδόσεις Νέων Τεχνολογιών.
Μακράκης, B., Κοντογιαννοπούλου-Πολυδωρίδη, Γ. (1995). Υπολογιστές στην εκπαίδευση: μια κριτική επισκόπηση στο διεθνή χώρο και στην Ελλάδα. Αθήνα: Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών.
Μικρόπουλος, Τ. (2008). Ο Υπολογιστής ως γνωστικό εργαλείο. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
Ντρενογιάννη, Ε., Stergioulas, L., Kamtsiou, V. & Koskinen, T. (2007) «Οι προοπτικές και τα όρια των διαδικασιών συμμετοχικής διαμόρφωσης ενός ενιαίου πλαισίου εκπαίδευσης για τον ψηφιακό γραμματισμό». Στα Πρακτικά Εισηγήσεων του Συνεδρίου “Η Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση και οι προκλήσεις της εποχής μας”, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, 17-20 Μαΐου 2007.
Ράπτης, Α. & Ράπτη, Α., (1999) «Ο εν δυνάμει αναγεννητικός ρόλος του υπολογιστή ως γνωστικού εργαλείου στο πλαίσιο της εκπαίδευσης». Στα Πρακτικά Εισηγήσεων του Πανελλήνιου Συνεδρίου του Συλλόγου Καθηγητών της Πληροφορικής Ηπείρου με θέμα «Πληροφορική και Εκπαίδευση». Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Μάιος 1999 (σσ. 35-53).
SchoolNetAfrica, Policy on private sector relationships, July 2004, διαθέσιμο στη διεύθυνση: http://www.schoolnetafrica.org/fileadmin/resources/Policy_on_private_sector_relationships.pdf (τελευταία πρόσβαση 25/2/2011).
Shallcross, T., Robinson, J., Pace, P. & Walls, A. (2009). Δημιουργώντας βιώσιμα σχολικά περιβάλλοντα. Θεσσαλονίκη: Επίκεντρο.
ΥΠΔΒΜ, «Υλικό για την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών Πληροφορικής των 800 ολοήμερων Δημοτικών σχολείων», Αθήνα 2010.