ISSN:1792-2674
Δήμου Παρασκεύη
dimouevi@gmail.com
Εκπαιδευτικός ΠΕ60
Σουρλατζή Κατερίνα
Katerinasure@gmail.com
Ψυχολόγος
Περίληψη
Αντικείμενο της παρούσας εισήγησης είναι η συμπερίληψη και οι διαπροσωπικές σχέσεις σε τάξη νηπιαγωγείου στην οποία υπάρχουν παιδιά μεταναστών καθώς και παιδιά από τον ξενώνα κακοποιημένων γυναικών του δήμου Χανίων και η παρουσίαση της διαδικασίας παρέμβασης καθώς και τα αποτελέσματά της. Η παρέμβαση απευθυνόταν σε όλα τα μέλη της σχολικής κοινότητας (γονείς, μαθητές/τριες, εκπαιδευτικούς) και αφορούσε στην πραγματοποίηση εργαστηρίου κατασκευής των «Παιχνιδιών του κόσμου» στο οποίο συμμετείχαν όλοι/ες. Με την βοήθεια της κοινωνιομετρίας εξετάστηκε η ποιότητα των διαπροσωπικών σχέσεων των παιδιών. Τα «Παιχνίδια του κόσμου» έχουν σχεδιαστεί από την ομάδα KALUMBA και στην εφαρμογή τους έχει διαπστωθεί ότι προάγουν το συνεργατικό πνέυμα, ενισχύουν τις διαπροσωπικές σχέσεις και ενθαρρύνουν την επικοινωνία και την έκφραση του δυναμικού του κάθε ατόμου.
Λέξεις κλειδιά: συμπερίληψη, διαπροσωπικές σχέσεις, σχολική κοινότητα, παιχνίδι, έρευνα δράση
Εισαγωγή
Ένα χαρακτηριστικό των σημερινών σχολείων είναι η δυσκολία λειτουργίας τους ως κοινότητες και η απουσία επικοινωνίας μεταξύ των γονέων-μαθητών/τριων και εκπαιδευτικών. Η σχολική πραγματικότητα παρουσιάζεται ως ευθύνη των αρμόδιων φορέων, εκπαιδευτικών ή ειδικών και συχνά απουσιάζει ένας συλλογικός διάλογος και χώροι συνάντησης οι οποίοι θα εμπλέξουν ενεργά τα μέρη του σχολείου γύρω από τα προβλήματα και την καθημερινότητά του. Η σύγχρονη πραγματικότητα διαμορφώνει το σημερινό σχολείο φέρνοντάς το αντιμέτωπο με νέες προκλήσεις όπως η ετερότητα, η διαπολιτισμικότητα, καθώς αποτελείται από μαθητές/τριες διαφορετικών πληθυσμιακών ομάδων, οι οποίοι/ες διαφέρουν ως προς το φύλο, την εθνικότητα, τη θρησκεία, τις ειδικές εκπαιδευτικές ικανότητες. Υπό αυτές τις σύγχρονες προκλήσεις ,ένα σχολείο που διαπνέεται από κοινοτικές αξίες και πρακτικές μπορεί να δημιουργήσει αναχώματα στην εμφάνιση ψυχοκοινωνικών φαινομένων και να συμβάλλει σε ένα θετικό παιδαγωγικό κλίμα. Στην παρούσα παρέμβαση γίνεται μια προσπάθεια να διερευνηθεί η ποιότητα των διαπροσωπικών σχέσεων στη σχολική τάξη νηπιαγωγείου, η οποία αποτελείται από παιδιά διαφορετικών εθνικοτήτων και ένα παιδί που βρίσκεται στο φάσμα του αυτισμού και παρουσιάζει μια παιδαγωγική πρόταση παρέμβασης με κέντρο την κατασκευή επιτραπέζιων παιχνιδιών, ανακυκλώνοντας και επαναχρησιμοποιώντας παλιά υλικά. Στόχος τηςπαρέμβασης είναι, ακολουθώντας την μέθοδο της έρευνας-δράσης, να διερευνηθεί η ποιότητα των διαπροσωπικών σχέσεων των νηπίων και να σχεδιαστεί παρέμβαση, η οποία, θα εμπλέξει όλα τα μέλη της σχολικής κοινότητας (μαθητές-γονείς-νηπιαγωγούς) και μέσα από το κοινό έργο θα αναδείξει τη σημασία των κοινοτικών αξιών στο νηπιαγωγείο.
2. Κυρίως μέρος
2.1. Μέθοδος της έρευνας
Η έρευνα πραγματοποιήθηκε σε δύο νηπιαγωγεία της πόλης των Χανίων, τους μήνες Απρίλιο και Μάιο, σε ομάδα 18 μαθητών/τριων, 10 αγόρια και 8 κορίτσια προνηπιακής και νηπιακής ηλικίας (4-5 ετών).Το συγκεκριμένο τμήμα επιλέχθηκε αφενός λόγω της νηπιαγωγού του τμήματος που είναι ταυτόχρονα και ερευνήτρια και αφετέρου λόγω της ανομοιογένειας μεταξύ των μαθητών και μαθητριών. Συγκεκριμένα δύο από τους μαθητές/τριες έχουν γεννηθεί στην Ελλάδα αλλά έχουν καταγωγή από την Αλβανία και από τους δύο γονείς, ένας μαθητής ανήκει στο φάσμα του αυτισμού με υψηλή λειτουργικότητα και δύο μαθητές/τριες είναι αδέρφια που ήρθαν στα μέσα της χρονιάς από την Ουκρανία, τα οποία δεν μιλούν ούτε κατανούν την ελληνική γλώσσα. Σκοπός της έρευνας ήταν να διερευνηθούν οι διαπροσωπικές σχέσεις μεταξύ των μαθητών/τριών στο πλαίσιο της τάξης του νηπιαγωγείου και να σχεδιαστεί η κατάλληλη παρέμβαση.
Η έρευνα δράση συνδυάστηκε με το project που εκπονεί το ένα από τα δύο νηπιαγωγεία που συμμετείχαν στην έρευνα, με θέμα: «Παιχνίδια στα Σκουπίδια» και αφορά στην ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των μαθητών/τριών και των οικογενειών τους γύρω από την ανακύκλωση, την επανάχρηση και την μείωση των οικιακών και σχολικών απορριμμάτων. Το εν λόγω project συνδέθηκε με την επίσκεψη των μαθητών/τριων στην έκθεση του εικαστικού Μ. Μανουσάκη που φιλοξενήθηκε στην Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων με τίτλο «Ο τόπος του κάποτε-Ήρωες στα σκουπίδια», η οποία αποτελούνταν από παιχνίδια και αντικείμενα προηγούμενων δεκαετιών από την προσωπική συλλογή του καλλιτέχνη.
Η χρήση του κοινωνιομετρικού τεστ έγινε με ερωτήματα τα οποία έχουν σχέση με τη φιλία και τη συνεργασία των μαθητών/τριών και αφορούν τόσο το παιχνίδι όσο και τις ομαδικές εργασίες.Τα ερωτήματα έγιναν στους μαθητές/τριες την ώρα της πρωινής προσέλευσης από 8.30 έως 9.00 που ξεκινά το ωρολόγιο πρόγραμμα. Η ώρα αυτή, έκρινε η νηπιαγωγός- ερευνήτρια , ότι είναι η πιο κατάλληλη ώστε τα παιδιά να είναι πιο συγκεντρωμένα στα ερωτήματα αλλά και λόγω της σταδιακής άφιξης των παιδιών στην τάξη ήταν πιο εύκολη η απομόνωση του καθενός/μιας μαθητή/τριας ώστε η συνέντευξη να είναι ατομική. Επιπλέον, η νηπιαγωγός- ερευνήτρια παρατήρησε ότι ήταν σημαντικό για την κατανόηση των ερωτημάτων από του μαθητές/τριες να αφιερώνει αρκετό χρόνο σε κάθε παιδί και να γίνεται μαζί του/της μια μικρή κουβέντα.
Οι ερωτήσεις του κοινωνιομετρικού τεστ ήταν οι εξής:
1. Με ποιόν/ποια συμμαθητή/τριά σου θέλεις να παίζεις όταν έχουμε ελεύθερη ώρα; Με ποιόν/ποια συμμαθητή/τριά σου δεν θέλεις να παίζεις όταν έχουμε ελεύθερη ώρα;
2.Με ποιόν/ποια συμμαθητή /τριά σου θέλεις να είσαι σε ομάδα όταν κάνουμε μια εργασία; Με ποιόν/ποια συμμαθητή /τριά σου δεν θέλεις να είσαι σε ομάδα όταν κάνουμε μια εργασία;.
Μετά την ολοκλήρωση του κοινωνιομετρικού τεστ, δημιουργήθηκε το κοινωνιογράφημα που αποτυπώθηκε ο αριθμός των επιλογών και των απορρίψεων που έλαβε ο / η κάθε μαθητής /τρια και με βάση τις παρατηρήσεις που έγιναν από το κοινωνιομετρικό τεστ, σχεδιάστηκε η παρέμβαση. Οι ερευνήτριες, έχοντας πραγματοποιήσει τον Ιανουάριο του ίδιου έτους στο νηπιαγωγείο δράση-παιχνίδι με τα «Παιχνίδια του Κόσμου» και βλέποντας θετικά αποτελέσματα στην σύνδεση της τάξης, πρότειναν την πραγματοποίηση εργαστηρίων κατασκευής των παιχνιδιών με την συμμετοχή όλων των μελών της σχολικής κοινότητας (γονέων-νηπιαγωγών-νηπίων) με σκοπό να κατασκευαστεί μια παιχνιδοθήκη η οποία θα μείνει στο χώρο του νηπιαγωγίου.
Καθώς η παρέμβαση απαιτούσε και την συμμετοχή των οικογενειών των νηπίων, πραγματοποιήθηκε στους γονείς των παιδιών τον μήνα Απρίλιο ομιλία από την ψυχολόγο/ ερευνήτρια με τίτλο «Η ενδυνάμωση της σχολικής κοινότητας: Εργαστήρια κατασκευής «Παιχνιδιών του Κόσμου» στο πλαίσιο των δράσεων πρόληψης στην σχολική κοινότητα». Η εν λόγω ομιλία αφορούσε μια συζήτηση γύρω από τα σύγχρονα ψυχοκοινωνικά προβλήματα, την σημασία της σχολικής κοινότητας και την παρουσίαση των εργαστηρίων των «Παιχνιδιών του Κόσμου». Τα «Παιχνίδια του Κόσμου» είναι ξύλινα, παραδοσιακά παιχνίδια, προερχόμενα από διάφορους πολιτισμούς και ιστορικές περιόδους και κατασκευασμένα από επαναχρησιμοποιημένα υλικά. Πρόκειται για παιχνίδια στρατηγικής, μνήμης, κινητικά και δεξιοτήτων για παιδιά και ενήλικες.Η ιδέα προέρχεται από τη γαλλική αστική μη κερδοσκοπική οργάνωση “KALOUMBA”. Στόχος είναι η διάδοση αρχαίων, παραδοσιακών επιτραπέζιων παιχνιδιών από όλο τον κόσμο και η διεξαγωγή δράσεων με χαρακτήρα εκπαιδευτικό, θεραπευτικό, πολιτιστικό, κοινωνικό. Μέσα από την ομιλία προέκυψε διάλογος κι αναδύθηκαν διάφορα ζητήματα γύρω από την διαπαιδαγώγηση των παιδιών και τη συμμετοχή των γονιών στις σχολικές διαδικασίες . Οι γονείς αντέδρασαν θετικά στην υλοποίηση του εργαστηρίου. Η νηπιαγωγός/ερευνήτρια μαζί με τα παιδιά ετοίμασαν προσκλήσεις για να δοθούν στους γονείς ενώ τους εστάλει ενημερωτικό mail σχετικά με την εμπλοκή τους στο εργαστήρι. Οι συμμετέχοντες/ουσες έπρεπε να φέρουν μαζί τους εργαλεία και άχρηστα αντικείμενα όπως παλιά ξύλα, παλιές ξύλινες καρέκλες, συρτάρια, κοντάρια από ξύλινες σκούπες κ.α.
Η δράση ορίστηκε όλη την ημέρα της Κυριακής στις 7 Μαίου 2023. Σε πρακτικό επίπεδο, η υλοποίηση του εργαστηρίου ακολούθησε μια σειρά βημάτων, η οποία ξεκίνησε με το παιχνίδι με τα «Παιχνίδια του Κόσμου», στη συνέχεια έγινε επιλογή εκείνων που θα κατασκευαστούν, και συλλέχθηκαν τα απαραίτητα υλικά και αντικείμενα για την κατασκευή τους. Για την επιτυχή ροή της διαδικασίας, η ομάδα των συμμετεχόντων/ουσων χωρίστηκε σε μικρότερες ομάδες ανάλογα με το ποιο παιχνίδι τους άρεσε περισσότερο και κάθε ομάδα ανέλαβε τη δημιουργία ενός-δύο παιχνιδιών. Κατά τη διάρκεια των εργαστηρίων, οι απαραίτητες εργασίες διαμοιράστηκαν στα μέλη των ομάδων ενώ οι γονείς ανέλαβαν τον χειρισμό των εργαλείων κοπής και ένωσης των αντικειμένων. Παράλληλα, οι μαθητές/τριες δεδομένου των δυνατοτήτων της ηλικίας τους ανέλαβαν την καλλιτεχνική και αισθητική πλευρά των παιχνιδιών, καθώς φιλοτέχνησαν τις κατασκευές όπως επιθυμούσαν, αφήνοντας ελεύθερη τη φαντασία και τη δημιουργικότητά τους .
Μετά το πέρας της δράσης, η τάξη απέκτησε μια νέα παιχνιδοθήκη η οποία παραμένει στον χώρο του σχολείου και με το ξεκίνημα την επόμενης μέρας επαναλήφθηκαν οι ερωτήσεις του κοινωνιομετρικού τέστ στους/στις μαθητές/τριες και συλλέχτηκαν τα νέα δεδομένα.
2.2. Αποτελέσματα της έρευνας
Με βάση τα αποτελέσματα των δύο κοινωνιομετρικών τεστ που διενεργήθηκαν πριν και μετά από την παρέμβαση , φαίνεται πως το επίπεδο κοινωνικοποίησης των μελών παρουσίασε αλλαγή. Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με τους πίνακες 1 και 2 η πρώτη ερευνητική υπόθεση φαίνεται εν μέρει να επιβεβαιώνεται καθώς από τα 5 παιδιά που έλαβαν την θέση των απορριπτόμενων μαθητών τα 3, ο ΑΝ ο οποίος βρίσκεται στο φάσμα του αυτισμού, η Α.Π. και ο Α.Ρ. οι οποίοι είναι μετανάστες από την Ουκρανία έλαβαν τις περισσότερες απορρίψεις και η Κ.Κ. η οποία είναι μετανάστρια από την Αλβανία έλαβε ελάχιστες επιλογές ή απορρίψεις γεγονός που την κατατάσσει στα παραμελημένα παιδιά (στον 1ο Πίνακα) και αντιφατικά παιδιά(2ος πίνακας) της τάξης. Παρότι ο Α.Γ. είναι και αυτός μετανάστης από την Αλβανία έλαβε την θέση των παιδιών του μέσου όρου και των αντιφατικών παιδιών, γεγονός που θα μπορούσε να ερμηνευθεί ως ότι η απόρριψη ενός μαθητή/μιας μαθήτριας από το κοινωνικό σύνολο της τάξης δεν απορρέει μόνο από την πολυπολιτισμική διαφορά αλλά σχετίζεται και με άλλες παραμέτρους (φύλο, ικανότητες, χαρακτήρας κλπ.). Όσον αφορά στον αυτισμό, είναι συχνή η αναζήτηση της απομόνωσης ενός παιδιού με αυτισμό καθώς και η δυσκολία του να κοινωνικοποιηθεί (Black & Andreasen, 2015).Αυτό ενδεχομένως να αποτελεί σημαντική παράμετρο στο γεγονός ότι ο μαθητής Α.Ν. έλαβε σε όλες τις φάσεις της έρευνας, τη θέση του απορριπτόμενου μαθητή. Επίσης τα δύο αδέρφια από την Ουκρανία ήρθαν στην Ελλάδα ως μετανάστες πολέμου στα μέσα της σχολικής χρονιάς και δεν μιλούν ούτε καταλαβαίνουν ελληνικά. Το βίωμα του πολέμου, η αλλαγή του πολιτισμικού περιβάλλοντος μέσα στη χρονιά και τα γλωσσικά εμπόδια που συνεπάγεται αυτό, καθώς και οι λίγοι μήνες στο σχολείο θα μπορούσαν να ερμηνεύσουν τα αποτελέσματα του τεστ και να αναδείξουν τη δυσκολία που έχουν τα παιδιά αυτά να επικοινωνήσουν με τους/τις υπόλοιπους/ες συμμαθητές/τριές τους στο παιχνίδι και στην υλοποίηση μιας ομαδικής εργασίας.
Επίσης, το γεγονός ότι πριν γίνει η παρέμβαση, η πλειοψηφία των μαθητών/τριων άνηκε στην κατηγορία των παιδιών του μέσου όρου και των απορριπτόμενων ενώ η μειοψηφία άνηκε στις κατηγορίες των δημοφιλών (2-3 παιδιά) και των παραμελημένων (1-2 παιδιά), παραπέμπει σε μια εικόνα τάξης που οι διαπροσωπικές σχέσεις είναι χαλαρές ,τα παιδιά αλληλεπιδρούν με ένα εύρος συνομηλίκων χωρίς να υπάρχει μεγάλο δέσιμο μέσα στην ομάδα.
Οι βασικές αλλαγές που παρατηρήθηκαν στα αποτελέσματα του δεύτερου κοινωνιομετρικού τεστ μετά την παρέμβαση, έδειξαν ότι επιτεύχθηκε ένα μεγαλύτερο επίπεδο δημοτικότητας και δημοφιλίας κάποιων μαθητών /τριων καθώς στον Πίνακα 3 και στον Πίνακα 4 παιδιά από τις κατηγορίες του μέσου όρου και των αντιφατικών ανέβηκαν στην βαθμίδα των δημοφιλών παιδιών. Όσον αφορά στους απορριπτόμενους μαθητές μετά την παρέμβαση παρουσιάστηκε μικρή κινητικότητα. Ειδικά ο Α.Ν. μετά την παρέμβαση έλαβε περισσότερες απορρίψεις γεγονός που εξηγείται αν ληφθεί υπόψη ότι εκείνη την περίοδο της παρέμβασης ο Α.Ν. έλειπε από το σχολείο και δεν έλαβε μέρος στη δράση. Τα υπόλοιπα παιδιά αυτής της κατηγορίας παρουσίασαν μικρή κινητικότητα κυρίως η Α.Π. και ο Σ.Ε. ανέβηκαν στη θέση των αντιφατικών παιδιών και ο Γ.Δ. ανέβηκε στη θέση των μαθητών του μέσου όρου . Μεγάλη κινητικότητα παρουσίασαν οι μαθητές της κατηγορίας του μέσου όρου και των παραμελημένων παιδιών τα οποία μετά την παρέμβαση φάνηκε να αυξήθηκαν .
Σε γενικές όμως γραμμές η πλειοψηφία των μαθητών/τριων μετατοπίστηκε σε υψηλότερες θέσεις και αυξήθηκε ο αριθμός των δημοφιλών παιδιών. Το γεγονός ότι οι ομάδες αποτελούνταν από μαθητές/τριες διαφορετικού κοινωνικού status και ότι η συλλογική δράση πιέζει προς την κοινωνικοποίηση, φαίνεται ότι έδωσε την ευκαιρία να αναπτυχθούν καλύτερες κοινωνικές δεξιότητες μεταξύ των συμμαθητών/τριων. Δεν παρατηρήθηκαν μεγάλες μετατοπίσεις, ούτε άλλαξε σε μεγάλο βαθμό η σύσταση της ομάδας καθώς η παρέμβαση έγινε μία φορά και σε μικρό χρονικό διάστημα. Επίσης, ένας ακόμα περιορισμός φάνηκε να ήταν η ηλικία των παιδιών τα οποία στο εργαστήρι είχαν περιορισμένη εμπλοκή αναλαμβάνοντας απλές δουλειές όπως το βάψιμο των παιχνιδιών το οποίο ήταν κυρίως ατομικό. Από την πλευρά των γονέων όμως φάνηκε ότι αυτή η δράση ενίσχυσε τα δίκτυά τους, καθώς πολλοί πατεράδες συνεργάστηκαν στις δουλειές που απαιτούσαν μηχανήματα και ειδικά εργαλεία, αρκετές μητέρες έφεραν φαγητό και συνδιοργάνωσαν έναν μπουφέ και συνέβαλαν στο να στηθεί ένα κλίμα γιορτινό και ζεστό. Από την άλλη τα παιδιά φάνηκε να ευχαριστιούνται ιδιαίτερα το γεγονός όταν έβλεπαν τους γονείς τους να συνεργάζονται μαζί με τις νηπιαγωγούς και να περνούν όλοι μαζί χρόνο στο σχολείο.
Εν κατακλείδι,το παιχνίδι και το εργαστήριο κατασκευής τους φάνηκε ότι μπορεί να συμβάλλει στην ενίσχυση του δικτύου σχέσεων μεταξύ των μαθητών/τριων, των γονιών και των νηπιαγωγών και να κάνει την αρχή για μια μελλοντική και πιο ουσιαστική συνεργασία.
5. Συμπεράσματα
Η έρευνα -δράση και η συμμετοχική έρευνα-δράση έχοντας στο πλευρό τους άμεσα εμπλεκόμενους , φαίνεται να αποτελεί ένα βοηθητικό μέσο για τον/την νηπιαγωγό να αντιληφθεί τις ανάγκες του εκάστοτε μαθητικού πληθυσμού και να σχεδιάζει παρεμβάσεις εξατομικευμένες και προσαρμοσμένες στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της τάξης του (Ελευθεράκης & Μπατσάκη, 2017). Το κοινωνιομετρικό τεστ προσφέρει ποικίλες πληροφορίες ως προς την κατανόηση των διαπροσωπικών σχέσεων μεταξύ των παιδιών και δίνει τη δυνατότητα στον/στην νηπιαγωγό να συνθέσει με κατάλληλο τρόπο τις ομάδες στην τάξη του/της. Από την ερμηνεία των αποτελεσμάτων, μπορεί με ευκολία να αντιληφθεί ποια παιδιά θεωρούνται ότι είναι απορριπτόμενα, παραμελημένα κλπ. να αναζητήσει τις αιτίες, να αποφασίσει πως θα τα υποστηρίξει και να εφαρμόσει τις αντίστοιχες παρεμβάσεις (Μπίκος, 2011).
Στην παρούσα εργασία η προσπάθεια δημιουργίας ενός χώρου συνάντησης και αλληλεπίδρασης των μερών της σχολικής κοινότητας που επιδιώχθηκε με την παρέμβαση των εργαστηρίων κατασκευής των “Παιχνιδιών του Κόσμου” σε έναν μεγάλο βαθμό πέτυχε τους στόχους της. Βέβαια υπήρχαν περιορισμοί καθώς έγινε μία φορά και δεν επαναλήφθηκε, δεν υπήρχαν διερμηνείς και τρόποι επικοινωνίας με οικογένειες που δεν μιλούν ελληνικά, ένα από τα απορριπτόμενα παιδιά έλειπε την περίοδο των παρεμβάσεων και επίσης, οι κατασκευές απαιτούσαν κυρίως την συνεργασία των γονέων και όχι τόσο των νηπίων, τα οποία λόγω ηλικίας ανέλαβαν πιο απλές δουλειές ατομικού χαρακτήρα (βάψιμο , ξύσιμο ξύλων κ.α.). Ενδεχομένως μια μακροπρόθεσμη παρέμβαση με την συνεχή εμπλοκή γονέων –νηπίων-νηπιαγωγών που θα έβαζε σε έναν δημιουργικό διάλογο την πολυπολιτισμικότητα, τις ανάγκες των μεταναστών και τις αναπτυξιακές ανάγκες του αυτισμού, να μπορούσε να αξιοποιήσει την διαφορετικότητα προς όφελος της ομάδας. Εστιάζοντας περισσότερο στα δυνατά σημεία του κάθε παιδιού παρά στα ελλείμματα θα μπορούσε να συνδιοργανωθεί ένα φεστιβάλ γονέων, παιδαγωγών και μαθητών/τριων, όπου όλοι μαζί μοιράζονται φαγητό- από τις χώρες τους, τα χωριά τους , τις πόλεις τους-, τα ταλέντα, τις ιδέες και τις ανησυχίες τους μέσα σε ένα ζεστό κλίμα που να ανταποκρίνεται στο σχεδιασμό σχολείου-κοινότητας. Η αναγνώριση διαφορετικών προσδοκιών και πολιτιστικών ηθών, μπορούν να γίνουν θεμέλιο για την οικοδόμηση αμοιβαίας κατανόησης και εμπιστοσύνης και το μέσο για την ενδυνάμωση των σχέσεων οικογένειας-σχολείου-κοινωνίας (Σακελλαρίου, 2008).
Τέλος, ένα σχολείο συμπερίληψης όταν στοχεύει όχι μόνο στην μετάδοση γνώσεων , αλλά κυρίως στην υιοθέτηση συλλογικών στάσεων ζωής και στη λογική της κοινότητας, είναι ικανό να διαπλάσει κοινωνικούς ανθρώπους-πολίτες ικανούς να σφυρηλατήσουν κοινωνικούς κόσµους σε μια δημοκρατική κοινωνία που να αντιστέκονται στον ρατσισμό, τη βία, την περιθωριοποίηση και την απομόνωση (Πεχτελίδης,2015).Να προετοιμάσει όχι μόνο τον/την μελλοντικό/η πολίτη, τον/την ικανό/η να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις του/της προς τους συμπολίτες/τισσες του/της αλλά και το ανθρώπινο πλάσμα που θα συναισθάνεται την ελευθερία και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια (Ζαφειρίδης, 2009).
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Ελληνόγλωσση
Αγγελίδης, Π. (2011) Παιδαγωγικές της Συμπερίληψης. Αθήνα: Διάδραση
Αυγητίδου, Σ. (2001). Το παιδικό παιχνίδι: διερεύνηση της συνεργατικής δόμησης του κόσμου των παιδιών στην προσχολική εκπαίδευση. Σε Σ. Αυγητίδου (Επιμ.), Σύγχρονες ερευνητικές και διδακτικές προσεγγίσεις (σ. 159-174).
Γιανναράς, Χ. (1993).Η Θεραπευτική Κοινότητα ως τρόπος ζωής και όχι απλώς κοινωνικών υπηρεσιών: Γιατί «κοινότητα» και όχι «θεραπευτήριο».Η κοινωνική μας πρόταση. Η Ευρώπη κατά των ναρκωτικών. 2ο Πανευρωπαϊκό Συνέδριο Θεραπευτικών Κοινοτήτων, 1993. Θεσσαλονίκη
Ελευθεράκης,Θ. & Μπαστάκη, Κ.( 2017). Η Σχολική τάξη και η πολιτική κοινωνικοποίηση μέσα από μια έρευνα δράσης. Στο Καρράς, Κ. Θέματα Σύγχρονης Παιδαγωγικής Διδακτικής Θεωρίας και της Πράξης.Ρέθυμνο : Εκδόσεις Πανεπιστήμιο Κρήτης,Σχολή Επιστημών Αγωγής, ΠΤΔΕ-ΚΕΜΕΙΕΔΕ
Ζαφειρίδης, Φ. (2001α). Ψυχική υγεία και καπιταλιστική ανάπτυξη. Θεωρητικό υπόβαθρο Μεταπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών της Κοινωνικής Κλινικής Ψυχολογίας των Εξαρτήσεων. Στο: Ζαφειρίδης, Φ. (2009), Εξαρτήσεις και Κοινωνία. Θεραπευτικές κοινότητες, ομάδες αυτοβοήθειας (σελ. 203 – 209). Αθήνα: Εκδόσεις Κέδρος.
Ματσαγγούρας, Η., & Πούλου, Μ. (2009). Σχέσεις σχολείου και οικογένειας. Συγκριτική παράθεση απόψεων εκπαιδευτικών και γονέων. Στο: Μέντορας, 11, 27-41.
Μπίκος, Κ.( 2011) Κοινωνικές σχέσεις στη Σχολική Τάξη και Αλληλεπίδραση (7η έκδοση) , Θεσσαλονίκη: Ζυγός
Μπίκος, Κ.( 2004). Αλληλεπίδραση και κοινωνικές σχέσεις στη σχολική τάξη. Αθήνα:
Ελληνικά Γράμματα.
Πεχτελίδης, Ι. (2015). Κοινωνιολογία της παιδικής ηλικίας [Προπτυχιακό εγχειρίδιο]. Κάλλιπος, Ανοικτές Ακαδημαϊκές Εκδόσεις.
Πυργιωτάκης, Ι.Ε., (1999) Εισαγωγή στην παιδαγωγική επιστήμη.Ελληνικά Γράμματα Αθήνα (8η εκδ. 2005)
Σακελλαρίου, Μ. (2008). Συνεργασία Οικογένειας και Νηπιαγωγείου. Θεωρία, Έρευνα, Διδακτικές προτάσεις. Ιωάννινα-Θεσσαλονίκη: έκδοση της συγγραφέα
Χατζηχρήστου Χ., Λαμπροπούλου Α., & Λυκιτσάκου Κ. (2020). A different school: School as a caring-community.Psychology: The Journal of the Hellenic Psychological Society, 11(1), 1–19. https://doi.org/10.12681/psy_hps.23996
Ξενόγλωσση
Adamopoulou, E., Fragiadakis, K., Gavriilidou, D. & Spanou, E. (2018). Using «Games
of the World» in education and community actions. Presentation at Play,
Perform, Learn, Grow: Exploring creative community practices. Thessaloniki,
13-15/4/2018
Attanucci, J. (2004). Questioning honor: a parent-teacher conflict over excellence and diversity in a USA urban high school. Journal of Moral Education, 33 (1), 57-69.
Black Donald, W., & Andreasen Nancy, C. (2015). Εισαγωγή στην ψυχιατρική. Αθήνα: Παρισιάνο
Bronfenbernner, U.,(1979). The ecology of human development. Cambridge MA: Harvard Univercity Press
Coie, J. D., Dodge, K. A., & Coppotelli, H. (1982). Dimensions and types of social status: A cross-age perspective. Developmental Psychology, 18(4), 557–570.
https://doi.org/10.1037/0012-1649.18.4.557
Freire, P. (1974). Η αγωγή του καταπιεζόμενου. Αθήνα: Κέδρος.
Freire, P. (1992). Pedagogy of hope: reliving pedagogy of the oppressed. Ελληνική έκδοση 2022, Αθήνα: Διάδραση & Ana Maria Araujo Freire