ISSN:1792-2674
Δρ Μιχαήλ Γ. Κουνελάκης, Διδάκτωρ Ηλεκτρονικός Μηχανικός & Μηχανικός Η/Υ-Καθηγητής Πληροφορικής Δ/θμιας Εκπαίδευσης Νομού Χανίων
Σοφία-Χρυσή Μ. Δρακακάκη, Καθηγήτρια Πληροφορικής Α/θμιας Εκπαίδευσης Νομού Χανίων
Περίληψη
Η εποχή μας χαρακτηρίζεται από τη σχεδόν καθολική ενσωμάτωση ψηφιακών τεχνολογιών σε διάφορους τομείς της καθημερινότητας των ενηλίκων πολιτών. Οι σύγχρονες μορφές επικοινωνίας, ενημέρωσης, ψυχαγωγίας, δημιουργίας και διαμοιρασμού ψηφιακού περιεχομένου απαιτούν την ανάπτυξη συγκεκριμένων ψηφιακών δεξιοτήτων προκειμένου ο ενήλικος να παραμείνει κοινωνικά ενεργός. Όμως είναι αρκετές οι περιπτώσεις ενηλίκων και ιδιαίτερα αυτών της τρίτης ηλικίας, όπου η έλλειψη εκπαίδευσης, η τεχνοφοβία αλλά πολλές φορές και η άρνηση τους να ασχοληθούν με τις νέες τεχνολογίες θέτει τις βάσεις για την κοινωνική τους αποξένωση και τον ψηφιακό τους αναλφαβητισμό.
Στην εργασία αυτή παρουσιάζεται μία συνοπτική ανάλυση βασικών εργαλείων του Web 2.0 αλλά και οι δυνατότητες που αυτά παρέχουν στους ενήλικες εκπαιδευόμενους για την ομαλή ένταξή τους στην νέα ψηφιακή εποχή και τη διαμόρφωση μιας νέας ψηφιακής κουλτούρας. Τα Web 2.0 εργαλεία που αναλύονται ανήκουν στις κατηγορίες της συγχρονισμένης (ή πραγματικού χρόνου) επικοινωνίας χρηστών (Instant messaging), της κοινωνικής δικτύωσης (Social networks), των ιστοσελίδων δημιουργίας και διαμοιρασμού περιεχομένου (Wikis), των Ιστολογίων (Blogs), της διανομής πολυμέσων (Podcast – Vodcast), των διαδικτυακών εφαρμογών συνδυασμού δεδομένων (Mash-up) και των Προγραμματιστικών Μικρόκοσμων (Microworlds).
Τέλος παρουσιάζονται σύγχρονες διδακτικές τεχνικές και δραστηριότητες που μπορούν να εφαρμοστούν στην εκπαίδευση ενηλίκων για την εκμάθηση των συγκεκριμένων Web 2.0 εργαλείων οι οποίες ενθαρρύνουν τον ενήλικα εκπαιδευόμενο να οικοδομήσει τη νέα γνώση (οικοδομισμός-constructivism) μέσα σε ένα ομαδοσυνεργατικό πλαίσιο (κοινωνικοπολιτισμικές θεωρίες).
Εισαγωγή
Η ραγδαία εξέλιξη των Τεχνολογιών της Πληροφορίας και Επικοινωνιών (ΤΠΕ), ειδικότερα σε ότι αφορά στο διαδίκτυο (Internet), αλλά και η διείσδυσή τους τόσο στην εργασία-παραγωγή, την οικονομία, την εκπαίδευση, την υγεία, την πληροφόρηση και την ψυχαγωγία διαμόρφωσαν και τελικά επέβαλαν μία νέα κουλτούρα επικοινωνίας και συνεργασίας μεταξύ των πολιτών σήμερα. Στη σύγχρονη κοινωνία είναι κοινά αποδεκτό πλέον το γεγονός ότι ο διαδικτυακός αναλφαβητισμός περιθωριοποιεί τον πολίτη εκείνο που μένει απαθής στις εξελίξεις και τελικά τον αναγκάζει να αναζητήσει τη βοήθεια άλλων, ψηφιακά ενεργών συμπολιτών του, για να διεκπεραιώσει τις καθημερινές δραστηριότητές του τόσο σε προσωπικό όσο και επαγγελματικό επίπεδο. Σήμερα θεωρούμε ως ψηφιακά ενεργό το άτομο εκείνο που οι γνώσεις και οι δεξιότητες του δεν περιορίζονται μόνο στην απλή παθητική αναζήτηση-έρευνα και αποθήκευση πληροφοριών από το διαδίκτυο αλλά στη δημιουργία της πληροφορίας, το διαμοιρασμό αυτής και την συνεργασία του με άλλους χρήστες του Internet.
Το νέο διαδίκτυο, που πλέον ονομάζουμε Web2.0, βασίζεται στη συμμετοχή των χρηστών για την παραγωγή ενός πλουσιότερου, πιο σύγχρονου και δυναμικότερου περιεχομένου. Παρέχει στον απλό χρήστη τη δυνατότητα να γίνει δημιουργός και εκδότης του περιεχομένου (πληροφορίας), κάτι που μέχρι πρόσφατα μπορούσε να κάνει μόνο ένας δημιουργός ιστοσελίδων (web developer). Η κυρίαρχη τάση είναι να χρησιμοποιείται ο νέος ιστός ως το μέσο (πλατφόρμα) πάνω στο οποίο θα «εκτελούμε» όλες μας τις εφαρμογές και υπηρεσίες κάτι που μέχρι και σήμερα κάνουμε τοπικά σε έναν υπολογιστή. Έννοιες όπως περιεχόμενο, επικοινωνία, συνεισφορά, συνεργασία, κοινωνική δικτύωση, που περιγράφουν αυτό που σήμερα ονομάζουμε social computing, διαδραματίζουν πλέον κυρίαρχο ρόλο.
Ο Πίνακας 1 παρουσιάζει τις βασικές διαφορές μεταξύ του Web 1.0 και Web 2.0 (Χριστακούδης και Συνεργάτες, 2011).
Πίνακας 1: Δομικές διαφορές μεταξύ Web 1.0 και Web 2.0
WEB 1.0 WEB 2.0
Ανάγνωση πληροφοριών Δημιουργία πληροφορίας
Αποθήκευση πληροφοριών Διαμοιρασμός πληροφορίας
Έρευνα για πληροφορίες Συνεργασία και συνεισφορά από άλλους χρήστες
Κάποια από τα κύρια χαρακτηριστικά του Web 2.0 παρουσιάζονται παρακάτω (Καλτσογιάννης, 2007):
Το νέο διαδίκτυο, αποτελεί μια παγκόσμια πλατφόρμα επαναχρησιμοποιούμενων υπηρεσιών και δεδομένων, τα οποία προέρχονται κυρίως από τους ίδιους τους χρήστες και στις περισσότερες περιπτώσεις διακινούνται ελεύθερα.
Αρκεί ένας φυλλομετρητής (browser – π.χ. Mozilla Firefox), ώστε να χρησιμοποιείται ως διεπαφή (interface) με αυτή την πλατφόρμα, η οποία λειτουργεί ανεξαρτήτως συσκευής πρόσβασης (π.χ. Η/Υ, Tablet, κινητό τηλέφωνο) και λειτουργικού συστήματος. Μόνη προϋπόθεση είναι η ύπαρξη σύνδεσης στο διαδίκτυο.
Λογισμικό, περιεχόμενο και εφαρμογές ανοιχτού κώδικα (open source).
Δυνατότητα κατηγοριοποίησης και αξιολόγησης του περιεχομένου από το χρήστη με σημασιολογικές έννοιες για ευκολότερη αναζήτηση της πληροφορίας.
Δυνατότητα για ανοιχτή επικοινωνία, ανάδραση, διάχυση πληροφοριών, άμεση συγκέντρωση και εκμετάλλευση της γνώσης των χρηστών για διάφορα ζητήματα.
Αμφίδρομη επικοινωνία του χρήστη με επιχειρήσεις ή οργανισμούς που μπορεί να έχει σαν αποτέλεσμα την επίδρασή του στην υιοθέτηση κατευθύνσεων και στη λήψη αποφάσεων.
Ανάλυση των κυριότερων Web 2.0 κοινωνικών εφαρμογών-υπηρεσιών
Μέχρι σήμερα έχουν πραγματοποιηθεί αρκετές προσπάθειες να κατηγοριοποιηθούν οι κοινωνικές εφαρμογές-υπηρεσίες (ή κοινωνικό λογισμικό) που παρέχονται μέσω του Web 2.0. Βάση της πιο πρόσφατης βιβλιογραφίας (Κεραστά, 2009 – Μαρκέλλου, 2010), οι κοινωνικές εφαρμογές-υπηρεσίες που σήμερα παρέχονται είναι οι παρακάτω:
Συγχρονισμένη ανταλλαγή μηνυμάτων και χώροι συζήτησης (Instant messaging) π.χ. Skype, MSN Messenger.
Kοινωνικά δίκτυα (Social Networks) π.χ. Facebook, Twitter, MySpace, Google+.
Ιστολόγια (Blogs) π.χ. Blogger, WordPress.
Ιστοχώροι δημιουργίας/επεξεργασίας περιεχομένου και συνεργατικά εργαλεία συγγραφής (Wikis) π.χ. Wikipedia, GoogleDocs, Dropbox.
Διανομής αρχείων πολυμέσων (Podcasting and Vodcasting) π.χ. Youtube, Flickr.
Συνδυασμού δεδομένων (Mash-ups) π.χ. Google maps.
Προγραμματισμός Η/Υ με χρήση οπτικού προγραμματισμού όπως Logo like, Scratch.
Οι δυνατότητες που παρέχονται στους χρήστες μέσω της χρήσης των υπηρεσιών-τεχνολογιών αυτών είναι πολλαπλές. Παρακάτω αναλύονται οι βασικότερες δυνατότητες ανά τεχνολογία Web 2.0 (ΠΜΣ Τμήμα Πληροφορικής Α.Π.Θ. ).
Συγχρονισμένη ανταλλαγή μηνυμάτων (Instant messaging): είναι εφαρμογές που επιτρέπουν στον χρήστη να επικοινωνήσει σε πραγματικό χρόνο, μέσω ενός ιδιωτικού καναλιού επικοινωνίας (chat room), με έναν άλλον χρήστη. Οι εφαρμογές αυτές βασίζονται στην αποστολή/λήψη δεδομένων ήχου, video μέσω διαδικτύου (Voice-video over IP). Δίνεται η δυνατότητα στον χρήστη να επικοινωνεί με απλή τηλεφωνική κλήση (μόνο ηχητική συνομιλία) ή και με video κλήση (συνομιλία με ήχο και εικόνα). Οι πιο διαδεδομένες διαδικτυακές εφαρμογές σε αυτήν την κατηγορία είναι το Skype και το MSN Messanger.
Κοινωνικά δίκτυα (Social Networks): Ως κοινωνικό δίκτυο μπορεί να θεωρηθεί οποιοσδήποτε Ιστόχωρος (site) που προσφέρει στους επισκέπτες, μέσω μιας πλατφόρμας, την δυνατότητα δημιουργίας προφίλ και αλληλεπίδρασης με άλλους χρήστες μέσω «κοινωνικών συνδέσεων» εντός ενός χώρου ηλεκτρονικής κοινότητας. Με το όρο φιλία εννοούμε την σύνδεση των προφίλ των χρηστών, με την οποία «ξεκλειδώνονται» κάποια χαρακτηριστικά της πλατφόρμας όπως η ενημέρωση του ενός για τις ανανεώσεις προφίλ του άλλου ή η εμφάνιση προσωπικών φωτογραφιών. Εκτός από φίλους στα social networking sites μπορεί κανείς να συναντήσει και τον όρο θαυμαστές (fans-followers). Τα πλέον γνωστά κοινωνικά δίκτυα είναι τα: Facebook, MySpace, Google+ και το Twitter.
Ιστολόγια (Blogs): πρακτικά είναι ιστοσελίδες που περιέχουν απόψεις, πληροφορίες, προσωπικές καταχωρήσεις (posts), συνδέσεις σε άλλες διευθύνσεις, φωτογραφίες, κ.λπ. Οι καταχωρήσεις είναι ταξινομημένες με χρονολογική σειρά, με την πιο πρόσφατη να εμφανίζεται πρώτη. Συνήθως ξεκινούν με μία άποψη ή σχόλιο του δημιουργού τους για ένα θέμα (π.χ. πολιτική, επιστήμη, κοινωνικά, καθημερινότητα). Η διάδοσή τους οφείλεται κυρίως στο ότι προσφέρουν τη δυνατότητα σε όποιον επιθυμεί να καταθέσει το σχόλιό του πάνω σε αυτό, ανοίγοντας έτσι ένα δημόσιο διαδικτυακό διάλογο με πιθανούς αποδέκτες όλους τους χρήστες.
Ιστοχώροι δημιουργίας/επεξεργασίας περιεχομένου (Wikis): είναι ιστοσελίδες, το περιεχόμενο των οποίων μπορεί να διαμορφώσει ο ίδιος ο χρήστης με απλό τρόπο, σε αντίθεση με τις κοινές ιστοσελίδες τις οποίες μπορεί να τροποποιήσει μόνο ο ιδιοκτήτης-διαχειριστής. Κάθε φορά που ο χρήστης τροποποιεί κάτι στη σελίδα, η προηγούμενη έκδοσή της εξακολουθεί να είναι διαθέσιμη, ακόμη και να επαναφερθεί. Χαρακτηριστικό παράδειγμα wiki είναι η Wikipedia.
Διανομή αρχείων πολυμέσων (Podcasting και Vodcasting): Το Podcasting είναι η πρακτική της δημιουργίας αρχείων ήχου (podcast) ή video (vodcast) που διατίθενται online με τρόπο τέτοιο που το λογισμικό αναγνωρίζει τα καινούρια αρχεία και τα κατεβάζει αυτόματα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα διανομής πολυμέσων είναι το γνωστό σε όλους YouTube της Google.
Εφαρμογές συνδυασμού δεδομένων (Mash-ups): είναι υβριδικές εφαρμογές ιστού, συνδυάζουν δεδομένα από διάφορους ιστοτόπους με σκοπό τη δημιουργία ενός ενοποιημένου και εμπλουτισμένου αποτελέσματος. Το ποιο χαρακτηριστικό και ποιο διαδομένο παράδειγμα mashup είναι η χρήση των χαρτογραφικών δεδομένων από την υπηρεσία Google Maps (Χάρτες της Google).
Προγραμματιστικοί Μικρόκοσμοι (Microworlds): Οι Προγραμματιστικοί μικρόκοσμοι – ή διαφορετικά, μικρογλώσσες προγραμματισμού, είναι προγραμματιστικά περιβάλλοντα κατάλληλα για την εκμάθηση του προγραμματισμού ηλεκτρονικών υπολογιστών (Η/Υ) χωρίς να απαιτείται κάποια προηγούμενη εμπειρία. Σκοπός είναι να ενδυναμωθεί η αλγοριθμική σκέψη του ατόμου. Στην κατηγορία αυτή ανήκει και το Scratch το οποίο δημιουργήθηκε από φοιτητές του MIT (Massachusetts Institute of Technology).
Η διαδικτυακή κατάσταση στην Ελλάδα
koun1Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα της Κοινωνίας της πληροφορίας (ΚτΠ), τα αποτελέσματα της οποίας παρουσιάζονται στην Εικόνα 1, η πρόσβαση των ελληνικών επιχειρήσεων στο Διαδίκτυο (Δείκτης-1) τον Ιανουάριο 2013 ανέρχεται σε 90,9% και το ποσοστό των επιχειρήσεων που χρησιμοποιούν κοινωνικά δίκτυα, ιστολόγια και άλλες Web 2.0 υπηρεσίες (Δείκτης-2) ανέρχεται σε 27%. Επίσης οι σύγχρονες ανάγκες των επιχειρήσεων απαιτούν πολλές φορές χρήση φορητών συσκευών (laptop, palmtop, Smart phones) από το προσωπικό για τη διεξαγωγή των καθημερινών τους εργασιών. Η έρευνα κατέδειξε πως το 24% των επιχειρήσεων παρέχει τέτοιες συσκευές στο προσωπικό τους (Δείκτης-3). Όσον αφορά στην Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση το 75% των Ελληνικών επιχειρήσεων χρησιμοποιεί το διαδίκτυο για τις συναλλαγές τους με το Δημόσιο (Δείκτης-4).
Σημαντικά επίσης είναι τα σημάδια ανάπτυξης του ηλεκτρονικού επιχειρείν στη χώρα μας με τον τομέα του τουρισμού και της εστίασης να συναλλάσσεται διαδικτυακά (Δείκτης-5) σε ποσοστό 40% εφόσον και οι πολίτες διεθνώς είναι πλέον εξοικειωμένοι με το Διαδίκτυο και εμπιστεύονται τις ηλεκτρονικές κρατήσεις με σημαντική συμβολή και των κοινωνικών δικτύων (Facebook, Twitter, YouTubeκλπ) σε αυτό. Ακολουθεί ο κλάδος των «Διοικητικών & Υποστηρικτικών δραστηριοτήτων» με 27,7% (Δείκτης-6) και εκείνος της «Ενημέρωσης & Επικοινωνίας» με 21,2% (Δείκτης-7). Τέλος όσον αφορά στην ηλεκτρονική μάθηση (e-learning) ένα μικρό ποσοστό, περίπου 8%, των επιχειρήσεων χρησιμοποιεί εφαρμογές ηλεκτρονικής μάθησης (Δείκτης-8) για την εκπαίδευση και κατάρτιση των υπαλλήλων τους (Κοινωνία της Πληροφορίας).
Σε μία άλλη έρευνα για την χρήση των Web 2.0 υπηρεσιών που διενήργησε το Εργαστήριο Ηλεκτρονικού Επιχειρείν – ELTRUN (www.eltrun.gr), του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών για το διάστημα 2013-2014, καταγράφτηκε ότι, το πιο διαδεδομένο πλέον μέσο κοινωνικής δικτύωσης είναι το Youtube (93%), στη δεύτερη θέση έρχεται το Facebook (82%), ενώ στις επόμενες θέσεις βρίσκονται τα blogs (49%) και το twitter (46%). Είναι εμφανές πλέον το στάδιο ωριμότητας που βρίσκονται οι Έλληνες όσον αφορά τα social media αφού υπάρχει αυξητική τάση σε όλα τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ενώ αρχίζει και δημιουργείται μια ενδιαφέρουσα κοινότητα χρηστών και για τα όχι τόσο γνωστά μέσα κοινωνικής δικτύωσης (instagram, foursquare, flickr και googleplus). Τα παραπάνω αποτελέσματα παρουσιάζονται σχηματικά στην Εικόνα 2.
koun2Εκπαίδευση ενηλίκων στις Web 2.0 υπηρεσίες
Η εκπαίδευση ενηλίκων στις Web 2.0 υπηρεσίες-εφαρμογές μπορεί να αποτελέσει ένα συναρπαστικό ταξίδι στο σύγχρονο διαδικτυακό κόσμο. Και αυτό ισχύει για δύο κυρίως λόγους.
Ο πρώτος βασίζεται στο γεγονός ότι, η εκμάθηση των υπηρεσιών που το νέο Internet προσφέρει σε ένα ενήλικο πολίτη, από μόνη της προάγει τη συνεργασία, την επικοινωνία, την αναζήτηση της πληροφορίας, τη δημιουργία νέας γνώσης και το διαμοιρασμό αυτής. Έννοιες όπως αυτές που μόλις αναφέραμε αποτελούν τους θεμέλιους λίθους δύο πολύ σημαντικών σύγχρονων θεωριών μάθησης. Σύμφωνα με τον εποικοδομητισμό (ή κονστρουκτιβισμό) του J. Piaget, ο μαθητής μαθαίνει σε ένα περιβάλλον πλούσιο σε εξωτερικά ερεθίσματα, το οποίο του δίνει τη δυνατότητα να αλληλεπιδρά μαζί του, καθώς ο ίδιος κατασκευάζει με ενεργητικό τρόπο τη γνώση στις διάφορες φάσεις εξέλιξής του (Piaget, 1954).
Ο ρόλος του διδάσκοντα είναι μόνο καθοδηγητικός και υποστηρικτικός. Σύμφωνα με τις κοινωνιοπολιτισμικές θεωρήσεις (Bruner, 1961), η μάθηση συντελείται μέσα σε συγκεκριμένα πολιτισμικά πλαίσια και ουσιαστικά δημιουργείται από την αλληλεπίδραση του ατόμου με άλλα άτομα, σε συγκεκριμένες επικοινωνιακές περιστάσεις και μέσω της υλοποίησης συνεργατικών δραστηριοτήτων.
Ο δεύτερος λόγος βασίζεται στο γεγονός ότι οι Web 2.0 υπηρεσίες ικανοποιούν συγκεκριμένες ανάγκες και στόχους των ενηλίκων μαθητών (Ινστιτούτο Διαρκούς Εκπαίδευσης Ενηλίκων). Είναι γνωστό ότι ο ενήλικος μαθητής που εισέρχεται σε ένα πρόγραμμα εκπαίδευσης έχει συγκεκριμένους στόχους (απαιτήσεις) από το πρόγραμμα (και κατ’ επέκταση από το διδάσκοντα) και διακατέχεται από παγιωμένες και αποκρυσταλομένες στάσεις και συμπεριφορές. Η αποτελεσματική μάθηση συντελείται όταν: (Χατζηθεοχάρους, 2010)
Ο ενήλικος μαθαίνει όταν η εκπαίδευση έχει άμεση σχέση με την καθημερινότητά του, τις ανάγκες και τα βιώματά του.
Ο ενήλικος μαθαίνει όταν η εκπαίδευση μπορεί να του δώσει τη δυνατότητα να νιώσει κοινωνικά ενεργός τονίζοντας την αυτοεκτίμηση και την αυτοπεποίθησή του.
Ο ενήλικος μαθαίνει όταν ενεργεί και εμπλέκεται στη διαδικασία της εκπαίδευσης.
Ο ενήλικος μαθαίνει όταν νιώθει ενταγμένος σε μία ομάδα.
Ο ενήλικος μαθαίνει όταν η εκπαίδευση λαμβάνει υπόψη τους προσωπικούς τρόπους μάθησης (εξατομικευμένη μάθηση) και τον περιορισμένο χρόνο που διαθέτει λόγω κοινωνικών, οικογενειακών υποχρεώσεών του.
Ο ενήλικος μαθαίνει μέσα σε ένα κλίμα που ευνοεί την ενεργή συμμετοχή.
Υπηρεσίες όπως τα κοινωνικά δίκτυα και η συγχρονισμένη επικοινωνία (π.χ. Facebook και Skype αντίστοιχα) συνεισφέρουν σημαντικά στην κοινωνική δραστηριοποίηση του ενήλικου μαθητή επειδή ακριβώς υποστηρίζουν την επικοινωνία και την αλληλεπίδραση. Τα Ιστολόγια (Blogs) και τα Wikis προσφέρουν τη δυνατότητα στον ενήλικο να ενταχθεί σε μία ομάδα χρηστών, να κοινοποιήσει στα μέλη της τις απόψεις του για διάφορα ζητήματα, βασιζόμενος στις προσωπικές του εμπειρίες και βιώματα, αλλά και να γνωστοποιήσει το κοινωνικό του προφίλ. Επίσης του παρέχονται όλα τα εργαλεία (Blogger, Worldpress, Wikispaces) για να δημιουργήσει νέα γνώση (περιεχόμενο) το οποίο μπορεί εύκολα και άμεσα να διαδώσει διαδικτυακά. Υπηρεσίες όπως τα Mashups (π.χ. τα Google Maps) που ενσωματώνουν πολυεπίπεδη πληροφόρηση ενισχύουν την διερευνητική και ανακαλυπτική του ικανότητα και ενθαρρύνουν την έρευνα για νέα γνώση. Εφαρμογές Podcasting και Vodcasting όπως το YouTube, που επιτρέπουν τη διανομή πολυμεσικών δεδομένων (ήχου, εικόνας, βίντεο) μεταξύ των χρηστών, παρέχουν την ευκαιρία στον ενήλικο, με ένα διασκεδαστικό, τρόπο να κατακτήσει τη νέα γνώση ακολουθώντας ένα εντελώς εξατομικευμένο τρόπο (π.χ. μέσω tutorials). Τέλος οι προγραμματιστικοί μικρόκοσμοι βελτιώνουν την αναλυτική (αλγοριθμική) σκέψη του ενήλικου μαθητή και ενισχύουν την ικανότητά του να ιεραρχεί τα προβλήματά του.
Οι δύο πιο σημαντικές τεχνικές διδασκαλίας που εφαρμόζονται στην εκπαίδευση ενηλίκων είναι οι: α) εργασία σε ομάδες και β) η αυτοκατευθυνόμενη μάθηση. Οι λόγοι για τους οποίους αυτές οι δύο τεχνικές επιλέγονται είναι μάλλον προφανείς. Και οι δύο τεχνικές στοχεύουν στην ενεργητική συμμετοχή του ενήλικου εκπαιδευόμενου. Οι ομαδοσυνεργατικές δραστηριότητες βοηθούν σημαντικά τον ενήλικο να αλληλεπιδράσει με τους άλλους χρήστες αλλά και με τις ίδιες τις Web 2.0 τεχνολογίες και τελικά να διαμορφώσει ένα νέο τρόπο μάθησης που βασίζεται στην επικοινωνία, την ανταλλαγή θέσεων και γνώσης και τη συνεργασία. Από την άλλη η αυτομάθηση ή αυτοκατευθυνόμενη μάθηση στοχεύει στην κατάκτηση της γνώσης μέσα από την ατομική έρευνα, αναζήτηση και αξιολόγηση της πληροφορίας.
Με βάση τις διαπιστώσεις αυτές ο διδάσκων οφείλει να διαμορφώσει τη διδασκαλία του έτσι ώστε να αποφευχθεί ο δασκαλοκεντρικός – παθητικός τρόπος μάθησης που όπως έχει αποδειχθεί, ειδικά στην περίπτωση των ενηλίκων, είναι εντελώς αναποτελεσματικός. Οι μαθητικές δραστηριότητες θα πρέπει να στοχεύουν στην κινητοποίηση του ενδιαφέροντος του ενήλικου και τελικά στην ενεργή συμμετοχή του. Παρακάτω προτείνουμε πέντε ενδεικτικές μαθητικές δραστηριότητες, που θα μπορούσαν να υλοποιηθούν μέσα στην τάξη στη διάρκεια ενός προγράμματος εκπαίδευσης ενηλίκων στις Web 2.0 υπηρεσίες, οι οποίες και στοχεύουν στην εκμάθηση συγκεκριμένων υπηρεσιών που αναφέρονται στην περιγραφή κάθε δραστηριότητας.
1η Δραστηριότητα: Στόχος της δραστηριότητας είναι η εκμάθηση των κοινωνικών δικτύων μέσω της διοργάνωσης μιας ετήσιας συνάντησης παλαιών συμμαθητών. Αναζητήστε και εντοπίστε όσους από τους συμμαθητές σας μέσω του κοινωνικού δικτύου (π.χ. Facebook) στο οποίο είστε και εσείς μέλος. Στη συνέχεια δημιουργήστε μία ομάδα με τους συμμαθητές σας και κοινοποιήστε τους ένα μήνυμα για τον τόπο και χρόνο της συνάντησης αυτής. (Το ρόλο των παλιών συμμαθητών θα έχουν οι συμμαθητές στο πρόγραμμα εκπαίδευσης οι οποίοι έχουν δημιουργήσει προσωπικό προφίλ στο ίδιο κοινωνικό δίκτυο)
2η Δραστηριότητα: Παρακολουθείτε μία ζωντανή διαδικτυακή συζήτηση για ένα περιβαλλοντολογικό ζήτημα που έχει προκύψει στην περιοχή σας από τα απόβλητα ενός τοπικού εργοστασίου (Δείτε το σχετικό βίντεο στο YouTube). Το θέμα της συζήτησης αφορά στην εύρεση τρόπων αντιμετώπισης της ρύπανσης που έχει προκληθεί. Στόχος της δραστηριότητας είναι να συμμετάσχετε στη συζήτηση αυτή χρησιμοποιώντας-μαθαίνοντας το Twitter. (Οι συμμαθητές σας στο πρόγραμμα εκπαίδευσης είναι οι συνομιλητές σας με λογαριασμό στο Twitter).
3η Δραστηριότητα: Στόχος της δραστηριότητας είναι η διοργάνωση μιας εκδρομής με τους συμμαθητές σας. Αναζητήστε μέσω του Google Maps τις τοποθεσίες που θα επισκεφθείτε και καταγράψτε τις χιλιομετρικές αποστάσεις και τα αξιοθέατα των περιοχών αυτών. Μέσα μιας προκαθορισμένης τηλεδιάσκεψης με τους συμμαθητές σας μέσω Skype συζητήστε και αναλύστε τα αποτελέσματα της έρευνά σας.
4η Δραστηριότητα: Στόχος της δραστηριότητας είναι να μάθουν οι εκπαιδευόμενοι να δημιουργούν και να σχολιάσουν αναρτήσεις στο Ιστολόγιο (Blogger) που έχει δημιουργήσει ο διδάσκων. Ο διδάσκων ζητάει από κάθε ομάδα των εκπαιδευομένων να δημιουργήσουν αναρτήσεις που άπτονται της καθημερινότητας τους τις οποίες θα σχολιάσουν οι συμμαθητές τους. Η διαδικασία αυτή εκτελείται κυκλικά ώστε κάθε ομάδα να μπορέσει τόσο να δημιουργήσει μία ανάρτηση όσο και να σχολιάσει την ανάρτηση κάποιας άλλης ομάδας.
5η Δραστηριότητα: Σας δίνεται ένα πρόγραμμα (παιχνίδι) που έχει δημιουργηθεί στο προγραμματιστικό περιβάλλον του Scratch. Στο παιχνίδι αυτό ο χαρακτήρας (μία γάτα) καλείται να πάρει κάποιες αποφάσεις (δομή επιλογής) ανάλογα με κάποιες συνθήκες. Επίσης εκτελεί συγκεκριμένες επαναληπτικές διεργασίες (δομή επανάληψης) ανάλογα με την τιμή μία μεταβλητής. Στόχος της δραστηριότητας είναι να εντοπίσετε α) τη δομή επιλογής και τη συνθήκη που πρέπει να ικανοποιείται για να εκτελεστεί η δομή β) τη δομή επανάληψης και τη μεταβλητή που επηρεάζεται.
Συμπεράσματα
Οι Web 2.0 εφαρμογές προσφέρουν σημαντικές δυνατότητες στην καθημερινότητα ενός ενηλίκου. Κάθε τεχνολογική καινοτομία όμως απαιτεί και ιδιαίτερα στην περίπτωση ενήλικων μαθητών, την διαμόρφωση ενός εκπαιδευτικού προγράμματος που πρωτίστως θα στοχεύει στην ενεργητική συμμετοχή των ενηλίκων και την ικανοποίηση των προσδοκιών τους. Το διαδίκτυο και ιδιαίτερα το κοινωνικό λογισμικό ενδείκνυται για την ανάπτυξη ενός μαθησιακού περιβάλλοντος πιο δυναμικού και ευέλικτου σε σχέση με τις παραδοσιακές μεθόδους διδασκαλίας. Οι τεχνολογίες του Web 2.0 μπορούν να συνεισφέρουν στη μάθηση πολύ περισσότερο σε σχέση με τις τεχνολογίες της πρώτης γενιάς του παγκοσμίου ιστού, αφού έχουν ως προϋπόθεση τη συμμετοχή και συνεισφορά του εκπαιδευόμενου. Η συνεργασία και η αλληλεπίδραση αναδεικνύονται γενικότερα ως το όχημα που θα οδηγήσει τον ενήλικο να κατακτήσει τη νέα γνώση.
Βιβλιογραφία
Καλτσογιάννης, Α. (2007), «WEB 2.0: Χαρακτηριστικά και επίδρασή του σε επιχειρήσεις, κεντρική διοίκηση και χρήστες». Ανακτήθηκε από: http://users.sch.gr/olpaizi/autosch/joomla15/index.php/tpe/364-tpe-parousiaseis/1894-web-2-0-xarakthristika.html
Κεραστά, Κ. (2009), «Web2.0 vs Web1.0 – Χαρακτηριστικά & Υπηρεσίες Web2.0». Παρουσίαση στο επιμορφωτικό πρόγραμμα του ΙΝ.ΕΠ, “Εφαρμογές συμμετοχικού διαδικτύου στις βιβλιοθήκες.” Ανακτήθηκε από: http://www.slideshare.net/liblivadia/web-20-2688858
Μαρκέλλου, Π. (2010), «Δυνατότητες Αξιοποίησης του Κοινωνικού Λογισμικού στην ΑεξΑ», 7ο Πανελλήνιο Συνέδριο ΕΤΠΕ, Κόρινθος. Ανακτήθηκε από: http://korinthos.uop.gr/~hcicte10/proceedings/172.pdf
Χατζηθεοχάρους, Π. (2010). «Επιμόρφωση Εκπαιδευτικών Σχολείων Δεύτερης Ευκαιρίας». Εκπαιδευτικό Υλικό. Αθήνα: ΥΠΕΠΘ, ΓΓΔΒΜ, ΙΔΕΚΕ. Ανακτήθηκε από: http://blogs.sch.gr/sdelesvou/files/2013/02/sde.pdf
Χριστακούδης Χ. και Συνεργάτες (2011), «Εμπειρίες από την αξιοποίηση εργαλείων web 2.0 για την αναζωογόνηση σχολείων σε απομακρυσμένες περιοχές της Ευρώπης», 6ο Πανελλήνιο Συνέδριο των Εκπαιδευτικών για τις ΤΠΕ, Σύρος.
Web 2.0 in Learning – ΠΜΣ Τμήμα Πληροφορικής Α.Π.Θ, Ανακτήθηκε από: https://learn20.wikispaces.com/
Κοινωνία της πληροφορίας, Ανακτήθηκε από: http://www.ktpae.gr/
Εργαστήριο Ηλεκτρονικού Επιχειρείν – ELTRUN, Ανακτήθηκε από: www.eltrun.gr
Ινστιτούτο Διαρκούς Εκπαίδευσης Ενηλίκων, Ανακτήθηκε από: http://repository.edulll.gr/edulll/retrieve/2534/785.pdf
Piaget, J. (1954), The construction of reality in the child. New York : Ballantine Books
Bruner, J. S. (1961), The art of discovery, Harvard Educational Review.