ISSN:1792-2674
Απομαγνητοφωνημένα Πρακτικά Συνεδρίου
Κρήτη-Χανιά 2015: 1ο Πaνελλήνιο/Περιφερειακό Συνέδριο Δια Βίου Μάθησης Εκπαίδευσης Ενηλίκων κι Επιμόρφωσης Εκπαιδευτικών
Παρασκευή 12 Ιουνίου 2015
Σιντονισμός του στρογγυλού τραπεζιού:
Δρ. Τερεζάκη Χρύσα, Εκπαιδευτικός-Συντονίστρια του Επιστημονικού Δικτύου Εκπαίδευσης Ενηλίκων Κρήτης (ΕΔΕΕΚ), Πρόεδρος του Συνεδρίου
Ομιλητές:
Δρ. Αναστασιάδης Παναγιώτης, Πανεπιστήμιο Κρήτης, πρώην Επιστημονικός Υπεύθυνος Μείζονος Προγράμματος Επιμόρφωσης Εκπαιδευτικών (ΥΠΑΙΔΒΜΘ-Π.Ι), πρώην Αντιπρόεδρος Π.Ι.-ΥΠΑΙΘΔΒΜ
Δρ. Εμβαλωτής Αναστάσιος, Aναπληρωτής Καθηγητής Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, Επιστημ. Υπεύθυνος Προγράμματος Συνδικαλιστικής Εκπαίδευσης-Επιμόρφωσης Εκπαιδευτικών του ΙΠΕΜ/ΔΟΕ
Δρ. Μπαγάκης Γεώργιος, Καθηγητής Πανεπιστημίου Πελοποννήσου (Κόρινθος), πρώην Πρόεδρος Οργανισμού Επιμόρφωσης Εκπαιδευτικών Ελλάδος (ΟΕΠΕΚ)
κ. Παΐζης Νικόλαος, Ερευνητής ΚΑΝΕΠ – ΓΣΕΕ, πρώην Συντονιστής Προγράμματος «ΜΕΛΙΝΑ – Εκπαίδευση και Πολιτισμός» (ΥΠΠΕΠΘ-ΥΠ.ΠΟ-ΓΓΛΕ)
Δρ. Πασιαρδής Πέτρος, Καθηγητής Εκπαιδευτικής Ηγεσίας Ανοικτού Πανεπιστημίου Κύπρου (ΑΠΚ), Εισηγητής του Νέου Συστήματος Αποτίμησης του Εκπαιδευτικού Έργου στην Κύπρο
κ. Μπράτης Δημήτριος, Αιρετό Μέλος του Κεντρικού Υπηρεσιακού Συμβουλίου Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης (ΚΥΣΠΕ), πρώην Πρόεδρος της ΔΟΕ
Συζήτηση με το κοινό για το στρογγυλό τραπέζι
Συντονίστρια (Χ. Τερεζάκη): Κυρίες και κύριοι, σας ευχαριστούμε θερμά που παραμένετε κοντά μας ενεργοί και συμμετέχοντες μέχρι αυτήν την ώρα, μία ώρα κουραστική και δύσκολη, έχοντας αφήσει τις οικογένειες και τις υποχρεώσεις σας. Ωστόσο η παραμονή σας εδώ, νομίζω, αξίζει τον κόπο γιατί ο πήχης έχει πλέον ανέβει ψηλά. Είναι πολύ μεγάλη τιμή να βρίσκομαι ανάμεσα σε εκλεκτούς δασκάλους, εμπνευστές και συνεργάτες, τους οποίους καλωσορίζω στα Χανιά κι ευχαριστώ που αποδέχτηκαν την πρόταση συμμετοχής στο Συνέδριό μας. Μια πρόταση «από τα κάτω» γινομένη ώστε να έρθουν εδώ, στην τοπική μας κοινότητα και να σκεφτούμε μαζί, να συζητήσουμε, να επαναπροσδιορίσουμε, να τοποθετήσουμε δύο-τρεις τελείες για το μέλλον…
Δίπλα μου κι αριστερά είναι ο κ. Αναστασιάδης Παναγιώτης, τον οποίο γνωρίσατε μόλις πιο πριν ως Επιστημονικό Υπεύθυνο του Μείζονος Προγράμματος Επιμόρφωσης των Εκπαιδευτικών και με το ρόλο του πρώην Αντιπροέδρου στο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο. Ο κ. Αναστασιάδης είναι Αναπληρωτής Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κρήτης. Ο κ. Εμβαλωτής παραδίπλα, προέρχεται από το Πανεπιστήμιο των Ιωαννίνων. Επίσης κατέχει τον τίτλο του Αναπληρωτή Καθηγητή, όμως με την ιδιότητά του ως Επιστημονικός Συνεργάτης του ΙΠΕΜ/ΔΟΕ θα μας μιλήσει για το Πρόγραμμα Συνδικαλιστικής Εκπαίδευσης του ΙΠΕΜ/ΔΟΕ. Ο κ. Μπαγάκης Γιώργος είναι Χανιώτης, Καθηγητής του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου στην Κόρινθο. Υπήρξε, δε, Πρόεδρος του Οργανισμού Επιμόρφωσης Εκπαιδευτικών Ελλάδος του ΟΕΠΕΚ. Καλώς ήρθατε!
Μαζί μας, στα δεξιά μου, έχουμε τον κ. Νίκο Παΐζη, τον οποίο γνωρίζουν πολύ καλά οι εκπαιδευτικοί, αν και δεν έχει έδρα σε Πανεπιστήμιο. «Εδράζει», ωστόσο, πολύ συχνά στην εκπαιδευτική κοινότητα -ως ένας από εμάς- και στην καρδιά μας. Είναι Μαθηματικός-Ερευνητής και υπήρξε Συντονιστής του εθνικού Προγράμματος Προγράμματος επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών «ΜΕΛΙΝΑ-Εκπαίδευση και Πολιτισμός» (1994-2004). Το ερώτημα για τον κ. Παίζη είναι «πώς ο Συντονιστής του Προγράμματος για την Τέχνη και τον Πολιτισμό βρίσκεται ως επιστημονικός υπεύθυνος Σχεδιασμού Προγραμμάτων στο ΚΑΝΕΠ της ΓΣΕΕ;». Έχει μεγάλο ενδιαφέρον να δούμε τι «κρύβεται» εκεί. Παραδίπλα έχουμε μία Προσωπικότητα από την Κύπρο. Μία εμπειρία πέρα από την ελληνική πραγματικότητα, ώστε να αντιληφθούμε τι γίνεται πέρα κι έξω από εμάς, σε μια διπλανή χώρα. Μια χώρα με πολλή Ελλάδα, που όμως μυρίζει κι Ευρώπη, κατά κάποιον τρόπο. Αναφέρομαι στον αγαπητό προσκεκλημένο Καθηγητή Εκπαιδευτικής Ηγεσίας του Ανοικτού Πανεπιστημίου της Κύπρου κ. Πέτρο Πασιαρδή. Τον κ. Πασιαρδή τον γνωρίσαμε για πρώτη φορά πριν τρία χρόνια στα Χανιά με αφορμή το Πρόγραμμα Συμμετοχικής Εκπαιδευτικής Ηγεσίας «ΣΥΜΜΕΤΕΧΩ-ΕΙΜΑΙ ΕΝΕΡΓΟΣ/Η» του ΕΔΕΕΚ (2012). Έκτοτε, συνεχόμενα συμβάλλει με την εθελοντική προσφορά του στην αυτομόρφωση των στελεχών εκπαίδευσης του τόπου.
Τέλος καλωσορίζω στο τραπέζι μας τον κ. Δημήτρη Μπράτη, εκπαιδευτικό, πολύ γνωστό στους εκπαιδευτικούς για τον ρόλο που συχνά επιλέγει να παίζει στα πάνελ ως «δικηγόρος του διαβόλου». Ο κ. Μπράτης προέρχεται από τον χώρο του Συνδικάτου. Είναι γνωστός ως πρώην Πρόεδρος της Διδασκαλικής Ομοσπονδίας Ελλάδος (ΔΟΕ) και σήμερα ως αιρετό μέλος στο Κεντρικό Υπηρεσιακό Συμβούλιο (ΚΥΣΠΕ). Ο κ. Μπράτης έχοντας συμμετάσχει, εκ του θεσμικού του ρόλου, σε τραπέζια διαλόγου και χάραξης εκπαιδευτικού σχεδιασμού των πολιτειακών φορέων, αναμένεται να βοηθήσει στη σύνθεση των απόψεων και στην ανάδειξη επιπλέον προβληματισμού σε τούτο το στρογγυλό τραπέζι. Καλώς ήρθατε με τη σειρά σας.
Το πρώτο στρογγυλό τραπέζι ως θέμα του έχει τον τίτλο του συνεδρίου μας «Επιμόρφωση των εκπαιδευτικών: εθνικές εμπειρίες». Γνωρίζοντας ότι ο καθένας από εσάς κι από το πόστο του έχει την εμπειρία του policy making (δράση-υλοποίηση-αποτίμηση εκπαιδευτικής πολιτικής), θα θέλαμε να μας περιγράψετε την εμπειρία σας αυτή με βάση το Πρόγραμμα στο οποίο επιλέγετε να αναφερθείτε. Παρακαλώ πολύ, ωστόσο, για μία σύντομη κατά το δυνατόν τοποθέτηση ώστε να βοηθήσουμε στη συνέχεια τον μεταξύ μας διάλογο και τον διάλογο με το κοινό.
Κύριε Αναστασιάδη, δεδομένου ότι μόλις πριν την έναρξη του τραπεζιού ολοκληρώσατε την εισήγησή σας, και προκειμένου να προλάβετε να πάρετε μία ανάσα, αν βεβαίως συμφωνείτε, να δώσουμε τον λόγο πρώτα στον κ. Πασιαρδή;
(μεσολαβεί νεύμα θετικό) Σας ευχαριστώ πολύ! Θα παρακαλέσω, λοιπόν, τον κ. Πασιαρδή να ξεκινήσει με την εμπειρία της Κύπρου, ταξιδεύοντάς μας νοερά σε αυτό το αγαπημένο νησί και αμέσως μετά θα επιστρέψουμε και πάλι εδώ στα δικά μας.
Π. Πασιαρδής: Προσωπικά κατ΄ αρχήν να ευχαριστήσω τους διοργανωτές και ιδιαίτερα την κα Χρύσα Τερεζάκη για την πρόσκληση. Είναι πάντα μεγάλη χαρά να ερχόμαστε στα Χανιά, να συνεργαζόμαστε με τους εκπαιδευτικούς των Χανίων κι ελπίζω και για σας να ισχύει το ίδιο.
Επέλεξα για αρχή σήμερα να κάνω μια πολύ σύντομη αναφορά στο τι κάνει το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο της Κύπρου, σε σχέση με τη συνεχή επαγγελματική ανάπτυξη των στελεχών εκπαίδευσης στην Κύπρο, που είναι και ο επιστημονικός χώρος ο δικός μου. Αύριο όμως θα μιλήσω πολύ συγκεκριμένα για τα αποτελέσματα μιας Επιτροπής που διόρισε ο Υπουργός Παιδείας της Κύπρου, ώστε να διαμορφωθεί το νέο σύστημα αξιολόγησης των εκπαιδευτικών στην Κύπρο. Πρόκειται για μία επιτροπής υπεύθυνης για την εκπαίδευση των στελεχών, των δημοτικών σχολείων γυμνασίων και λυκείων στην Κύπρο της οποίας προήδρευα. Συνεπώς, θα μιλήσω για το πού περίπου έχουμε καταλήξει στην Κύπρο αναφορικά με την εκπαίδευση των ηγετικών στελεχών και για τη δημιουργία Ακαδημίας Στελεχών που αναμένεται σύντομα να λειτουργήσει.
Ξεκινάω με μια πρόσφατη διερεύνηση που κάναμε μαζί με τη Διευθύντρια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου της Κύπρου για το τι γίνεται σήμερα. Βεβαίως η συνεχής επαγγελματική ανάπτυξη όλων των εκπαιδευτικών έχει τεθεί στο κέντρο των συζητήσεων. Κι αυτό γιατί αυτή φαίνεται να συναρτάται με τη διασφάλιση της ποιότητας των εκπαιδευτικών συστημάτων παγκόσμια και ιδιαίτερα, βέβαια, στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Μάλιστα τα τελευταία χρόνια βλέπουμε μια έξαρση στην Ευρωπαϊκή Ένωση ως προς την εκπαίδευση και κατάρτιση των στελεχών στην εκπαίδευση. Αυτό βέβαια που συμβαίνει δεν είναι τυχαίο. Υπάρχουν πολλοί λόγοι. Η ποιότητα της κατάρτισης και ανάπτυξης των Ηγετών στην εκπαίδευση αποτελεί τον κεντρικό άξονα της πιο πάνω προσπάθειας, καθώς ο ρόλος του Ηγέτη μέσα στη σχολική μονάδα θεωρείται τόσο σημαντικός παράγοντας επιτυχίας, αλλά και παράγοντας ποιότητας στην παρεχόμενη εκπαίδευση.
Η διεθνής βιβλιογραφία, βέβαια, αναδεικνύει την ανάγκη διερεύνησης της κατάρτισης και συνεχούς επαγγελματικής εκπαίδευσης των Ηγετών, μέσα στα πλαίσια της αποκέντρωσης των εκπαιδευτικών συστημάτων και της αυτονομίας της σχολικής μονάδας. Δηλαδή, αυτά τα δύο πάνε μαζί. Έτσι όσο καλύτερα καταρτισμένα κι εκπαιδευμένα είναι τα στελέχη, τόσο μεγαλύτερη αποκέντρωση φαίνεται ότι δίνεται σε διάφορα μέρη του κόσμου. Επίσης η διεθνής βιβλιογραφία υποδεικνύει ότι η στήριξη των Ηγετών μέσω αποκεντρωτικών και συμμετοχικών μοντέλων όπως βάσει του μηχανισμού των μεντόρων, των δικτύων συνεργασίας μεταξύ συναδέλφων και άλλων, θεωρούνται τα καταλληλότερα ως προς το περιεχόμενο.
Ζητήματα, τώρα, όπως οι συνθήκες παροχής ευκαιριών επιμόρφωσης και συνεχούς επαγγελματικής ανάπτυξης, το περιεχόμενο των δραστηριοτήτων επιμόρφωσης, καθώς και ο τρόπος προσφοράς τους, αποτελούν σημαντικούς παράγοντες για την επιτυχή στήριξη και συνεχή ανάπτυξη των Ηγετών των σχολείων. Στην Κύπρο γίνεται τέτοια κατάρτιση, μετά την προαγωγή όμως, στη θέση του βοηθού Διευθυντή Μέσης Εκπαίδευσης και των Διευθυντών Σχολείων Δημοτικής και Μέσης Τεχνικής Εκπαίδευσης. Αυτό επαναλαμβάνω γίνεται μετά την προαγωγή και, κατά την άποψή μου είναι υποτυπώδης, όμως έστω και ως τέτοια γίνεται.
Έτσι είπαμε αρχικά να διερευνήσουμε όσα ήδη μέχρι στιγμής έχει πράξει το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο. Με την νυν Διευθύντρια κα Μιχαηλίδου του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου της Κύπρου ξεκινήσαμε μία μελέτη στην οποία συμμετείχαν περίπου 360 βοηθοί Διευθυντές Μέσης Εκπαίδευσης, 120 Διευθυντές Δημοτικής Εκπαίδευσης και περίπου 100 Διευθυντές Μέσης Εκπαίδευσης που κατά καιρούς έλαβαν μέρος σε επιμορφωτικά προγράμματα του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου της Κύπρου. Ποια είναι όμως τα βασικότερα αποτελέσματα αυτής της διερεύνησης; Πρώτον, οι συμμετέχοντες δήλωσαν ότι βασικός λόγος εμπλοκής τους σε τέτοιου είδους δραστηριότητες είναι να εμπλουτίσουν και αναβαθμίσουν τις γνώσεις τους σε θέματα γενικής παιδαγωγικής, αλλά κυρίως και εκπαιδευτικής ηγεσίας. Ωστόσο, δήλωσαν ότι είναι υποχρεωμένοι εκ του νόμου να κάμουν αυτού του είδους τα προγράμματα, δηλαδή, η συμμετοχή τους δεν είναι επί εθελοντικής βάσεως. Επιπλέον δήλωσαν ότι προτιμούν αποκεντρωμένους τύπους επιμόρφωσης, γεγονός που μας έκανε εντύπωση διότι το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο της Κύπρου είναι ένα ίδρυμα που κάνει συγκεντρωτικά αυτού του είδους τις εκπαιδεύσεις. Εκείνοι ωστόσο είπαν ότι προτιμούν αποκεντρωμένου τύπου εκπαιδεύσεις, που πραγματοποιούνται κυρίως μέσα από την ανταλλαγή εμπειριών, όπως δίκτυα συνεργασίας μεταξύ συναδέλφων, δηλαδή οι Διευθυντές μεταξύ τους. Όπως κι εσείς κάνετε εδώ στο Πρόγραμμα με τους διευθυντές.
Οι συμμετέχοντες αναφέρθηκαν στις θεματικές στις οποίες νοιώθουν ότι έχουν μεγαλύτερες ανάγκες για στήριξη και κυρίως αυτές περιστρέφονται γύρω από θέματα εκπαιδευτικής ηγεσίας. Επίσης, σύμφωνα με τα πορίσματα φαίνεται ότι οι Διευθυντές και οι βοηθοί Διευθυντές προτιμούν τα σύντομης διάρκειας προγράμματα κι όχι τα μεγάλης. Τι σημαίνει “σύντομης” μπορούμε να το πούμε στη συζήτηση. Επίσης προτιμούν να έχουν επιμορφώσεις με χαρακτήρα πρακτικής φύσεως για θέματα που ενισχύουν τα καθήκοντα που ασκούν τώρα στα σχολεία. Τα προγράμματα που απευθύνονται και στηρίζουν βοηθούς Διευθυντές, σύμφωνα με τη γνώμη τους (των βοηθών διευθυντών), πρέπει να είναι πιο γενικά, επιτρέποντας στην ευρύτερη επιμόρφωση και ανάπτυξη, προσαρμοσμένα όμως και πάλι στα θέματα τα πρακτικά, της άσκησης ηγεσίας στο σχολείο. Η διερεύνηση έδειξε ότι οι Διευθυντές σχολικών μονάδων έχουν τις ίδιες ανάγκες επιμόρφωσης και στήριξης, ανεξάρτητα από το αν εργάζονται σε δημοτικό σχολείο, γυμνάσιο ή λύκειο. Αυτό μας έκανε εντύπωση, δηλαδή λίγο πολύ μοιάζουν οι ανάγκες που εξέφρασαν ότι είχαν ήδη.
Σημαντικό εύρημα, επίσης, αποτελεί το γεγονός ότι και οι δύο ομάδες, δηλαδή διευθυντών, εντόπισαν την απουσία συνεργατικών και υποστηρικτικών δομών, οι οποίες να επιτρέπουν συνεργασία και στήριξη από τους συναδέλφους τους, καθώς και τη συζήτηση επίλυση προβλημάτων, ανταλλαγή εμπειριών μέσα από δίκτυα, network και λοιπά και μάλιστα αυτό προσπαθεί να το θεραπεύσει την ερχόμενη εβδομάδα το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο με βάση αυτό το αποτέλεσμα, με κάποιου άλλου είδους επιμορφώσεις που θα γίνουν άμεσα. Η διερεύνηση, τέλος, επιβεβαίωσε την ανάγκη για στήριξη της συνεχούς επαγγελματικής ανάπτυξης και επιμόρφωσης των Ηγετών, τόσο πριν, όσο και κατά τη διάρκεια της ανάληψης των καθηκόντων τους. Αυτά τα λίγα σαν αρχική τοποθέτηση κα Τερεζάκη, ελπίζω να μην καταχράστηκα το χρόνο.
Συντονίστρια: Ευχαριστούμε πολύ κ. Πασιαρδή, καθόλου δεν καταχραστήκατε το χρόνο αντιθέτως! Παρακαλώ πολύ τον λόγο τώρα έχει ο κ. Νίκος Παΐζης.
Ν. Παϊζης: Λοιπόν έχει ανοίξει πολύ μεγάλη συζήτηση κι επειδή όλοι οι επίτιμοι προσκεκλημένοι θα είναι εδώ επί τριήμερο και θα επανέλθουμε και με τις κεντρικές μας εισηγήσεις θα ακούσετε και περισσότερα επιχειρήματα γύρω από τα θέματα που θα μας απασχολήσουν, και άρα θα έχει ενδιαφέρον να μπει σε αυτό εδώ το τραπέζι, το πρώτο, η ουσία των θεμάτων.
Η καρδιά της εκπαίδευσης είναι η επιμόρφωση! Η εμπειρία η δικιά μου με την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών δυστυχώς δεν έχει καμία σχέση με την ειδικότητά μου. Είμαι μαθηματικός, προέρχομαι από τη δευτεροβάθμια, τελικά όμως όλη μου η εκπαιδευτική εμπειρία συνδυάστηκε με την πρωτοβάθμια, και αναφορικά με την επιμόρφωση και αναφορικά με το συνδικάτο…Έτσι θυμάμαι όταν διαδηλώνουμε η ΟΙΕΛΕ μαζί με τη ΔΟΕ ο Δημήτρης Μπράτης να φωνάζει “στο από δω μπλοκ με τους δασκάλους εσύ Νίκο”. Αυτή η ιστορία για την οποία εδώ θα σας κάνω λόγο, κι αφορά στην εμπειρία μου με το Πρόγραμμα ΜΕΛΙΝΑ, ξεκίνησε από δυο φίλους, την Μελίνα Μερκούρη και τον Τζακ Λαγκ, τον Υπουργό Πολιτισμού της Γαλλίας, όταν η Γαλλία από την πλευρά της είχε δει -το ίδιο διάστημα με τη Συνθήκη του Μάαστριχ- ότι το ευρωπαϊκό πολιτιστικό κεκτημένο κινδυνεύει έναντι του αμερικανικού, εάν η Ευρώπη δεν κάνει κάτι. Ας μη φτάσουμε στο 2015 όπου εκεί δεν το συζητάμε καθόλου, η ανάλυση ήταν 20 εκατομμύρια Ευρωπαίοι πολίτες έμμεσα ή άμεσα ασχολούνται με τον πολιτισμό.
Η άποψη των Γάλλων (την οποία τώρα μπορώ να το πω, υπέκλεψε η Μελίνα, πήρε το χαρτί δηλαδή μαζί της και το έφερε στην Ελλάδα κι αυτό το αναγνώρισε και ο Τζακ Λαγκ στον πολύ σύντομο επικήδειο που της είπε), ήταν: «Πρέπει όλα τα Υπουργεία να μπορούν να συνεργαστούν μεταξύ τους…Και είναι η πρώτη στιγμή που μπαίνει η έννοια της διατομεακής συνεργασίας, το cross sector collaboration, το οποίο το ακούμε και σαν πρόταση και τα λοιπά. Αλλά, επί της ουσίας, η εκπαίδευση αρνείται να συνεργαστεί με άλλο Υπουργείο. Εδώ δεν μπορεί να συνεργαστεί εντός του ίδιου Υπουργείου, ο ένας φορέας λχ ο ΟΕΠΕΚ με τον άλλον φορέα, το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, αυτά είναι γνωστά. Οι Γάλλοι λοιπόν λέγανε ότι θα μιλήσουν για τη γαλλική κουλτούρα και την ευρωπαϊκή κουλτούρα και θα μιλήσουν ταυτόχρονα στο Υπουργείο Πολιτισμού της Γαλλίας, στο Υπουργείο Παιδείας, στο Υπουργείο Νεότητας, στο Υπουργείο Αθλητισμού και στο Υπουργείο Αγγλοφωνίας, θα δώσουν ένα αρκετά σημαντικό κονδύλι και ουσιαστικά κι ένα μήκος χρόνου δέκα χρόνια προκειμένου να γίνει η πειραματική εφαρμογή και να δουν ακριβώς τι θα γίνει.
Επί της ουσίας το πρόγραμμα αυτό μπήκε σε εφαρμογή, είχε πάρα πολύ μεγάλη επιτυχία, πάνω σε αυτό έχει στηριχθεί εκείνη η περίφημη εβδομάδα που κάνουν τα γαλλικά σχολεία ένα κενό και δεν υπάρχει αναλυτικό πρόγραμμα κι εκεί ακριβώς γίνονται ομάδες, γίνονται δραστηριότητες τέχνης και τα λοιπά, αλλά έχει μπει και μέσα στο μάθημα. Τι άλλο έχει βοηθήσει; Τα ΖΕΠ, οι περίφημες ζώνες εκπαιδευτικής προτεραιότητας. Αλήθεια δεύτερη, θα τη χρειαστούμε όλο το τριήμερο. Επειδή η δουλειά μας στο ΚΑΝΕΠ και η δική μου προσωπικά κάνοντας έρευνα και προσπαθώντας μέσα από εκεί να δω ποια είναι τα «καλά» εκπαιδευτικά και «κακά» εκπαιδευτικά αποτελέσματα, στο νόμο για την ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση -όπως κατέβηκε το Σεπτέμβρη του 2013 από το Υπουργείο- συμμετείχαν στη σχετική με αυτόν συζήτηση οι φορείς. Μιλάω για τη διαδικασία της ακρόασης στην Επιτροπή Μορφωτικών Υποθέσεων, όπου κι έλαβα μέρος.
Αυτό που ενημερώσαμε το Εθνικό Κοινοβούλιο είναι ότι αν θεωρηθεί κακό εκπαιδευτικό αποτέλεσμα της ελληνικής εκπαίδευσης στη δευτεροβάθμια βαθμίδα, το ποσοστό των μαθητών οι οποίοι χάνουν την τάξη τους ή προάγονται οριακά, (και που κανένας δεν θα μπορούσε να πει ότι θα το έβαζε ποτέ στόχο μια Πολιτική Ηγεσία να είναι αυτό το ποσοστό μεγάλο), τότε θα πρέπει να γνωρίζουν στην Βουλή ότι το ποσοστό στην πρώτη γυμνασίου ανέρχεται σε 19% (ένας στους πέντε), στη δευτέρα γυμνασίου γίνεται 22% και στην τρίτη γυμνασίου πέφτει στο 17%. Στην πρώτη λυκείου το ποσοστό της κατηγορίας που σας είπα δεν προάγονται ή προάγονται οριακά, είναι σε εθνικό μέσο όρο 35%. Αυτό το ποσοστό γίνεται 37% στη δευτέρα λυκείου και με τις εθνικές εξετάσεις και με το σύστημα 5,5 δισεκατομμύρια πληρώνουν τα νοικοκυριά για να δώσουν τη δική τους λύση. Ο εκπαιδευτικός είναι εγκλωβισμένος σε αυτό, οι Εκπαιδευτικές Ομοσπονδίες ζητάνε εδώ και 25-30 χρόνια αλλαγή της εκπαίδευσης. Μα ένα πρόγραμμα για την τέχνη και τον πολιτισμό μπορεί να κάνει αλλαγή της εκπαίδευσης, μπορεί να τουμπάρει το τοπίο; Όχι και σε καμία περίπτωση.
Να θυμίσω, δε, ότι επί του προγράμματος ΜΕΛΙΝΑ ουδείς δάσκαλος μείωσε το ωράριό του προκειμένου να κάνει και το ΜΕΛΙΝΑ, ουδείς πήρε επίδομα και κανένα σχολείο έξω από αυτά που ήταν δεν είχε βάλει κριτήρια ποιο θα μπει, ποιο θα γίνει δηλαδή σχολείο αριστείας, ξεκάθαρα πράγματα. Στην Καλαμάτα σχολείο ΜΕΛΙΝΑ ήταν το σχολείο των εργατικών κατοικιών, ένα κριτήριο μόνο έμπαινε -κι είχε μπει από το Υπουργείου Πολιτισμού- αυτό του να συνορεύει με ένα χώρο πολιτισμικής αναφοράς. Στην πόλη των Χανίων ήταν το 8ο Δημοτικό Σχολείο. Το ότι φτάσαμε μετά από δέκα χρόνια να βάζει κάποιος μέσο να σπρώχνει τα παιδιά του για να πάει σε ένα σχολείο ΜΕΛΙΝΑ, δεν ήταν γιατί το ΜΕΛΙΝΑ πέτυχε και έδωσε καλά υλικά στα παιδιά. Νομίζω ότι πέτυχε γιατί ήταν πολύ χαρούμενοι οι δάσκαλοι με τη ζωή τους και με τον εαυτό τους και με αυτά που παίρνανε μέσα στο σχολείο τους.
Κρατήστε τη δεύτερη λέξη κλειδί που χαρακτήριζε τα σχολεία ΜΕΛΙΝΑ και είναι η λέξη «συλλογικότητα». Χωρίς Σύλλογο (και θα με συγχωρήσετε, ο Ηγέτης αναδεικνύεται) που αναδεικνύει τον Ηγέτη του, αυτός δεν είναι σύλλογος ο οποίος μπορεί να έχει τη συλλογικότητα. Όταν λέμε ότι στα σχολεία ΜΕΛΙΝΑ κουβαλάγανε καρέκλες για να γίνει μια ολομέλεια στην επιμόρφωση, κουβαλάγανε όλοι! Από το Διευθυντή του σχολείου μέχρι όλους τους δασκάλους. Δηλαδή, ένα σχολείο που λειτουργούσε μέχρι τις τέσσερις το απόγευμα και που μεταμορφωνόταν. Αυτή την εμπειρία εγώ την κράτησα. Διότι αυτή ήταν πολύ πιο ουσιαστική και καλέσαμε όλους τους επιμορφωτές που δεν ήταν από την εκπαίδευση, ήταν καλλιτέχνες (από την εκπαίδευση ο κοντινότερος είναι ο Λάκης Κουρετζής που θα τον γνωρίσετε με το θεατρικό παιχνίδι κι εδώ αυτό το τριήμερο) κι αν μιλάμε για την ιστορία της εκπαίδευσης-επιμόρφωσης αυτό είναι γιατί παιδαγωγικό είναι το πλαίσιο αναφοράς. Οι επιμορφωτές-καλλιτέχνες συνήθως δεν είχαν ύλη να διδάξουν. Έμπαιναν οι συνάδελφοι μέσα μαζί τους και ασχολούνταν με το σύγχρονο κομμάτι της τέχνης. Όχι την πολιτιστική κληρονομιά! Δεν κάνανε μπαλέτο στο εργαστήριο χορού κάνανε κίνηση! Και δεν κάνανε κάτι για να το μάθουν και να το κάνουν με τα παιδιά…κάνανε κάτι για τον εαυτό τους. Συγκινήθηκα, γιατί τους ξέρω αυτούς που χόρευαν εδώ πέρα κι ήταν πολύ νεώτεροι κι εκείνοι κι εγώ, αλλά ήταν πολύ μπροστά, ήταν πολύ μπροστά…δεν χόρευαν όσοι τότε χόρευαν παρά για τον εαυτό τους. Αυτός ήταν ο στόχος του Προγράμματος ΜΕΛΙΝΑ.
Στη ΓΣΕΕ και κλείνω με αυτό, βρέθηκα διότι κατά σύμπτωση το μόνο πρόγραμμα του δημοσίου που το ζήτησε η ιδιωτική εκπαίδευση να μπει στην επιμόρφωση των εκπαιδευτικών που εργάζονται στα ιδιωτικά σχολεία, ήταν το Πρόγραμμα ΜΕΛΙΝΑ. Πέντε ιδιωτικά σχολεία πλήρωσαν δικά τους χρήματα και μπήκαν μέσα και ήταν και το μόνο πρόγραμμα που πλήρωσε και η Κύπρος για να εκπροσωπηθεί στο Πρόγραμμα ΜΕΛΙΝΑ. Συνήθως βέβαια εμείς οι έλληνες πάμε στην Κύπρο να δούμε προγράμματα -λόγω πραγματικά της εκπαιδευτικής τους καινοτομίας- σε πολλά πράγματα…όμως σχετικά με το ΜΕΛΙΝΑ έγινε το αντίστροφο. Αυτά κάνανε τη ΓΣΕΕ την ώρα που έγινε η πολιτική αλλαγή το 2004 (είχε ξεκινήσει τότε η γενίκευση του Προγράμματος ΜΕΛΙΝΑ –είχε ολοκληρωθεί σε σας εδώ στα Χανιά- αλλά έμεινε ανοιχτή στην Καβάλα στη Δράμα και στη Ζάκυνθο) κι έβαλε μέσα στο καταστατικό του Κέντρου Ανάπτυξης της Εκπαιδευτικής Πολιτικής (ΚΑΝΕΠ), που ιδρύθηκε την ίδια χρονιά, δύο πράγματα: Να διασώσει το Ολοήμερο Σχολείο (πραγματικά αίτημα της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης με τη ΔΟΕ να το υπερασπίζεται και το Δημήτρη Μπράτη πρόεδρο της Ομοσπονδίας εκείνη την περίοδο) και να διαφυλάξει το Πρόγραμμα ΜΕΛΙΝΑ. Κι επομένως έτσι κα Τερεζάκη ο Συντονιστής του Προγράμματος μεταφέρθηκε στη ΓΣΕΕ και το 2008 έγιναν τα δύο αντίστοιχα προγράμματα «Επιμόρφωση στην διαθεματική και πολύτεχνη διάσταση της σύγχρονης διδακτικής πράξης» όπως ξέρετε.
Συντονίστρια: Ευχαριστούμε πολύ κ. Παϊζη για την αναδρομή και την επεξήγηση του πώς έγιναν τα πράγματα. Τώρα κ. Εμβαλωτή έχετε εσείς το λόγο να μας μιλήσετε για τη δική σας επιστημονική εμπειρία αναφορικά με το επιμορφωτικό πρόγραμμα που σχεδιάσατε μαζί εμπειρογνώμονες του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και απλοί εκπαιδευτικοί εκπρόσωποι του Συνδικάτου.
Α. Εμβαλωτής: Ευχαριστώ πολύ για την πρόσκληση, ασφαλώς θα πούμε πολύ περισσότερα πράγματα αύριο όταν θα γίνει μία αναλυτική παρουσίαση αυτού του εναλλακτικού εγχειρήματος. Ωστόσο, θα προσπαθήσω συμμετέχοντας σε αυτή τη συζήτηση, μία συζήτηση η οποία φαίνεται ότι θα έχει ενδιαφέρον καθώς σε αυτό το τραπέζι βρίσκονται άνθρωποι οι οποίοι έχουν συμμετάσχει στην εκπόνηση και την εφαρμογή πολιτικών, να παρουσιάσω ένα εναλλακτικό εγχείρημα…
Ακούσαμε πριν από λίγο, στην εισήγησή του, από τον Παναγιώτη Αναστασιάδη σχετικά με την υλοποίηση του Προγράμματος Μείζονος Επιμόρφωσης. Εγώ θα προσπαθήσω να σας μιλήσω για την προσπάθεια που έκανε ένα επιστημονικό και ερευνητικό ινστιτούτο, το οποίο ενδεχομένως σε κάποιους από εσάς να μην είναι γνωστό. Αναφέρομαι στο Ινστιτούτο Παιδαγωγικών Ερευνών και Μελετών ΙΠΕΜ-ΔΟΕ. Πρόκειται για μία προσπάθεια η οποία ξεκίνησε αρκετά χρόνια, φιλόδοξη προσπάθεια, καινοτόμος στη σύλληψή της, καθώς για την Ελλάδα -όχι όμως για το εξωτερικό- δεν είναι πολλές οι Ομοσπονδίες οι οποίες συνοδεύουν την πολιτική τους με ένα Ερευνητικό Επιστημονικό Ινστιτούτο. Το Ινστιτούτο ξεκίνησε δειλά στην αρχή εξετάζοντας το κατά πόσο θα μπορούσε να συμμετάσχει στη διαμόρφωση πολιτικής σε μικροεπίπεδο. Χάρη στο πείσμα ουσιαστικά κάποιων ανθρώπων, όπου θα πρέπει να αναφέρω ασφαλώς τον τότε Πρόεδρο της ΔΟΕ κ. Δημήτρη Μπράτη που είναι τώρα ανάμεσά μας σε αυτό το τραπέζι, το Ινστιτούτο στήθηκε και ξεκίνησε. Διεκδικήθηκε η αναγνώριση του Ινστιτούτου ως εταίρου συνομιλητή των φορέων που έχουν την ευθύνη διαχείρισης ευρωπαϊκών πόρων, προκειμένου -αφού δεν υπήρχε άλλο περιθώριο να αξιοποιηθούν ευρωπαϊκοί πόροι- να αναπτυχθούν προγράμματα πολιτικές οι οποίες δε θα αναφέρονται και θα συναρτώνται κατ΄ ανάγκην με το κράτος, με την επίσημη πολιτική. Αλλά ουσιαστικά θα είναι δημιούργημα των ίδιων των εκπαιδευτικών.
Ίσως θα χρειαζόμασταν πάρα πολύ χρόνο για να μιλήσουμε για τις δυσκολίες, πρώτον, πιστοποίησης και, δεύτερον, υποβολής ενός κειμένου το οποίο έχει τεχνικό χαρακτήρα. Όσοι έχουν ασχοληθεί με υποβολή προτάσεων σε χρηματοδοτούμενα του Επιχειρησιακού Προγράμματος ασφαλώς είναι σε θέση να κατανοήσουν πόσο δύσκολο ήταν ένα μικρό Ερευνητικό Ινστιτούτο, το Διοικητικό Συμβούλιο του οποίου αποτελούνταν και αποτελείται από συναδέλφους εκπαιδευτικούς της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης (οι οποίοι απλά απαλλάσσονταν των καθηκόντων τους), να υποβάλλει ένα τεχνικό δελτίο. Δεν ήμασταν Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, δεν ήμασταν ΟΕΠΕΚ, ούτε ΙΕΠ. Ήμασταν ένα Ινστιτούτο με επιστημονικό χαρακτήρα όμως ινστιτούτο εκπαιδευτικών πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης. Προσπαθήσαμε, λοιπόν, να συμμορφωθούμε στις προδιαγραφές υποβολής των τεχνικών δελτίων και να υποβάλλουμε ένα σχέδιο το οποίο στην ολότητά του (θα το ακούσετε αύριο), στόχευε ουσιαστικά στο να ακουμπήσει τρία διαφορετικά θέματα. Να εξακτινώσει τη λειτουργία του ινστιτούτου, αυτό που προβλέπονταν καταστατικά, δηλαδή, να δημιουργηθούν αποκεντρωμένες δομές του ινστιτούτου κατά τρόπο τέτοιο ώστε οι Σύλλογοι των εκπαιδευτικών στην τοπικότητά τους να μπορούν να γίνουν μέσω του ινστιτούτου διαμεσολαβητές και να μεταφέρουν τη φωνή της βάσης από την περιφέρεια στο κέντρο και τη φωνή από το κέντρο στην περιφέρεια.
Καταλαβαίνετε ότι η δημιουργία μιας τέτοιας δομής προϋποθέτει μεταφορά τεχνογνωσίας. Για την ανάγκη, λοιπόν, μεταφοράς τεχνογνωσίας είπαμε να δούμε τι περιθώριο έχουμε να γνωρίσουμε λειτουργία αντίστοιχων ανάλογων κέντρων ινστιτούτων σε άλλες χώρες της Ευρώπης, σε άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Θέλαμε να μεταφέρουμε τεχνογνωσία και να μεταφέρουμε και εμπειρίες, εμπειρίες από τους εκπαιδευτικούς. Αμφίδρομα, να μεταφέρουμε την εμπειρία από την Ευρώπη και να στείλουμε τη δική μας εμπειρία στην Ευρώπη. Αυτό σκεφτήκαμε να το υλοποιήσουμε μέσω μιας σειράς παρεμβάσεων ευαισθητοποίησης και επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών. Μόνο που αυτή τη φορά η διερεύνηση των εκπαιδευτικών αναγκών (που επιχείρησε πρώτη φορά το Μείζον πρόγραμμα του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου πριν από μας) στο δικό μας Πρόγραμμα δεν θα γινόταν τόσο τυποποιημένα, αλλά θα βασίζονταν σε πιο θερμές, πιο ποιοτικές προσεγγίσεις. Θέλαμε, ουσιαστικά, τις συζητήσεις με τους Συλλόγους των Εκπαιδευτικών, οι οποίοι έξω από το επίσημο κράτος θα μιλούσαν για τις αγωνίες τους, για τις προτεραιότητες που έχουν από τους Συλλόγους στις αποκεντρωμένες δομές.
Έτσι σχεδιάστηκε ένα Πρόγραμμα Παρέμβασης, το οποίο αρχικά προέβλεπε συνεργασία με 700 εκπαιδευτικούς. Στη διόρθωσή του φθάσαμε στους 1300 εκπαιδευτικούς και είπαμε ότι θα ήταν πολύ σημαντική επιτυχία να καταφέρουμε να οργανώσουμε αυτές τις παρεμβάσεις για ένα τόσο μεγάλο αριθμό εκπαιδευτικών. Επαναλαμβάνω ότι το Διοικητικό Συμβούλιο του ΙΠΕΜ είναι ένα 7μελές Διοικητικό Συμβούλιο, χωρίς τεχνογνωσία, ουσιαστικά. Την επόμενη Τετάρτη έχουμε την αποτίμηση του Προγράμματος. Οι 1300 εκπαιδευτικοί έγιναν 2200 εκπαιδευτικοί, 90 επιμορφωτικά υπο-προγράμματα, αποκεντρωμένα προγράμματα, προγράμματα τα οποία βασίζονταν στην πρόθεση συμμετοχής από την πλευρά των εκπαιδευτικών και σε διδακτικά αντικείμενα που οι ίδιοι είχαν προτείνει. Επιμορφωτικά προγράμματα τα οποία δεν ήταν σε έδρες των πανεπιστημίων, βασίζονταν στη συγκέντρωση απλά και μόνο ικανού αριθμού εκπαιδευτικών και το τμήμα θα μπορούσε να γίνει οπουδήποτε.
Απαραίτητη προϋπόθεση γι΄ αυτό, ασφαλώς, μία επένδυση που η Ομοσπονδία έκανε μέσω του Ινστιτούτου και αφορά στη δημιουργία υποδομών. Θεωρώ και είμαι πολύ σίγουρος γι΄ αυτό που λέω, ότι αυτή τη στιγμή το Ινστιτούτο, και κατά συνέπεια η Ομοσπονδία, έχει ίσως ό,τι νεώτερο έχει να προτείνει η τεχνολογία σε θέμα υποδομών εκπαίδευσης από απόσταση: πλατφόρμες οι οποίες παρέχουν εκπαίδευση σε πραγματικό μη πραγματικό χρόνο, τηλεδιασκέψεις, αυτοματοποιημένη δημιουργία ψηφιακού υλικού κλπ. Και όλα αυτά παράλληλα με οριζόντιες ενέργειες και διοίκηση. Το Ινστιτούτο έπρεπε να διαμορφώσει ένα πυρήνα ανθρώπων που θα του επέτρεπε να διατηρήσει, να καταστήσει βιώσιμη την παρέμβαση, καθώς επίσης και να προχωρήσει σε μία αξιολόγηση εσωτερική και εξωτερική. Όλα αυτά με έμφαση στην τοπικότητα, με έμφαση στη σύνθεση της εκπαιδευτικής θεωρίας με τη σχολική πράξη. Το ποσοστό συμμετοχής πανεπιστημιακών, σχολικών συμβούλων και μάχιμων εκπαιδευτικών (20-10-70 αντίστοιχα) του Μείζονος Προγράμματος Επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών (ΜΠΕ) σε μας ήταν κάτι λιγότερο από 10% πανεπιστημιακοί, ένας σημαντικός αριθμός Σχολικών Συμβούλων, οι περισσότεροι όμως ήταν συνάδελφοι οι οποίοι εκλήθησαν ουσιαστικά να συμμετάσχουν στη συζήτηση. Ήταν εκπαιδευτικοί της σχολικής πράξης, οι οποίοι οι ίδιοι οργάνωναν το επιμορφωτικό πρόγραμμα, είχαν την ευθύνη συντονισμού ενεργειών κι ανάπτυξης του υλικού.
Υπήρχε υλικό σε αποθετήρια το οποίο ερχόταν από την Ευρώπη και υλικό το οποίο βρήκαμε εδώ στην Ελλάδα και λειτουργούσε μετασχηματιστικά το ίδιο το υλικό αφού το αξιοποιούσαν οι συντονιστές, που δεν ήταν επιμορφωτές, αλλά συντονιστές ουσιαστικά. Υπήρχε μία ομάδα η οποία δεν είχε ακριβώς επιστημονική εποπτεία, αλλά είχε περισσότερο γνωμοδοτικό χαρακτήρα, σε μία προσπάθεια να μεταφερθεί, να υπάρξει ένα περιβάλλον συνεργασίας των εκπαιδευτικών, να γίνει μια ανταλλαγή εμπειριών, να αξιοποιηθεί η φωνή των εκπαιδευτικών. Αυτή η φωνή στη συνέχεια θα μπορούσε μέσω των συνεργατικών δικτύων να διαχυθεί στα σχολεία, που συμμετείχαν χωρίς χωρικούς περιορισμούς στο σχέδιο. Επίσης θα μπορούσε να διαχυθεί και σε σχολεία που παρακολουθούν απλά και μόνο το σχέδιο από την πλευρά του παρατηρητή.
Ανοικτά δεδομένα, ανοικτά δημόσια δεδομένα, διαθέσιμα σε όλους! Όμως θα μου επιτρέψετε πριν κλείσω αυτή τη σύντομη παρουσίαση να μιλήσω και για μικρά προβλήματα. Προβλήματα από το επίσημο κράτος με τη λειτουργία των Διαχειριστικών Αρχών στην πλαισίωση του εγχειρήματος, κυρίως σε διοικητικό επίπεδο (μάκρο, μέσο και μίκρο). Ένα πλαίσιο ασφυκτικό, το οποίο ουσιαστικά δημιουργεί προβλήματα που ίσως να ερμηνεύουν αυτά που ακούσαμε πριν από λίγο, δηλαδή μικρά ποσοστά απορρόφησης. Όμως περισσότερα θα πούμε στη συνέχεια.
Συντονίστρια: Σας ευχαριστώ πάρα πολύ κ. Εμβαλωτή. Πολύ σημαντική η προσπάθειά σας, καλή δύναμη κατά την συνέχισή της. Τώρα ερχόμαστε στον κ. Μπαγάκη που έχει τον λόγο.
Γ. Μπαγάκης: Σας ευχαριστώ κι εγώ με τη σειρά μου για την πρόσκληση τιμή στο συνέδριό σας. Πριν αρχίσω να πω ότι θα συμφωνήσω με πάρα πολλά από αυτά που είπε ο Πέτρος Πασιαρδής. H πολιτική της Κύπρου, όπως εφαρμόζεται αυτήν τη στιγμή, εφαρμόζεται ταυτόχρονα σε πάρα πολλά άλλα κράτη. Η Αγγλία έχει παράδοση χρόνια, πρόσφατα άκουσα για τη Σκοτία αντίστοιχα, η Αυστρία έχει κάνει ένα σωρό πράγματα προς αυτήν την κατεύθυνση και ίσως κι εμείς εδώ στην Ελλάδα πρέπει να τα δούμε πολύ όλα αυτά πολύ προσεκτικά. Εξάλλου έχουμε την ίδια γλώσσα με την Κύπρο γεγονός που βοηθάει στο να τα αξιοποιήσουμε την εκεί εμπειρία.
Σχετικά με όσα είπε ο Νίκος Παϊζης για το Πρόγραμμα «ΜΕΛΙΝΑ» θέλω να πω ότι το έζησα το «ΜΕΛΙΝΑ» κι εγώ και ήταν, πράγματι, ένα πετυχημένο και παράλληλα ένα Πρόγραμμα που δεν κόστιζε πολύ. Έδωσε ωστόσο πάρα πολλά κι έκανε συνδέσεις πολύ ενδιαφέρουσες όπως αυτήν του πολιτισμού με την εκπαίδευση. Βέβαια λειτούργησε πάρα πολύ καλά ως προς την επαγγελματική ανάπτυξη των εκπαιδευτικών και νομίζω το ότι είμαστε εδώ σήμερα προσκεκλημένοι του ΕΔΕΕΚ έχει σχέση και με τη δουλειά που είχε γίνει εδώ στα Χανιά με το «ΜΕΛΙΝΑ». Βέβαια ήταν μια ειδική περίπτωση, ως προς την επιμόρφωση και η επαγγελματική ανάπτυξη των εκπαιδευτικών που αποτελούν πιο ευρύτερες έννοιες, όμως πράγματι, ήταν μια πολύ θετική εμπειρία για την Ελλάδα όπου δυστυχώς δεν έχουμε πολλά παραδείγματα. Ο κ. Τάσος Εμβαλωτής ανέφερε πολύ ενδιαφέροντα πράγματα που γίνονται στο ΙΠΕΜ/ΔΟΕ και τα γνωρίζω πολύ καλά καθώς προσωπικά είμαι σε στενή επαφή με τη ΔΟΕ. Ο κ. Εμβαλωτής μίλησε με σεμνότητα για μία πολύ σημαντική δουλειά και ταυτόχρονα αναφέρθηκε και σε κάποια μικροπροβλήματα. Να την δούμε κι αυτήν την εμπειρία, να σκεφτούμε, να πάμε παραπέρα.
Σχετικά τώρα με την δική μου τοποθέτηση, κι ενώ θα μπορούσα να αναφέρω επιμορφωτικές εμπειρίες από τον ΟΕΠΕΚ όπου συμμετείχα για πολύ καιρό αυτό, δεν θα το πράξω κι αυτό γιατί μέχρι στιγμής ανατρέξαμε πολλές φορές στο παρελθόν. Θα μπορούσαμε λοιπόν ίσως σήμερα εδώ να αναδείξουμε την σημερινή πραγματικότητα και αυτό θα προσπαθήσω να κάνω. Ειδικότερα, πρόκειται να δείξω μέσα από εικόνες το πώς έχει η ελληνική κατάσταση αυτή τη στιγμή.
Δυστυχώς σε κρατικό επίπεδο «κοιμόμαστε», δεν κινείται τίποτα. Κινείται το ΙΠΕΜ-ΔΟΕ, κινούνται άλλοι φορείς άτυπης μορφής, διάφορα πράγματα, όμως από πλευράς εθνικής πολιτικής, από πλευράς κρατικών φορέων δυστυχώς διαπιστώνεται ύπνος βαθύς. Υπήρξαν επιμορφωτικά παραδείγματα που θα μπορούσαν να λειτουργήσουν πολύ θετικά για την επαγγελματική ανάπτυξη των εκπαιδευτικών στη χώρα. Λόγου χάρη η αυτοαξιολόγηση της σχολικής μονάδας. Όμως και αυτό το Πρόγραμμα κακοποιήθηκε από την ίδια την Πολιτεία στο πλαίσιο της οποίας δημιουργήθηκε, με ό,τι αυτό συνεπάγεται.
Αναφέρθηκαν και οι προηγούμενοι συνομιλητές όπως ο Δημήτρης Βεργίδης και ο Τάσος Εμβαλωτής στην αναγκαιότητα της διερεύνησης των επιμορφωτικών αναγκών. Αυτό είναι κάτι που πρέπει πάντοτε να λαμβάνεται υπόψη. Υπάρχει μεγάλη συζήτηση σχετικά με το ποιες είναι οι ανάγκες αυτές κλπ. Επίσης ήδη ο κ Πέτρος Πασιαρδής αλλά και άλλοι έκαναν αναφορά σε νέες μορφές επιμόρφωσης που δεν τις συναντάμε στη χώρα μας. Για παράδειγμα το mentoring έχει πολλές μορφές και ταυτόχρονα δυνατότητες κι ελπίζω σύντομα να κάνουμε κάτι πάνω σε αυτό στην Ελλάδα. Ας μην μένουμε μόνο στα σεμινάρια, υπάρχουν νέες μορφές επιμόρφωσης, καλή ώρα όπως το παράδειγμα που αναφέρθηκε από το ΙΠΕΜ-ΔΟΕ. Υπάρχουν κι άλλες νέες μορφές, όπως το portfolio επαγγελματικής ανάπτυξης. Είναι κάτι που έχει δοκιμαστεί πιλοτικά και σε μικρή κλίμακα. Δυστυχώς, από την κεντρική πολιτική υπάρχει αδιαφορία. Δεν λέω για την τωρινή Πολιτική Ηγεσία, εξάλλου ακόμη δεν πρόλαβε να αναλάβει στην ουσία. Το ΙΕΠ είναι το παλιό ΙΕΠ, βέβαια, αναμένουμε όμως ότι ενδεχομένως κάτι να γίνει. Άλλη νέα μορφή επιμόρφωσης είναι τα δίκτυα για τα οποία αύριο θα μιλήσει σχετικά η κα Χατζηπαναγιώτου, επίσης από την Κύπρο. Θέμα που πρέπει να το δούμε πώς αξιοποιείται στην Ελλάδα. Στην χώρα μας υπάρχουν δίκτυα, όμως χρειάζονται μεγαλύτερη αξιοποίηση. Ξεκινώντας και από το ΙΠΕΜ-ΔΟΕ, όσα είπε ο Νίκος ο Παϊζης και πολλά άλλα που γίνονται στα σχολεία, ανάμεσα σε παρέες και περιπτώσεις όπως αυτήν του ΕΔΕΕΚ -που ξέχασα να αναφέρω την κα Τερεζάκη- και, παρά τον ύπνο της κρατικής μηχανής όσον αφορά την επιμόρφωση, υπάρχουν πολλά πράγματα τα οποία γίνονται.
Αυτό που χρειάζεται εμείς να βρούμε αυτή τη στιγμή είναι η «σύνθεση», ώστε όταν θα υπάρξει το «top down» (γιατί αυτή τη στιγμή δεν υπάρχει σε επίπεδο πολιτικής), να μπορέσει να συναντηθεί με το «bottom up». Στο σημείο αυτό, και μιας που η εναρκτήρια εισήγηση του συνεδρίου έγινε από τον κ. Βεργίδη με αναφορά στην Δια Βίου Μάθηση και στην Λαϊκή Επιμόρφωση, θυμάμαι την ομάδα της Λαϊκής επιμόρφωσης στο Πέραμα το 1983. Τότε ήμουνα στην δευτεροβάθμια εκπαίδευση και ήμασταν μια ομάδα τρελών εκπαιδευτικών. Ό,τι έμαθα εκεί δεν το έμαθα σε πολλά πανεπιστήμια κλπ. Αυτές τις εμπειρίες πρέπει να τις αξιοποιήσουμε, να τις μοντελοποιήσουμε, να δούμε πώς πηγαίνουν «προς τα πάνω» και πόσοι από τους πάνω μπορούν να τα αξιοποιήσουν περαιτέρω.
Θα αναφέρω ότι αυτό που έχει ρημάξει την επιμόρφωση και την έχει καταστρέψει, είναι η κομματοκρατία, και οι κλειστές παρέες. Πρέπει να πάμε λίγο παραπέρα από εκεί. Δεν είναι ο εκάστοτε κομματικός ο κατάλληλος, δεν είναι ο εκάστοτε φίλος του Υπουργού, δεν είναι η κάθε αυλή του εκάστοτε Υπουργού και τα μέλη της εκείνοι που πρέπει να διαμορφώνουν την επιμόρφωση και την επιμορφωτική πολιτική. Επειδή, δε, οι καιροί είναι δύσκολοι, κι επειδή τα νούμερα είναι παράξενα, αυτή η αγελάδα που βλέπετε στην εικόνα απεικονίζει το ΕΣΠΑ, όπου στην Ελλάδα το «αρμέγουμε» και το απορροφούμε για να το απορροφούμε. Το μόνο που ενδιαφέρει είναι απλώς η διαχείρισή του με στόχο να απορροφήσουμε μερικά κονδύλια, να γίνονται κάποια πράγματα, οι επιμορφωτές να παίρνουν ένα μισθό κλπ δίχως να κοιτάμε την ουσία της επιμόρφωσης. Όμως αυτό που πρέπει να εξετάσουμε κάθε φορά που σχεδιάζουμε ένα πρόγραμμα και εκταμιεύουμε το ΕΣΠΑ είναι αν με την παρέμβασή μας αυτή αλλάζει κάτι στον εκπαιδευτικό. Αν υπάρχει επαγγελματική ανάπτυξη στον εκπαιδευτικό. Αν είναι διαφορετικός, αν μεταφέρει κάποια πράγματα στην τάξη του…Αυτές είναι οι κατευθύνσεις που πρέπει να δούμε πολύ προσεκτικά.
Αυτό το «δήθεν» της επιμόρφωσης, που χαρακτήριζαν για χρόνια τις ελληνικές πολιτικές πρέπει να σταματήσει. Πρέπει να κάνουμε κάτι, πέρα από το να απορροφήσουμε κάποια λεφτά. Να την δούμε στην ουσία της και σε πολλά επίπεδα (επιμορφωτικές ανάγκες, διαμορφωτικές και τελικές αξιολογήσεις κλπ) όπως αναφέρθηκε και από τους άλλους συνομιλητές. Η επιμόρφωση, πάνω απ΄ όλα είναι μια συλλογικότητα. Όπως και η Χρύσα Τερεζάκη αναφέρθηκε πάρα πολύ, είναι δίκτυα, είναι συνεργασία…Δεν γίνεται αλλιώς. Και νομίζω κλείνοντας, ότι είναι η επιμόρφωση δουλειά σε ομάδες. Προσεκτική δουλειά σε ομάδες, όχι να καθόμαστε σε κυκλικά καθίσματα μόνο. Η δουλειά στην ομάδα είναι περισσότερα πράγματα. Μιλάμε για Communities of Practices-Κοινότητες Πρακτικής. Κοινότητες, δηλαδή, ανθρώπων-εκπαιδευτικών που ασχολούνται με τον «εκπαιδευτικό», με τα πρακτικά θέματα της εκπαίδευσης και με την ουσία της εκπαίδευσης. Επίσης η επιμόρφωση είναι και Learning Networks-Δίκτυα Μάθησης, το ξαναλέω. Δηλαδή, ξεκινάμε από την Ομάδα, πάμε σε Κοινότητες και από εκεί πάμε και σε μεγαλύτερα Δίκτυα. Αυτά πρέπει να τα δούμε πολύ προσεκτικά. Δυστυχώς πολλές φορές οι λέξεις εκφυλίζονται, τις χρησιμοποιούμε με χαζούς τρόπους και αυτό χρειάζεται προσοχή. Με τέτοιες προοπτικές μπορούμε να δούμε κάποια πράγματα νομίζω. Εθνική στρατηγική για την επιμόρφωση, με δυναμική προοπτική, με βάση τις πολύμορφες επιμορφωτικές ανάγκες των εκπαιδευτικών. Ανάγκες που θα αφορούν όλη την ελληνική επικράτεια. Και τα νησιά έχουν σημασία και οι αγροτικές περιοχές έχουν σημασία, όλα πρέπει να τα δούμε. Όμως προς την κατεύθυνση αυτή χρειάζεται δουλειά, χρειάζεται εθνική πολιτική, που δυστυχώς δεν έχουμε αυτή τη στιγμή. Σας ευχαριστώ.
Συντονίστρια: Κι εμείς σας ευχαριστούμε πάρα πολύ κ. Μπαγάκη. Τώρα τον λόγο έχει ο κ. Παναγιώτης Αναστασιάδης από το Πανεπιστήμιο Κρήτης.
Π. Αναστασιάδης: Λοιπόν ευχαριστώ κι εγώ με τη σειρά μου για την πρόσκληση και θα ήθελα να αναφερθώ κι εγώ επίσης στο τι θα μπορούσαμε να κάνουμε από δω και πέρα, με δεδομένη την οικονομική κατάσταση της χώρας.
Ένα από τα πρώτα συμπεράσματα που απεκόμισα από τη θητεία μου στο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο είναι ότι στο επίκεντρο της επιμόρφωσης πρέπει να είναι ο εκπαιδευτικός και οι ανάγκες του και πρέπει να τον πείσεις γι΄ αυτό. Αυτό είναι το άλφα (Α) και το ωμέγα (Ω). Το πιο σημαντικό θέμα για τα επόμενα βήματα είναι να ξεκινήσω σε σχέση με την τεχνολογία, θα πρέπει να αξιοποιήσουμε τις δυνατότητες της τεχνολογίας και κυρίως των κοινωνικών μέσων δικτύωσης, του web 2.0 και γενικά μιας νέας κουλτούρας «ανοιχτότητας» που διαμορφώνεται στο διαδίκτυο και μπορούμε να δώσουμε τον τίτλο «διαμοίραση». Σήμερα οι νέες γενιές έχουν την κουλτούρα της διαμοίρασης ψηφιακού περιεχομένου σε άγνωστο κοινό. Αυτό είναι μία κι από τις βασικές δεξιότητες της UNESCO. Εμείς ως γενιά αυτό δεν το είχαμε, ούτε τη “διαμοίραση”, ούτε σε άγνωστο κοινό, ενδεχομένως όχι και σε πολύ γνωστό. Αυτό είναι ένα θέμα λοιπόν.
Το δεύτερο είναι να αξιοποιήσουμε την τεχνολογία με παιδαγωγικούς όρους, προκειμένου να υποστηρίξουμε τους εκπαιδευτικούς, ώστε να γίνουν περισσότερο συμβατοί με τους μαθητές τους σε αυτό το επίπεδο, διότι εκεί υπάρχει ένα χάσμα, μία απόσταση. Το άλλο είναι ότι θα πρέπει τα επιμορφωτικά προγράμματα, και θα έρθω στον τύπο τους και στην ταξινόμησή τους, να εστιάζουν στην ανακάλυψη, στη σύνδεση, στη συσχέτιση, στη δημιουργία και στην αξιολόγηση. Δηλαδή, να φύγουμε από δραστηριότητες του τύπου «συζητώ» και να πάμε σε δραστηριότητες του τύπου «ανακαλύπτω», «συνδέω», «δημιουργώ» και «αξιολογώ». Ο εκπαιδευόμενος-επιμορφούμενος, μέχρι σήμερα λειτουργούσε ως άτομο. Προσπαθήσαμε σε πολλά επιμορφωτικά προγράμματα να λειτουργήσει σε ομάδες. Σήμερα μπορεί να λειτουργήσει σε δίκτυα και εκεί είναι το κρίσιμο.
Σε σχέση με το περιεχόμενο, η κλασική επιμόρφωση θέλει το περιεχόμενο να σχεδιάζεται από ειδικούς. Πολλά επιμορφωτικά προγράμματα προσπάθησαν να βάλουν στο πεδίο αυτό και τον επιμορφούμενο. Σήμερα και αύριο το μέλλον είναι εκεί, να δημιουργείται το περιεχόμενο από τον ίδιο τον επιμορφούμενο, με τη συμβολή του επιμορφωτή. Μέχρι χθες η διαδικασία αξιολόγησης σε μια επιμορφωτική διαδικασία είχε να κάνει με την ανάκληση, αργότερα προχωρήσαμε στη σύνθεση του κειμένου, σήμερα η αξιολόγηση μιας επιμορφωτικής διαδικασίας και εννοώ η αξιολόγηση του επιμορφούμενου, κατά τη γνώμη μου πρέπει να στηρίζεται στη δημιουργία περιεχομένου. Ο επιμορφούμενος πρέπει να είναι ο ενεργός συμμετέχων είτε ατομικά είτε ομαδικά, γιατί δεν μπορούμε στο όνομα της ομάδας να ισοπεδώνουμε το άτομο, ούτε στο όνομα του ατόμου να καταργούμε τη συλλογικότητα, να είναι δημιουργός περιεχομένου κι όταν λέω “περιεχομένου” είτε ενός διδακτικού σεναρίου, είτε ότι οι σκοποί και οι στόχοι της επιμόρφωσης επιτάσσουν.
Και τέλος, ο εκπαιδευτής να είναι ο κριτικός φίλος, ο συνταξιδιώτης. Αυτές είναι κατά τη γνώμη μου κάποιες βασικές αρχές που πρέπει να διέπουν τα επιμορφωτικά προγράμματα από δω και πέρα, και τα οποία, είτε πρέπει να είναι «ενδοσχολικά», είτε πρέπει να είναι «διασχολικά». Κι εμείς στο Πανεπιστήμιο Κρήτης και στο Παιδαγωγικό Τμήμα δουλεύουμε προς αυτή την κατεύθυνση, δηλαδή να δίνουμε τη δυνατότητα σε εκπαιδευτικούς από οπουδήποτε και αν βρίσκονται να μπορούν οι ίδιοι να επιλέγουν το θέμα της επιμόρφωσης, να συμμετέχουν στη διαμόρφωση του περιεχομένου και ο επιμορφωτής να είναι αυτός ο οποίος θα τους υποστηρίζει σε αυτό το ταξίδι. Τα τελευταία δύο χρόνια στο Πανεπιστήμιο Κρήτης δουλεύουμε σε αυτή την κατεύθυνση, ευχαριστώ.
Συντονίστρια: Κι εμείς ευχαριστούμε κ. Αναστασιάδη πάρα πού για την ανάδειξη των βασικών αρχών που πρέπει να διέπουν τα όποια επιμορφωτικά προγράμματα. Κύριε Μπράτη έχετε τον λόγο. Έχετε ήδη ακούσει πάρα πολλές απόψεις, είδατε ποικίλες οπτικές και θεάσεις κι έχετε μεγάλη εμπειρία σ’ αυτό το χώρο. Από το δικό σας πόστο, παρακαλούμε να αναπτύξετε τον προβληματισμό σας.
Δ. Μπράτης: Παρακολουθώντας τους χαιρετισμούς κατά το άνοιγμα του Συνεδρίου άκουσα με προσοχή τον κ. Αεράκη καλλιτεχνικό υπεύθυνο του ΔΗΠΕΘΕ Κρήτης που είπε κάτι από τον Καζαντζάκη «όπου αστοχήσεις γύρισε κι όπου πετύχεις φύγε». Το δεύτερο κομμάτι θα το αφιερώσω στην οργάνωση του παρόντος συνεδρίου «Κρήτη –Χανιά 2015…», που νομίζω ότι πέτυχε και μπορεί να προχωρήσει στο να σκεφτούν οι διοργανωτές-μάχιμοι εκπαιδευτικοί τι θα κάνουν στο παρακάτω.
Το πρώτο κομμάτι αφορά σ’ αυτό που λέμε επιμόρφωση των εκπαιδευτικών. Ισχύει απόλυτα, «όπου αστοχήσεις γύρισε»… Αν σκεφτεί κανείς ότι η επιμόρφωση των εκπαιδευτικών όπως την είδαμε σήμερα στο συνέδριο δεν είναι τίποτα άλλο παρά ένα κομμάτι αυτού που λέμε Δια βίου Μάθηση (δεν χρησιμοποιώ τη λέξη κατάρτιση), δηλαδή, ένα επιμέρους σύνολο, διαπιστώνω ότι η όποια επιμόρφωση εκπαιδευτικών σχετικά με αυτόν τον τομέα ήταν σε τελείως λαθεμένη κατεύθυνση. Τουλάχιστον μέχρι να εμφανιστεί το Πρόγραμμα ΜΕΛΙΝΑ και το Μείζον Πρόγραμμα Επιμόρφωσης των Εκπαιδευτικών. Το αναφέρω αυτό έχοντας παρακολουθήσει προσεκτικά όσα ο κ. Βεργίδης, στην κεντρική εισήγηση του συνεδρίου πριν το στρογγυλό τραπέζι που προηγήθηκε, μας έδειξε. Τι είδαμε λοιπόν στην εισήγηση του καθηγητή του Πανεπιστημίου των Πατρών κ. Βεργίδη; Είδαμε το πώς πρέπει να είναι ο επιμορφωτής σε σχέση με τις ανάγκες των επιμορφούμενων και πώς πρέπει να αντιμετωπίζεται ο/η εκπαιδευτικός βασει του επιστημονικού πεδίου της Εκπαίδευσης Ενηλίκων. Ωστόσο, καμία από τις αρχές Εκπαίδευσης Ενηλίκων δεν είχε εφαρμοστεί στο σχεδιασμό αυτών των όποιων επιμορφωτικών προγραμμάτων για εκπαιδευτικούς, τουλάχιστον μέχρι τότε που την εμφάνισή τους έκαναν το «ΜΕΛΙΝΑ» (1994-2004) και το ΜΠΕ (2010-2012). Θα έλεγα, δε, ότι ένας εκπαιδευτικός, συνάδελφός μας, ακούγοντάς μας τώρα να μιλάμε έτσι θα μπορούσε να αν ήθελε να κάνει μια ερώτηση όπως: «ακούω για προγράμματα, προγράμματα, προγράμματα κι εγώ αναρωτιέμαι συμμετέχοντας σε πολλά από αυτά, άραγε, τι πήρα όλα αυτά τα χρόνια»; Αν, λοιπόν ο/η συνάδελφος, έτυχε και πήγε σε κάποιο αξιόλογο πρόγραμμα, πήρε κάτι. Αυτό όμως δε σημαίνει ότι το πρόγραμμα διέπονταν οπωσδήποτε και από «εκπαιδευτικό σχεδιασμό».
Τώρα, όμως για παράδειγμα θα μιλήσω και θα θυμίσω τις ευθύνες του Πανεπιστημίου. Από τότε που θεσπίστηκαν κι έγιναν τα Παιδαγωγικά Τμήματα, όλοι λέγαμε ότι η επιμόρφωση πρέπει να είναι σε πανεπιστημιακό επίπεδο, να σχεδιάζεται εκεί, για να έχει τα εχέγγυα ότι θα είναι κάποιου επιπέδου. Ότι θα είναι ποιοτική και θα γίνεται όπως πρέπει. Η πορεία απέδειξε όμως ότι η επιμόρφωση που σχεδιάστηκε από τα Πανεπιστήμια ήταν σε τελείως λάθος δρόμο. Επισκεπτόμενος ως εκπρόσωπος του ΟΕΠΕΚ ή των ΠΕΚ (οι εκπρόσωποι των ομοσπονδιών συμμετέχουν θεσμικά σε πολιτειακές επιμορφωτικές δομές) κέντρα επιμόρφωσης ΠΕΚ νεοδιόριστων συναδέλφων, εκείνοι συχνά μας υποδέχονταν με ένα χαρτόνι λέγοντάς μας “δεν θέλουμε άλλη θεωρία από τους καθηγητές που είχαμε στο πανεπιστήμιο, θέλουμε να μας δείξουν μέσα από την πράξη”. Πραγματικά αυτό που ειπώθηκε ότι οι επιμορφωτές, τόσο στο Μείζον Πρόγραμμα επιμόρφωσης το 70% όσο και στην συνδικαλιστική εκπαίδευση του ΙΠΕΜ-ΔΟΕ που είπε ο Τάσος το 90%, ήταν εν ενεργεία εκπαιδευτικοί, μάχιμοι μέσα στην τάξη ήταν πολύ θετικό.
Επανερχόμενος στην ευθύνη των Πανεπιστημίων, θέλω να πω ότι δεν αξιοποιήθηκαν οι ευκαιρίες που η ίδια Πολιτεία έδωσε. Θα αναφερθώ και σε ένα ακόμα θεσμό της Μετεκπαίδευσης, η οποία καταργήθηκε. Η Μετεκπαίδευση ήταν ο μόνος θεσμός επιμόρφωσης μακρόχρονης διετούς διάρκειας που χρηματοδοτούνταν από τον κρατικό προϋπολογισμό. Επί Παπανδρέου ως Υπουργού Παιδείας δόθηκε η δυνατότητα σε όλα τα Παιδαγωγικά Τμήματα των Πανεπιστημίων της χώρας να φτιάξουν Τμήματα Μετεκπαίδευσης. Το κράτος τότε έδινε για περίπου 1000 εκπαιδευτικούς το χρόνο (επί 20 χιλιάδες ευρώ να υποθέσω), περίπου 20 εκατομμύρια ευρώ το χρόνο για να μετεκπαιδεύσει εκπαιδευτικούς. Όμως η κατάληξη της Μετεκπαίδευσης ήταν ότι έκλεισε, γιατί τα Παιδαγωγικά Τμήματα των Πανεπιστημίων δεν μπόρεσαν να την εξελίξουν. Δηλαδή, δεν μπόρεσαν να την κάνουν επίκεντρο εκπαιδευτικών καινοτομιών, επίκεντρο πραξιακής εκπαίδευσης όπου οι εκπαιδευτικοί να είναι οι ίδιοι οι επιμορφωτές των επιμορφούμενων συναδέλφων τους, κι ο,τιδήποτε νέο να διδάσκεται εκεί. Ήταν τμήματα που σιγά-σιγά, αν θέλετε, πέρασαν στην αφάνεια και ήρθε μετά η Διαμαντοπούλου ως Υπουργός Παιδείας -που λάμβανε υπόψη το αποτέλεσμα- και τα έκλεισε. Σε όλο αυτό θα ήθελα να σημειώσω ότι εμείς στην Διδασκαλική Ομοσπονδία όταν κάναμε το Ινστιτούτο Παιδαγωγικών Ερευνών και Μελετών (ΙΠΕΜ-ΔΟΕ), είχαμε αυτό το σκοπό. Να εμπλακεί, δηλαδή, η Ομοσπονδία ως κοινωνικός εταίρος στο σχεδιασμό αλλά και στην έρευνα για την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών. Στο σημείο αυτό, θα απευθυνθώ στον Τάσο Εμβαλωτή -που για πάνω από δέκα χρόνια, είτε με το Γιώργο Δήμου παλιά ως συνεργάτης του, είτε αυτόνομα στη συνέχεια και μέχρι σήμερα- και θα ήθελα να τον ευχαριστήσω και προσωπικά για τη βοήθεια που και σε μένα, ως Πρόεδρο της ΔΟΕ τότε, έδωσε για να πιστοποιήσουμε το Ινστιτούτο. Απαντώντας έτσι και σε κατεστημένες νοοτροπίες, αν θέλετε, που θεωρούσαν τότε ότι είναι κακό τα Ινστιτούτα των συνδικαλιστικών Ομοσπονδιών να παίρνουν προγράμματα ή να κάνουν επιμόρφωση. Κάτι που ακούγεται ακόμη και σήμερα. σαν να λέμε, δηλαδή, ότι το να παίρνουμε χρήματα από την Ευρωπαϊκή Ένωση ώστε για να τα αξιοποιήσουμε για τον κόσμο μας, οι Ομοσπονδίες, αυτό είναι κακό. Αντίστοιχα σαν να λέμε, δηλαδή, ότι στη γέφυρα Ρίο-Αντίρριο, έργο που χρηματοδοτήθηκε κατά 75% από ευρωπαϊκά κονδύλια, ότι πρέπει να γκρεμίσουμε τους τρεις πυλώνες της και να την φτιάξουμε με έναν πυλώνα μόνο αφού αυτόν μόνο αντέχει ο κρατικός προϋπολογισμός. Κάπως έτσι δηλαδή το βλέπω, τόσο απλά.
Το ΙΠΕΜ-ΔΟΕ, λοιπόν (κι εδώ οφείλω να πω -γιατί έτσι πρέπει να κάνω- ότι με Υπουργό Παιδείας τη Διαμαντοπούλου που πίστεψε ότι μπορούμε να κάνουμε κάποια πράγματα), χρηματοδοτήθηκε γι΄ αυτό το Πρόγραμμα Συνδικαλιστικής Εκπαίδευσης που κάνει τώρα. Προσέξτε τώρα τα νούμερα των εκπαιδευτικών στους οποίους απευθύνεται: 7800 είπε ο Παναγιώτης Αναστασιάδης ήταν οι εκπαιδευτικοί στους οποίους απευθύνθηκε το Μείζον Πρόγραμμα επιμόρφωσης και 2200 ήταν οι εκπαιδευτικοί όπως μας είπε ο Τάσος Εμβαλωτής που πήραν μέρος στην επιμόρφωση του ΙΠΕΜ-ΔΟΕ κι ολοκληρώθηκε μόλις τώρα (αύριο η επίσημη τελετή παρουσίασης των αποτελεσμάτων του Προγράμματος). Αν σκεφτείτε ότι οι 7800 εκπαιδευτικοί του ΜΠΕ αφορούν στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση, μαζί, σχεδόν μιλάμε για τον ίδιο αριθμό εκπαιδευτικών της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης του ΙΠΕΜ-ΔΟΕ. Κατά τη γνώμη μου, δίχως την εμπλοκή των κοινωνικών εταίρων σ’ αυτή τη διαδικασία στο πλαίσιο της οποίας αν θέλετε εξασφαλίζεται ευκολότερα η κριτική και η λογοδοσία, δεν μπορούμε να πάμε παρακάτω.
Στη συνέχεια θα αναφερθώ σε κάποια από τα σχόλια των προηγούμενων ομιλητών. Θα συμφωνήσω, λοιπόν, με τον Γιώργο Μπαγάκη που μίλησε για τους Υπουργούς που έζησε από κοντά. Ναι, έτσι γίνεται. Με τον καθηγητή Ξωχέλλη φτιάχναμε τον Οργανισμό Επιμόρφωσης εκπαιδευτικών (ΟΕΠΕΚ) το 2002. Ήμουν τότε στην Επιτροπή και όλοι παλεύαμε, αφενός μεν να γίνει ο Οργανισμός Επιμόρφωσης Εκπαιδευτικών, αφετέρου, δε, όλες οι δράσεις να ενταχθούν έως ότου όταν ανέλαβε Υπουργός Παιδείας ο κ.. Ευθυμίου τοποθέτησε δικό του άνθρωπο, ως Πρόεδρο ανακόπτοντας την πορεία και τον σχεδιασμό του έργου. Έτσι δεν έγινε;
Να συνεχίσω και γι’ αργότερα; Θα αναφερθώ στον Νίκο Παϊζη, τον συντονιστή του Προγράμματος ΜΕΛΙΝΑ, που βεβαίως βρισκόμαστε στις διαδηλώσεις αφού κι εκείνος είναι αντιπρόεδρος της ΟΙΕΛΕ. Νίκο, παρότι δεν με ενημέρωνες παλιά –που ήμουν πρόεδρος της ΔΟΕ-για το Πρόγραμμα «ΜΕΛΙΝΑ», αυτό εγώ το έμαθα αργότερα στα Χανιά όταν σε κάποια δράση του «ΜΕΛΙΝΑ» με προσκάλεσε στα Νεώρια ένας προϊστάμενος εκπαίδευσης του Νομού τότε…ο Γιάννης ο Λουπάκης. Τέλος πάντων, να σας πω ότι στην Διδασκαλική Ομοσπονδία σπάνια παίρνονται ομόφωνες αποφάσεις κι όταν αυτό συμβεί πρέπει να είναι μία απόφαση στις δέκα χιλιάδες. Ε λοιπόν, μόνο για το Πρόγραμμα ΜΕΛΙΝΑ είχαμε ομόφωνη απόφαση, όταν το 2005 ζητήθηκε η συνέχισή του. Στη συνέχεια Νίκο μαζί μου έχω φέρει -για να σου το δώσω σήμερα (ίσως εσύ το έχεις χάσει)- αυτό που μαζί σχεδιάσαμε για τον ΟΕΠΕΚ στην προσπάθεια για τη συνέχισή του από εκεί. Το αξίζεις πραγματικά Νίκο, γιατί όλοι οι εκπαιδευτικοί που μετείχαν στο ΜΕΛΙΝΑ το είχαν εισπράξει. Όταν όμως ως πρόεδρος της ΔΟΕ πήγα στην Γιαννάκου για να συζητήσω τη συνέχιση του Προγράμματος «ΜΕΛΙΝΑ» ξέρετε ποιον είχα για συνομιλητή; Είχα έναν Ειδικό Γραμματέα και μέλος της ΟΛΜΕ, με τον οποίον γνωριζόμαστε χρόνια. Είτε μιλούσα στον τοίχο για Εκπαίδευση και Πολιτισμό, είτε μιλούσα σε κείνον, ήταν το ίδιο. Με συγχωρείτε που μιλάω έτσι, δεν έχω σκοπό να προσβάλω κάποιον όμως μιλάω όπως το έζησα. “Ποιο μου λέει αυτό; Τι είναι αυτό τώρα» ; Πώς να σχεδιάσεις, δηλαδή, έτσι;
Η αφήγηση των παραπάνω πρακτικών μπορεί να συνεχιστεί, όμως προσωπικά πιστεύω ότι δεν υπάρχει περίπτωση να σωθούμε ως χώρα, όταν οι άνθρωποι που έχουν τη γνώση, που διαθέτουν μυαλό και διέπονται από την κοινή λογική δεν αξιοποιούνται από τις εκάστοτε Κυβερνήσεις. Αξιοποιούνται μόνο (συμβαίνει και σήμερα δυστυχώς) οι φίλοι, οι σύμβουλοι κι αυτοί που είναι χρόνια δίπλα από τους Υπουργούς. Όμως όλοι αυτοί ίσως καλοί στο να κουβαλούν τις τσάντες των Υπουργών, να λένε τις γνώμες τους, δεν μπορούν όμως να αξιοποιούνται κατεξοχήν για να κάνουν επιτελικό σχεδιασμό. οι άνθρωποι αυτοί δεν μπορούν να δώσουν αυτό που έχει ανάγκη ο εκπαιδευτικός. Διαχρονικά το λέω. Θα πρέπει λοιπόν να δούμε από την αρχή τι μπορεί να γίνει σήμερα. Προσωπικά δεν πιστεύω ότι μπορούν να γίνουν θαύματα στην περίοδο της κρίσης. Παράδειγμα το ΜΠΕ όταν το συζητούσα με τη Διαμαντοπούλου, αφορούσε μας έλεγε περίπου 120 χιλιάδες εκπαιδευτικούς. Εμείς το πιστέψαμε και το προβάλλαμε, ως Ομοσπονδία, το Πρόγραμμα. Όμως ξαφνικά, μία ωραία πρωία, πάει κι αυτό. Δεν ξέρω τι έφταιξε, αν είναι η κρίση ή το οτιδήποτε. Κανείς δεν έμαθε. Συζητούσα με το Γιώργο Τύπα, μέλος του ΔΣ του ΠΙ και στη συνέχεια του ΙΕΠ με τον οποίο ήμασταν μαζί στο Συμβούλιο επιλογής Σχολικών Συμβούλων. Τον ρωτούσα συχνά για το ΜΠΕ. Τι έγινε; Επανασχεδιάζεται; Καμία απάντηση. Καταλαβαίνετε την απογοήτευση ενός κόσμου που πιστεύει σε κάτι, όταν χάνεται χωρίς καν να εξηγηθεί; Είναι η κρίση; Είναι αυτό, είναι εκείνο; Φταίει το ένα, φταίει το άλλο;
Και φτάσαμε τώρα στο σημείο σήμερα να δούμε τι μπορούμε να κάνουμε αγαπητοί μου φίλοι; Εδώ θα συμφωνήσω με τον Γιώργο Μπαγάκη, ότι δεν υπάρχει τίποτα άλλο, από την αυτο-οργάνωση, τον εθελοντισμό και την δικτύωση. Κι αυτό αν θέλετε να γίνει ξεκινώντας «από τα κάτω προς τα πάνω» με βάση το ενδιαφέρον των εκπαιδευτικών και με άξονα τον εθελοντισμό, ειδικά τον καιρό της κρίσης. Αυτό που είδαμε σήμερα εδώ, το θεατράκι που είδατε, αυτή η παράσταση του ΕΔΕΕΚ είναι το απόσταγμα μιας τρίχρονης δουλειάς, την οποία οργάνωσαν σχεδίασαν και υλοποίησαν μόνοι τους οι εκπαιδευτικοί «από τα κάτω». Χωρίς καμία, αν θέλετε, οικονομική συμμετοχή, χωρίς τίποτε. Ε, λοιπόν, αν δεν πάμε στην περίοδο της κρίσης σε τέτοιες διαδικασίες δε θα βγάλουμε άκρη.
Θυμάμαι πάλι που συζητούσα με τον Παναγιώτη Αναστασιάδη ως συντονιστή του ΜΠΕ και μου έλεγε ότι “σκεφτόμαστε να φτιάξουμε σε κάθε Περιφερειακή Ενότητα ένα σχολείο ως επιμορφωτικό κέντρο, κι όπου εκεί θα μαζεύονται οι εκπαιδευτικοί”. Πρόκειται όμως επί τοις ουσίας συνάδελφοι για τα μορφωτικά κέντρα στήριξης εκπαιδευτικού σχεδιασμού, που προέβλεπε ο Νόμος 1566 του ΄85. Φανταστείτε ότι ο Νομοθέτης του ΄85 ήταν πολύ πιο μπροστά από αυτό που εμείς λέμε σήμερα. Ο τότε νομοθέτης έλεγε “σε κάθε πόλη, σε κάθε νομό, χρειάζεται ένα Κέντρο που να στηρίζει τον εκπαιδευτικό μέσα από τις πολύμορφες δράσεις του”. Ένα τέτοιο Κέντρο Δια Μάθησης χρειαζόμαστε λοιπόν. Εκεί μέσα θα εντάσσεται και η επιμόρφωση των εκπαιδευτικών με βάση τα ενδιαφέροντά τους. Βεβαίως βασική αρχή του στον καιρό της κρίσης θα είναι η «αυτομόρφωση», καθώς στις μέρες μας είναι βέβαιο ότι όσα κι εμείς ως Ομοσπονδία λέγαμε, να μας απαλλάσσουν, δηλαδή τους εκπαιδευτικούς από τα καθήκοντά μας, να μας πληρώνουν για να επιμορφωνόμαστε κλπ σε καμία περίπτωση δεν μπορούν να ισχύσουν φυσικά στη σημερινή εποχή που ζούμε. Βεβαίως αυτό που λέω δε σημαίνει ότι η πολιτεία δεν θα πρέπει να παράσχει πράγματα στον εκπαιδευτικό. Αυτό όμως είναι το δικό της κομμάτι που πρέπει με σοβαρότητα και υπευθυνότητα να δει, λχ οτιδήποτε γίνεται σε μια πόλη ως εκπαιδευτική πρωτοβουλία και καινοτομία, ανά τη χώρα, για να συναντηθεί το «από πάνω προς τα κάτω» με το «από τα κάτω προς τα πάνω».
Κλείνοντας, νιώθω την ανάγκη να πω ότι όλοι όσοι είμαστε αυτή τη στιγμή σε τούτο το τραπέζι έχουμε μια πάρα πολύ μεγάλη ευθύνη για την απουσία ουσιαστικής επιμόρφωσης και για την μη σωστή αξιοποίηση των κονδυλίων που μέχρι τώρα δόθηκαν, έτσι ώστε ο εκπαιδευτικός κόσμος να νοιώθει ότι κάτι πήρε σε όλη του τη διαδρομή. Σας ευχαριστώ πάρα πολύ.
Συντονίστρια: Ναι κ. Παΐζη. Σας ακούμε.
Ν. Παϊζης: Να πω δυο πράγματα Δημήτρη. Το ένα, είπες “να αξιοποιηθούν οι κοινωνικοί εταίροι στον καταρτισμό των προγραμμάτων της επιμόρφωσης”. Απολύτως σωστά! Δεν γινόταν διαχρονικά, τώρα γίνεται. Υπάρχει χώρα του εξωτερικού που στα προγράμματα της τεχνικής εκπαίδευσης που να μην μπαίνει ο κοινωνικός εταίρος; Δηλαδή, και κατά συνέπεια πρέπει να μπουν οι ξυλουργοί στην τεχνική εκπαίδευση και να πουν τι πρέπει να μάθει ο ξυλουργός. Γι΄ αυτό πρόκειται. Και το δεύτερο το σημαντικό που είπες είναι: «Αν αποφασίσουν τα συνδικάτα ότι μπορούν σχεδιάζοντας επιστημονική επιμορφωτική δράση να απορροφήσουν τα ποσά της επιμόρφωσης, τότε είναι εφικτό το να γίνει μια τέτοια επιμόρφωση». Η συζήτηση, λοιπόν, ξεκίνησε στο Εθνικό Συμβούλιο Παιδείας το 2009. Ο κ. Γκλαβάς είπε τότε “Έχουμε 250 εκατομμύρια και δεν μπορούμε να τα απορροφήσουμε για την επιμόρφωση”. Εγώ του απάντησα ως εξής «Εάν συμφωνήσουν τα συνδικάτα ότι διαθέτουν τον τρόπο για να τα απορροφήσουν και να επιμορφωθούν όλοι οι εκπαιδευτικοί, και οι 180 χιλιάδες πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας μαζί. Τι άλλο θέλετε από μας»; Ξέρετε τι μου απάντησε; “Να βοηθήσετε τους εκπαιδευτικούς να πειστούν ότι αξίζει η επιμόρφωση”.
Αν όμως σήμερα ο Τάσος, ο Παναγιώτης, εσύ κι εγώ, συμφωνώ μαζί, όσο το δυνατόν περισσότερο οι ίδιοι οι εκπαιδευτικοί να γίνουν επιμορφωτές, οι ίδιοι οι εκπαιδευτικοί της πρωτοβάθμιας. Μπορεί να είναι φίλοι μας και της τριτοβάθμιας, αλλά μόνοι μας πρέπει να λύσουμε το πρόβλημα και αν το καταφέρουμε, που εγώ πιστεύω ότι θα το καταφέρουμε και τα χρήματα θα απορροφηθούν και θα πιάσουν τόπο, αν έχουμε φτιάξει ταυτόχρονα οι ίδιοι κι ένα πρόγραμμα σπουδών. Γιατί αν το περιμένουμε να έρθει «από πάνω», η δευτεροβάθμια το περιμένει ακόμα, πρώτα ψηφίστηκε ωρολόγιο πρόγραμμα και μετά το πρόγραμμα σπουδών και στην τεχνική δεν έχει ακόμα πρόγραμμα σπουδών.
Συντονίστρια: Τον λόγο έχει για ένα λεπτό μόνο ο κ. Μπράτης.
Δ. Μπράτης: Πολύ σωστά Νίκο. Αυτό μπορεί και πρέπει να γίνει. Θα ήθελα όμως να αναφερθώ σε κάτι ακόμη σημαντικό που έκανε το Ινστιτούτο της ΔΟΕ και πριν το ξέχασα. Θα αναφερθώ στην έρευνα σχετικά με τα βιβλία. Δυστυχώς το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο από το 2002 που κυκλοφόρησαν τα τότε βιβλία έως και σήμερα δεν έχει κάνει καμία έρευνα και γνωρίζετε όλοι οι εκπαιδευτικοί τις αδυναμίες. Η μόνη έρευνα που έχει γίνει στην Ελλάδα είναι από το Ινστιτούτο Παιδαγωγικών Ερευνών της ΔΟΕ, παρουσιάστηκε στο Καρπενήσι σε ένα διήμερο συνέδριο. Στο δείγμα της χιλιάδες εκπαιδευτικοί από όλη τη χώρα πήραν μέρος. για την έρευνα αυτή (με ποσοτικά και ποιοτικά ευρήματα), είχαν ασχοληθεί με άπειρες ώρες δουλειά, άνθρωποι που όχι μόνο δεν αμείφθηκαν, αλλά έδωσαν όσα μπορούσαν περισσότερα, ακόμη και την ώρα που ταξίδευαν σε λεωφορεία βοηθώντας ανά πάσα ώρα στον ελάχιστο ελεύθερο χρόνο τους στην εξαγωγή των αποτελεσμάτων.
Θέλω να πω με αυτό Νίκο, ότι σαφέστατα οι εκπαιδευτικοί, υπό καθοδήγηση, μπορούν και να πράξουν μία αξιόπιστη έρευνα και από τα αποτελέσματά της να παρέμβουν στην καθημερινή τους πράξη και να αλλάξουν την όποια άσχημη πραγματικότητα. Τα αποτελέσματα της παραπάνω έρευνας όταν κοινοποιήθηκαν στην Πολιτεία ήταν ένα γεγονός που είχε ως άμεσο αποτέλεσμα το να διορθωθούν εκείνες οι αδυναμίες σε εκείνα τα βιβλία.
Συντονίστρια: Πολύ ωραία. Ποιος άλλος θα ήθελε να πάρει τον λόγο; Μήπως εσείς κ. Πασιαρδή να πείτε κάτι, γιατί έχουμε κλείσει έναν κύκλο.
Κ. Πασιαρδής: Όχι νομίζω καλύτερα να προχωρήσουμε.
Συντονίστρια: Λοιπόν εκλεκτοί μας συνάδελφοι έχετε τον λόγο!
Ι. Ραμουτσάκη: Ευχαριστώ πολύ. Κυρίως απευθύνομαι στον κ. Παΐζη και μετά ένα ερώτημα προς όλους. Με λύπη σταμάτησε το Πρόγραμμα «ΜΕΛΙΝΑ». Νομίζω ότι είναι κοινός τόπος και κοινή παραδοχή. Γιατί σταμάτησε; Το πρώτο ερώτημα. Το δεύτερο ερώτημα: Υπάρχουν πολλοί εκπαιδευτικοί που αγνοούν σήμερα το «ΜΕΛΙΝΑ». Σκεφτήκατε όλη αυτή την εμπειρία και την πολύτιμη γνώση να τη μεταλαμπαδεύσετε με κάποιο τρόπο στις επόμενες γενιές εκπαιδευτικών και μαθητών, ως μια πολύτιμη παρακαταθήκη; Τρίτον, εάν σήμερα κάποιος εκπαιδευτικός από το δικό του μετερίζι αποφασίσει να εκπονήσει ένα πρόγραμμα για την τέχνη και τον πολιτισμό και θέλει να του δώσει τιμητικά τον τίτλο «ΜΕΛΙΝΑ», νομιμοποιείται να το κάνει; Και τέλος, αναφερθήκατε στα δυτικά εκπαιδευτικά πρότυπα. Ήθελα να πω ότι το δυτικό καταναλωτικό πρότυπο γενικά αποδείχθηκε εντελώς ανεπαρκές για να εκφράσει τα οράματα του σύγχρονου ανθρώπου και του σύγχρονου κόσμου. Αντιθέτως, η ελληνική γραμματεία από την αρχαιότητα ως και τη νεώτερη και κυρίως τη λογοτεχνική παραγωγή μετά το 1880 ανέδειξε τα ανθρωποκεντρικά οράματα, τα οποία έχει ανάγκη σήμερα ο σύγχρονος κόσμος. Μιλάμε για την ελληνική γραμματεία μας. Βλέπετε ότι σήμερα η Ελλάδα θα μπορούσε μέσα από αυτά τα κείμενα που δίνουν απάντηση και λύση στις ανάγκες της σημερινής κοινωνίας και των ανθρώπων, να μπορεί να κάνει μία ουσιαστική πρόταση πολιτισμού στο σύγχρονο κόσμο; Γιατί μόνο από τους ξένους υιοθετούμε πράγματα; Εμείς δεν μπορούμε να κάνουμε μια ουσιαστική πρόταση πολιτισμού και παιδείας; Το θέμα δεν είναι μόνο η απουσία της επιμόρφωσης, είναι η απουσία της ουσιαστικής ανθρωποκεντρικής παιδείας και του ανθρωποκεντρικού οράματος. Ευχαριστώ.
Ν. Παϊζης: Είναι τεράστια τα θέματα που θέτετε. Ναι, το όνομα Μελίνα μπορείτε να το χρησιμοποιείτε, δεν έχει copyright, δεν το συζητάμε καν. Θα χαιρόταν και η ίδια πάρα πολύ. Το δεύτερο, το ΜΕΛΙΝΑ δεν σταμάτησε. Το «ΜΕΛΙΝΑ» όπως και άλλα προγράμματα, είχε ένα στρατηγικό σχεδιασμό, από την αρχή μέχρι το τέρμα. Το βιβλίο του στρατηγικού σχεδιασμού προηγήθηκε της πειραματικής εφαρμογής, που είναι πάρα πολύ σημαντικό. Είχαν προδιαγραφεί τα επόμενα βήματά του. Θα περνούσε από το δημοτικό, το γυμνάσιο, το λύκειο, οπωσδήποτε από τα άτομα με ειδικές ανάγκες (που τα ξεχνάμε στη συζήτηση για την εκπαίδευση) και οπωσδήποτε για τους ελληνόπαιδες του εξωτερικού. Και τα υποπρογράμματά του αυτά είχαν και τα δικά τους ονόματα. Ήταν το «Ακτίνα» (γιατί ήταν κομμάτι του «ήλιος» που είναι για τα άτομα της ειδικής αγωγής) και ήταν το «Νόστος» το πρόγραμμα για τον πολιτισμό τον ελληνικό για τις κοινότητες του εξωτερικού.
Οι κοινότητες του εξωτερικού κατανόησαν αμέσως ότι αν έχουν ένα εκπαιδευτικό υλικό περί τους 350 τίτλους βιβλίων για όλους τους αρχαιολογικούς χώρους και τα μουσεία σε κάθε νομό της χώρας αυτό είναι για κείνους εξαιρετικά σημαντικό. Τη Νικόπολη δεν την ξέρουν πολλοί, την Αμφίπολη τώρα την αναγνωρίσαμε. Αν βρείτε λοιπόν το εκπαιδευτικό υλικό του ΜΕΛΙΝΑ εδώ στα Χανιά, στο 8οΔημοτικό Σχολείο, ή πηγαίνετε στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση, εκεί θα δείτε την Αμφίπολη όπου το θέμα της ουσιαστικά αναφέρεται μέσα στον κατάλογο μέσα σε εκείνη την περιοχή. Αλλά και τη Μαρώνεια, αλλά και τις πέτρες στη Φλώρινα και άλλες περιοχές που δεν τις ξέρουμε. Στη συνέχεια της προβληματικής σας, αν θα μπορούσε ο πολιτισμός να είναι βασικός άξονας εξωτερικής πολιτικής; Εννοείται και θα μπορούσε γι΄ αυτό και μίλησα προηγουμένως για την αναγκαιότητα για συμπράξεις. Όταν τελείωσε η δικιά μου πρόταση, ως συντονιστή του προγράμματος, η ετήσια αυτή πρότασή μου απευθυνόταν σε δύο Υπουργούς, στον Υπουργό Παιδείας και στον Υπουργό Πολιτισμού. Την τελευταία χρονιά της εξαετούς πιλοτικής εφαρμογής του Προγράμματος, το 2001, συντάχθηκε στον Πρωθυπουργό της χώρας και του εξηγούσε τα θέματα των ελληνιστών τα χειρίζεται το Υπουργείο Εξωτερικών στην Ελλάδα, τα θέματα των Μορφωτικών Ακολούθων δεν τα χειρίζεται το Υπουργείο Πολιτισμού αλλά το Υπουργείο Εξωτερικών. Άρα Υπουργείο Εξωτερικών, Υπουργείο Παιδείας και Υπουργείου Πολιτισμού μπορούν να καθορίσουν την κοινή δραστηριότητα για το πώς προβάλλουμε την εκπαιδευτική μας καινοτομία. Προσωπικά πιστεύω ότι και στην εκπαίδευση μπορούμε να είμαστε πάρα πολύ καλοί και τα πανεπιστήμιά μας να έχουν μια εξωστρέφεια και ουσιαστικά να προχωρήσουν. Όταν αρχίσαμε να μετράμε τα Υπουργεία βρήκαμε αυτά που έλεγε ο κ. Βεργίδης, ότι δηλαδή, δεν πρέπει να μπουν τα προγράμματα πολιτισμού μέσα στους χώρους περίθαλψης; Μέσα στους χώρους της τρίτης ηλικίας; Τα προγράμματα πολιτισμού δεν πρέπει να μπουν στην Δια Βίου; Αυτή η γενιά τα προχώρησε. Επομένως, έπρεπε όλο το κυβερνητικό σχήμα να μπει. Στη συνέχεια αγγίξαμε ερευνητικά με τη ΓΣΕΕ τα κακά εκπαιδευτικά αποτελέσματα σε ένα νομό, πχ Ζάκυνθος … Στην περίπτωση αυτή τι πρέπει να κάνει η εκπαίδευση; Ζητήματα που θα τα δούμε στην εισήγησή μου αύριο. Βεβαίως μιλάμε για αλλαγές που θα χρειαστούν 25 χρόνια για να επιτευχθούν. Αν όμως σε εκείνη την περιοχή στρατευμένα λειτουργήσει η διατομεακή συνεργασία, και η τοπική κοινωνία επενδύσει και στην ανάπτυξη και στις υποδομές και στον πολιτισμό και στην περίθαλψη και στην τρίτη ηλικία και ταυτόχρονα πάρει την πρωτοβουλία και φτιάξει μονάδες προσχολικής αγωγής και δρόμους, τότε ναι θα ανακάμψει πιο γρήγορα εκείνη η περιοχή και δε θα χρειαστεί την ταμπέλα ΖΕΠ, δηλαδή, Ζώνη Εκπαιδευτικής Προτεραιότητας. Εξάλλου είναι μια τοπική κοινωνία η οποία έχει χάρισμα, έχει κουλτούρα η Ζάκυνθος, έχει ωραίες παραλίες, έχει τουρισμό και χρειάζεται, ωστόσο, να αναπτύξει και την εκπαίδευση.
Συντονίστρια: Ευχαριστούμε πολύ για την ολοκληρωμένη απάντηση κ. Παϊζη. Υπάρχει κάποια άλλη ερώτηση από το κοινό; Έχετε τον λόγο.
Ε. Σπανάκη: Σας ευχαριστούμε πάρα πολύ που βρίσκεστε εδώ στο νησί μας και μας δίνετε την ευκαιρία και την τύχη να σας ακούσουμε. Σίγουρα είναι πολύ ευχάριστη η αναγνώριση του ότι και ο εκπαιδευτικός «μπορεί». Περνάω όμως γρήγορα στα ερωτήματα, γιατί ήδη είναι πολύ αργά.
Πώς κατά τη γνώμη σας παροτρύνεται ο εκπαιδευτικός να γίνει επιμορφωτής και ποια είναι τα κίνητρα που του δίνονται; Ποιες είναι και οι ευκαιρίες που του δίνονται, καθώς εγώ γνωρίζω ότι ο εκπαιδευτικός και δυσκολεύεται και να μπει σε επιμορφωτικό πρόγραμμα, ως επιμορφωτής, και ακόμη δυσκολεύεται ως απλός επιμορφούμενος για να επιμορφωθεί. Η ερώτηση αρχικά σε σας κ. Παίζη, όμως και στους υπόλοιπους ομιλητές.
Ν. Παϊζης: Να απαντήσω στην ερώτηση αυτή…Εδώ στα Χανιά με την εφαρμογή του Προγράμματος «ΜΕΛΙΝΑ» στη φάση της γενίκευσή του (2001-2004) κάναμε κάτι πάρα πολύ απλό. Σκεφτήκαμε τότε, υπάρχει ένα επάγγελμα που δεν κάνει ετήσια συνέδρια; Δηλαδή, υπάρχει περίπτωση κάποιοι επαγγελματίες λχ οι γιατροί της Ελλάδας οι καρδιολόγοι που να μην μαζεύονται και μην να κάνουν το εθνικό τους συνέδριο, να μπορούν δουν τι προχώρησε μέσα στην επιστήμη τους και στο επάγγελμά τους μέσα σε μια χρονιά; Λοιπόν τέτοιο πράγμα εμείς οι εκπαιδευτικοί εκείνον τον καιρό δεν το είχαμε. Αυτό λοιπόν, το φτιάξαμε στο «ΜΕΛΙΝΑ». Έτσι τόσο στα Χανιά όσο και τους άλλους νομούς που έγινε η γενίκευση του «ΜΕΛΙΝΑ» και μετά σε Αθήνα -σε εθνικό επίπεδο- από όλους τους νομούς της χώρας ερχόμενοι στην Αθήνα οι εκπαιδευτικοί μπορούσαν, μπορούσες δηλαδή κι εσύ σαν δασκάλα να βγεις και αν πεις έχω κάνει μια πρωτότυπη διδασκαλία. Τα παραδείγματα καλής πρακτικής που έψαχνε αργότερα ο Παναγιώτης με το ΜΠΕ, δηλαδή. Έτσι μπορούσες να παρουσιάσεις τη δουλειά σου στο περίπτερο του σχολείου σου την ημέρα του συνεδρίου ή το τριήμερο του συνεδρίου και να κάνεις εκεί και την εισήγησή σου. Αυτό σήμαινε ότι μέσα στον επαγγελματικό σου χώρο με κοινό τους συναδέλφους σου, μπορούσες να κριθείς. Εκεί να δεις τι αξιολόγηση γίνεται ουσίας και επί της ποιότητας. Και ταυτόχρονα ο ένας ωθούσε τον άλλο για το παρακάτω. Έτσι συνέβαινε και με την ομάδα δασκάλων του 8ου Δημοτικού Σχολείου που ανέβαινε σε εθνικό επίπεδο στην Αθήνα, όπου μαζεύονταν οι δάσκαλοι από όλη την Ελλάδα κι έτσι γνωρίζονταν οι συνάδελφοι μεταξύ τους. Επομένως έχουμε περάσει κι αυτό το στάδιο οι εκπαιδευτικοί. Ο Έλληνας εκπαιδευτικός που πικράθηκε πάρα πολύ αυτά τα χρόνια, ποτέ δεν έπαψε να πιστεύει ότι έχει την αξία έχει και την ικανότητα. Εγώ πιστεύω ότι έχουμε συγκριτικό πλεονέκτημα σε αυτό το πράγμα, έχουμε ωραίες ιδέες πάνω σε αυτά, αρκεί να το εκτιμήσει κάποιος.
Συντονίστρια: Ναι κύριε Μπαγάκη να δώστε κι εσείς μια απάντηση.
Γ. Μπαγάκης: Κατ΄ αρχάς σε αυτό που ακούστηκε για τους κοινωνικούς εταίρους…Να πω ότι συμμετείχα στη γένεση του ΚΕΜΕΤΕ της ΟΛΜΕ. Ήμουνα στις πρώτες ομάδες που δούλεψαν εκεί κι ακόμα έχω πολύ στενή επαφή. Στο σημείο αυτό θα ήθελα να πω ότι τα πράγματα χρειάζονται λίγη προσοχή, για να μην πάμε στην άλλη άκρη. Ας σημειώσω όμως κάτι που ξέχασα, ότι δηλαδή είμαι από τους πρώτους στην Ελλάδα που μίλησαν για την «έρευνα δράσης», για τον «εκπαιδευτικό ως ερευνητή», για την «school based επιμόρφωση» και διάφορα τέτοια πράγματα. Συνεπώς, κατανοώ και δίνω μεγάλη αξία στους εκπαιδευτικούς, εδώ και δεκαετίες. Προσοχή όμως. Καθένας έχει το ρόλο του. Δηλαδή, ενώ κατανοώ πλήρως αυτά που λέει ο Νίκος (το να παρουσιάσω κάτι, να με κρίνει ο συνάδελφός μου), εξάλλου αυτή είναι η κατεύθυνση και η λογική των δικτύων και κοινοτήτων μάθησης που τα τελευταία χρόνια μάλιστα έχουν αναπτυχθεί πολύ περισσότερο από την εποχή του «ΜΕΛΙΝΑ», κάθε ένας όμως έχει την αξία του. Τι εννοώ με αυτό…Σαφώς να δώσουμε αξία στους, πολύ συχνά απαξιωμένους, εκπαιδευτικούς, αλλά να ξέρουμε και τα όριά μας. Δηλαδή, σε επίπεδο θεωρητικό, μεθοδολογικό και τα λοιπά χρειάζεται μια σύνθεση του έργου των επιστημόνων της εκπαιδευτικής κοινότητας. Μην το ξεχνάμε αυτό. Καθένας έχει το ρόλο του, τελεία.
Συντονίστρια: Σας ευχαριστούμε πολύ. Ο κ. Αναστασιάδης έχει με τη σειρά του τον λόγο.
Π. Αναστασιάδης: Στην ερώτησή σας “με ποιον τρόπο”, θα καταθέσω μια βιωματική εμπειρία.
Όταν κάναμε στο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο την πρόσκληση για το «ΜΠΕ» είχαμε δώσει ως μοριοδότηση 20%-25% σε καινοτόμα σχέδια διδασκαλίας, που ως γνωστόν κυρίως κάνουν οι εκπαιδευτικοί της πράξης. Στη συνέχεια είχαμε πει ότι όσοι εκπαιδευτικοί επιλεγούν βάσει της δουλειάς τους αυτής θα επιμορφωθούν και ως επιμορφωτές. Πάρα πολλοί συνάδελφοί μου τότε, πανεπιστημιακοί, μου είπαν “αγαπητέ μου Πάνο ποιοι θα μας επιμορφώσουν, εμείς θα επιμορφωθούμε από εκπαιδευτικούς της πράξης, απλούς δασκάλους”; Η απάντηση ήταν «δε θα επιμορφωθείτε για το αντικείμενό σας, αλλά θα επιμορφωθείτε για την μεθοδολογία του ΜΠΕ. Όπως καταλαβαίνετε και προσωπικά υπέστην τις συνέπειες, γιατί αυτά τα πράγματα δεν είναι ανώδυνα, έχουν συνέπειες. Πάμε τώρα και στους Σχολικούς Συμβούλους εκείνης της εποχής. Οι Σχολικοί Σύμβουλοι, λοιπόν, εκείνης της εποχής μου έστειλαν μία απόφαση λέγοντάς μου «οι Σχολικοί Σύμβουλοι πρέπει αυτοδικαίως να συμμετέχουν ως επιμορφωτές στην επιμορφωτική διαδικασία».
Κάναμε μία γόνιμη συζήτηση, πραγματικά γόνιμη, και συμφωνήσαμε εν τέλει μαζί τους, ότι δεν μπορούν να τα γνωρίζουν εκ του θεσμικού τους ρόλου όλα. Δεν ξέρετε πόσο περίεργα αισθάνθηκα όταν οι άνθρωποι αυτοί σε εισαγωγικά έκατσαν κι έγραψαν «εξετάσεις» στο τέλος του προγράμματος και πιστοποιήθηκαν. Τέλος, θέλω να προσθέσω ότι κι εγώ συμφωνώ απολύτως σε σχέση με αυτό που είπε ο Γιώργος, πως πρέπει να ξέρουμε τα όριά μας. Προσέξτε όμως να δείτε, η δική μου διαφοροποίηση είναι στο εξής: Αν θέλω επιμορφωτή-εισηγητή, άλλο προφίλ θα έχει η επιμόρφωση. Αν θέλω επιμορφωτή-συνταξιδιώτη και κριτικό φίλο άλλο προφίλ θα έχει ο επιμορφωτής. Συνεπώς, αν πάμε σε επιμορφωτικά προγράμματα όπου επιμορφωτής θα είναι ο συνταξιδιώτης και ο κριτικός φίλος θέλω κυρίως εκπαιδευτικούς της πράξης με καινοτόμες διδασκαλίες στο σχολείο τους. βεβαίως και οι πανεπιστημιακοί και οι άλλοι άνθρωποι με διδακτορικά και με τυπικά προσόντα μπορούν να βοηθήσουν. Αν με ρωτάτε πού θα σας απαντήσω στην επιμόρφωση των επιμορφωτών. Να λοιπόν η διάκριση των ορίων, κάτι για το οποίο προσπαθήσαμε, όχι με ιδιαίτερη επιτυχία, στην περίπτωση του ΜΠΕ. Αυτή είναι η πρόταση που έχω να καταθέσω.
Συντονίστρια: Υπάρχει πολύ ενδιαφέρον από κάτω, παρότι η ώρα προχωράει πάρα πολύ. Παρακαλώ ο κ. Μπράτης έχει το λόγο.
Δ. Μπράτης: Είδατε; Όταν μιλάμε για μάχιμους εκπαιδευτικούς που έχουν προσόντα διδακτορικά μεταπτυχιακά και οτιδήποτε, μπαίνουν αμέσως από τους πανεπιστημιακούς τα όρια. Μετά διερωτόμαστε ακόμη κι εδώ μέσα για το πώς θα σπάσουμε τα όρια. Κοντά σε όσα κατέθεσε ο Παναγιώτης Αναστασιάδης κι όπως θυμάται ο Γιώργος Μπαγάκης είχαμε το ίδιο ζήτημα και στον ΟΕΠΕΚ σχετικά με το πρόγραμμα της Δημιουργικής Σκέψης. Τόσο σε κείνο το πρόγραμμα όσο και όταν κάναμε τα προγράμματα εισαγωγικής επιμόρφωσης, οι Σχολικοί Σύμβουλοι απαίτησαν και τότε, ως ξεχωριστό Σώμα, να είναι επιμορφωτές. Όμως το ΔΣ του ΟΕΠΕΚ αποφάσισε ότι ως επιμορφωτές θα μπουν όλοι με κριτήρια. Κι αυτή κατά τη γνώμη μου είναι και η σωστή διαδικασία.
Να κάνω τώρα μια παρατήρηση για το θεσμό των σχολικών συμβούλων με την ευκαιρία. Ο βασικός νόμος για τους Σχολικούς Συμβούλους, ο Ν. 1304/82, ξεκινούσε από το γεγονός του ότι οι σχολικοί σύμβουλοι έχουν επιμορφωτικό ρόλο, και ότι η επιμόρφωση είναι ουσιαστικά δικό τους αντικείμενο. Λοιπόν τώρα αν λέμε μετά πλήρους γνώσεως γι΄ αυτό το θεσμό, τον οποίο εισάγαμε στην εκπαίδευση τότε, καταργώντας τον Επιθεωρητή και πολύ καλά το κάναμε, ότι εξακολουθεί να είναι αποτελεσματικός μετά από 33 χρόνια που οι συνάδελφοι της πράξης και της τάξης έχουν τόσο πολύ αναβαθμίσει τις γνώσεις και τα τυπικά τους προσόντα (μεταπτυχιακά, διδακτορικά κ.ά), νομίζω συνάδελφοι ότι ωραιοποιούμε μια πραγματικότητα. Κατά τη δική μου άποψη, το κίνητρο που πρέπει να έχεις για να γίνεις επιμορφωτής, δηλαδή να καθοδηγήσεις τους συναδέλφους σου, δεν είναι εξωτερικό. Το κίνητρο είναι μέσα μας. Για παράδειγμα, και μάλιστα προσωπικά, όταν αποφάσισα να ασχοληθώ με τα κοινά το έκανα γιατί μια φορά που μετείχα σε μία Συνέλευση κι άκουσα κάποιον να ζητά την ψήφο μας για να μας εκπροσωπήσει σκέφτηκα από μέσα μου «Αυτός μας εκπροσωπεί; Αυτό πρέπει να αλλάξει». Κι έτσι πήρα την απόφαση και βγήκα μπροστά, με τα θετικά και τα αρνητικά που κάθε φορά, όπως είπε και ο Παναγιώτης Αναστασιάδης, αυτό συνεπάγεται. Αν λοιπόν αγαπητή συνάδελφε βλέπεις ότι αυτός που σε επιμορφώνει είναι ή δεν είναι αυτό που θα ήθελες πρέπει να πάρεις μία απόφαση. Εσύ να δράσεις. Κανένα άλλο κίνητρο δεν υπάρχει έξω από μας. Μπορεί να υπάρχουν και κάποια τα κίνητρα όπως αυτά που αξιοποιήθηκαν στο ΜΠΕ όμως επί της ουσίας και μιλώντας για ποιότητα πρέπει να το έχεις μέσα σου για να κινητοποιήσεις για να συν-κινήσεις τους εκπαιδευτικούς. Αν αυτό δεν το έχεις, τότε ακόμη κι αν τυπικά γίνεις επιμορφωτής στην πραγματικότητα δεν θα γίνεις.
Συντονίστρια: Επόμενη ομιλήτρια. Παρακαλώ έχετε το λόγο.
Ομιλήτρια: Είμαι Σχολική Σύμβουλος, κι από την πείρα μου θα συμφωνήσω απόλυτα με τον κ. Μπαγάκη, όμως θα διαφωνήσω με τον κ. Μπράτη. Θα ήθελα να πω ότι οι σχολικοί σύμβουλοι τόσο όταν μιλάμε για εκπαιδευτικούς, όσο και αναφορικά με τη συνεχιζόμενη εκπαίδευση δεν έχουμε επιμορφωθεί ποτέ από την πολιτεία. Αντιθέτως, έχουμε αναλάβει την αυτομόρφωσή μας και βεβαίως όχι με την επιφοίτηση του Αγίου Πνεύματος αλλά μέσα από τις σπουδές μας στα Πανεπιστήμια, μέσα από τις έρευνες, τη συνεχή μελέτη και τα βιβλία. Εκτιμώ λοιπόν τους πανεπιστημιακούς δασκάλους και το σοβαρό ρόλο που παίζουν στην επιμόρφωση των εκπαιδευτικών και θεωρώ ότι σίγουρα είναι χρήσιμοι στους εκπαιδευτικοί της τάξης. Η διαφορά κατά τη γνώμη μου είναι στο ότι οι εκπαιδευτικοί δεν χρειάζονται μόνο θεωρία που δίνουν οι πανεπιστημιακοί αλλά και πράξη, ώστε να βοηθήσουμε τον εκπαιδευτικό να υλοποιήσει αυτά που του μαθαίνουμε. Στη δική μου περιφέρεια στο Ηράκλειο, για παράδειγμα, έχουμε δημιουργήσει με τους συναδέλφους δασκάλους μια κοινότητα πρακτικής. Πρακτικά αυτό σημαίνει πώς ό,τι τους διδάσκω εγώ στην επιμόρφωση εκείνοι το υλοποιούν –οι περισσότεροι- σε συνεργασία μεταξύ τους στα σχολεία. Στη συνέχεια παράγουμε εκπαιδευτικό υλικό υπό μορφή e-book το οποίο αναρτάται στην ιστοσελίδα μου, με την επώνυμη συμμετοχή όλων των συναδέλφων. Νομίζω λοιπόν ότι δεν πρέπει να υποβαθμιστεί τόσο ο ρόλος των Σχολικών Συμβούλων, καθώς ο ρόλος μας είναι πολύ σημαντικός, φτάνει να μην είμαστε το πιόνι κάθε φορά της εκάστοτε εξουσίας που επιχειρεί να περάσει πολιτικές που έρχονται σε αντίθεση με τη βάση. Οι σχολικοί σύμβουλοι πρέπει να κάνουμε αυτά που ξέρουμε κάθε φορά και να προσπαθούμε να μαθαίνουμε κάθε μέρα. Δηλαδή, να επιμορφώνουμε τους εκπαιδευτικούς και να τους βοηθάμε. Ευχαριστώ.
Συντονίστρια: Ευχαριστούμε κι εμείς. Θα ήθελε κάποιος συνάδελφος ακόμη από το κοινό να τοποθετηθεί; Παρακαλώ έχετε το λόγο.
Κ. Ουγγρίνης-Επικουρος Καθηγητής Πολυτεχνείου Κρήτης (Σ.ΑΜ)-Αντιπρόεδρος του Συνεδρίου
Λοιπόν να σας πω κι εγώ σαν ένας από τους ανθρώπους που πιστεύουν ότι η δουλειά γίνεται από τη βάση. Προσωπικά, από το πεδίο της Αρχιτεκτονικής βλέπω το κομμάτι της παιδαγωγικής (αρχιτεκτονική της εκπαίδευσης) σαν κάποιος που προσπαθεί να λειτουργήσει ως αρωγός, περισσότερο. Μάλιστα πιστεύω πάρα πολύ στην «διεπιστημονικότητα», στην ουσία, γιατί πραγματικά όταν ανακατεύονται πολλά πεδία όπως ο πολιτισμός, η τέχνη, η εκπαίδευση κ.ά δημιουργείται μία κουλτούρα. Βεβαίως είναι διαφορετικό το να είναι κανείς μορφωμένος και να το είναι κανείς άνθρωπος πολιτισμένος. Θα ήθελα να τονίσω ότι νομίζω πως υπάρχει μεγάλη ενεργή βάση στους παιδαγωγούς, οι οποίοι όμως δεν μπορούν να βρουν τον κατάλληλο τρόπο να την δείξουν. Στο πλαίσιο της συνεργασίας μας ως Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών με Δημοτικά Σχολεία της πόλης μας αλλά και άλλων πόλεων, ακριβώς επειδή δεν έχουμε λειτουργήσει «top down» καθόλου σε αυτόν τον τομέα αλλά μόνο ως «bottom up» μπορώ να κατανοήσω το γιατί είχε πετύχει, μάλλον, το Πρόγραμμα «ΜΕΛΙΝΑ». Και στο πλαίσιο της δικής μας δουλειάς που μιλάμε για μια διαδικασία στηριζόμενη συνήθως στην άμεση συζήτηση αρχιτεκτόνων με δασκάλους, διευθυντές, ανθρώπους που έχουν τη διάθεση να «ανακατέψουν» την παιδαγωγική με «κάτι» ακόμα, ακριβώς αυτό διαπιστώνω ότι προκύπτει, επιτυχία. Η διαδικασία δεν είναι μονοσήμαντη, ούτε μονολειτουργική και για το λόγο αυτό δεν υπάρχει μία μόνη διέξοδος. Ο παιδαγωγός γίνεται δημιουργικός και βρίσκει διέξοδο σε αυτό που θέλει να κάνει. Σε αυτό το πλαίσιο, λοιπόν, έχω δει πράγματα που τα θεωρώ ιδιαίτερα εντυπωσιακά.
Πολλά από αυτά γίνονται στο σχολείο που είναι Διευθύντρια η κα. Χρύσα Τερεζάκη (το 13ο Δημοτικό Σχολείο Χανίων). Το βασικότερο όλων που πρέπει να αναφέρω είναι ότι τα παιδιά ήταν τόσο ενθουσιασμένα με τις παρεμβάσεις, που και το σχολείο αγαπούσαν και ανυπομονούσαν να πάνε σε αυτό για να χρησιμοποιήσουν το χώρο που φτιάξανε. Επιπλέον κάτι που θεωρώ πολύ σημαντικό για μένα, και που δεν το περίμενα, ήταν το γεγονός ότι κάνανε Συνέλευση τα παιδιά της έκτης (επειδή θα πήγαιναν στο γυμνάσιο) για να αποφασίσουν ποιοι συμμαθητές τους θα αναλάβουν να φροντίζουν όσα εκείνοι δημιούργησαν, γεγονός που σημαίνει ότι για κείνα ήταν πολύτιμα τα όσα έφτιαξαν. Δεν ήταν κάτι που το άφησαν. Δεν ήταν κάτι που απλά το κάναμε και τώρα φεύγουμε. Αυτό από μόνο του σημαίνει αλλαγή νοοτροπίας τόσο στα παιδιά όσο και στη δασκάλα τους που επίσης έδειχνε τον ίδιο ενθουσιασμό. Κλείνοντας τη δική μου διαπίστωση θα ήθελα να θέσω ένα ερώτημα. Επειδή πιστεύω ότι υπάρχουν πάρα πολύ ωραίες διαδικασίες και εργασίες που έχουν ξεκινήσει από τους εκπαιδευτικούς, υπάρχει κάποιο παρατηρητήριο που τις μαζεύει και τις αξιολογεί για να ενημερωθεί σιγά-σιγά η οροφή ώστε να δημιουργήσει μια πολιτική;
Συντονίστρια: Σε αυτό πείτε μία λέξη κ. Μπαγάκη και κλείσαμε.
Γ. Μπαγάκης: Ευχαριστώ πολύ. Ο ΟΕΠΕΚ το 2003 με κατευθύνσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης είχε στόχο να κάνει αυτή τη δουλειά και να διαμορφώνει εθνική πολιτική….όμως για το τι συνέβηκε στον ΟΕΠΕΚ σας τα είπε προηγουμένως ο κ. Μπράτης. Δεν θα συνεχίσω.
Συντονίστρια: Λοιπόν σας ευχαριστούμε πάρα πολύ όλους που μείνατε μέχρι τώρα. Αύριο, οι εισηγητές μας θα είναι εδώ και θα έχουμε τη δυνατότητα να συζητήσουμε περισσότερο, όμως και να αναστοχαστούμε.
ΛΗΞΗ ΕΡΓΑΣΙΩΝ
(Χειροκρότημα).