ISSN:1792-2674
Γιάννης Σταγάκης, Εκπαιδευτικός (MSc) ΠΕ19, Σύμβουλος Δημοτικής Κοινότητας Χανίων
Περίληψη
Οι εκπαιδευτικές προσεγγίσεις για περιβάλλοντα μάθησης που θα ανταποκρίνονται και θα προσαρμόζονται στις εκπαιδευτικές ανάγκες και στις ιδιαιτερότητες του εκπαιδευομένου αποτελούν αντικείμενο έρευνας εδώ και χρόνια. Με την ενδυνάμωση της τεχνολογίας και την εξάπλωση του Παγκόσμιου Ιστού στην καθημερινότητα των πολιτών, προτάθηκαν προσεγγίσεις βασιζόμενες στην τεχνολογία του Web 2.0 που προσφέρει αλληλεπίδραση στο περιεχόμενο από και προς το χρήστη. Οι θεωρίες των Vitual Learning Environments, Personal Learning Environments, Smart Learning Environments χρησιμοποιούν την εξέλιξη της τεχνολογίας και διερευνούν τις ωφέλειες αυτής στην δημιουργία προσωπικών περιβάλλοντων μάθησης, δυναμικά προσαρμόσιμα στις εκπαιδευτικές ανάγκες και ιδιαιτερότητες του εκπαιδευομένου.
Η εξέλιξη των πόλεων και η υιοθέτηση έξυπνων τεχνολογιών για μέτρηση περιβαλλοντικών και κοινωνικών δεικτών των πόλεων, επιτρέπουν τη δυναμική ρύθμιση και εφαρμογή παραμέτρων που θα διευκολύνουν και θα βελτιώσουν τις συνθήκες ζωής στις σύγχρονες πόλεις (έξυπνες πινακίδες ενημέρωσης, αισθητήρες ρύθμισης κυκλοφορίας, μέτρηση ρύπων κ.α.). Επιπλέον η υιοθέτηση τεχνολογίας και ο συνδυασμός της με προσωπικά περιβάλλοντα μάθησης θα επιτρέψει την ευαισθητοποίηση των πολιτών σε σύγχρονα θέματα ζωής των πόλεων αλλά επιπλέον και σημαντικότερο θα επιτρέψουν την δια βίου μάθηση των ανθρώπων με στόχο τη διαρκή βελτίωση της κοινωνικής και προσωπικής ζωής τους εντός του ιστού των σύγχρονων πόλεων.
Στην εργασία μας κάνουμε μια μικρή ανασκόπηση εργασιών που συνδέουν τα δυο αυτά θέματα, των προσωπικών περιβαλλόντων μάθησης και των τεχνολογιών που υιοθετούνται στο πλαίσιο των έξυπνων πόλεων, καθώς και διερευνούμε την δυνατότητα από την πλευράς της τοπικής αυτοδιοίκησης του Δήμου Χανίων για υιοθέτηση τεχνολογίας έξυπνων πόλεων με ταυτόχρονη ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των Δημοτών.
Λέξεις Κλειδιά: Περιβάλλοντα Μάθησης, Έξυπνες Πόλεις, Εκπαίδευση Ενηλίκων
Εισαγωγή
Η σύγχρονη εποχή χαρακτηρίζεται από την ραγδαία εξάπλωση ψηφιακών συσκευών επικοινωνίας και δικτύωσης οι οποίες και αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητας μας. Επιπλέον, η παγκόσμια δικτύωση που επιτυγχάνεται με το Διαδίκτυο επιτρέπει την επικοινωνία των ανθρώπων ανά τον κόσμο, αλλά και τη δικτύωση και επικοινωνία συσκευών που ανταλλάσσουν δεδομένα χωρίς την άμεση παρέμβαση του ανθρώπου. Εξελίσσεται λοιπόν ταυτόχρονα πάνω στην ίδια φυσική δικτυακή δομή και το Διαδίκτυο των Συσκευών (Internet of Things), όπου διαφορετικού τύπου και ρόλου συσκευές επικοινωνούν μεταξύ τους ανταλλάσοντας δεδομένα και πληροφορία σε πραγματικό χρόνο, με στόχο την καταγραφή μετρήσεων του φυσικού χώρου που θα επιτρέψουν την προστασία και καλή χρήση φυσικών αλλά και ανθρώπινων πόρων. Με την υιοθέτηση και ενσωμάτωση τέτοιων τεχνολογιών στις σύγχρονες πόλεις περνάμε στην εποχή της έξυπνης πόλης.
Ως έξυπνη πόλη θα χαρακτηρίζαμε μια πόλη τεχνολογικά προηγμένη που ενσωματώνει διαδικασίες και τεχνολογίες που στοχεύουν στη συλλογή στοιχείων σε διάφορους τομείς όπως το φυσικό περιβάλλον, τα μέσα μεταφοράς και την μετακίνηση στον αστικό ιστό, την ενημέρωση και απρόσκοπτη πρόσβαση στην πληροφορία από τους πολίτες. Επιπρόσθετα όμως παρέχει μηχανισμούς χρησιμοποιώντας τα παραπάνω δεδομένα ώστε να βελτιώσει το οικονομικό και κοινωνικό περιβάλλον μέσα στο οποίο διαβιούν οι πολίτες, καθώς και να επιτρέψει την ενεργή συμμετοχή τους στην διαμόρφωση πολιτικών που αφορούν την διακυβέρνηση της πόλης (Schaffers, Komninos, Pallot, Trousse, Nilsson, & Oliveira, 2011).
Το μοντέλο του Giffinger (Giffinger, Fertner, Kramar, Kalasek, Pichler-Milanovic, & Meijers, 2007) αναγνωρίζει έξι άξονες βάσει των οποίων μπορεί αξιολογηθεί η επίδοση μιας έξυπνης πόλης και συγκεκριμένα: έξυπνη οικονομία, έξυπνο περιβάλλον, έξυπνη διακυβέρνηση, έξυπνη διαβίωση, έξυπνη κινητικότητα και έξυπνοι άνθρωποι. Ιδιαίτερη βαρύτητα δίνεται στον τελευταίο άξονα και αναγνωρίζει την συμβολή της εκπαίδευσης ως βασικό παράγοντα για την επίτευξη του έκτου στόχου που είναι οι έξυπνοι άνθρωποι.
Και όντως ο παράγοντας αυτός αποτελεί καίριο στόχο για να μπορέσουμε να κατακτήσουμε το πεδίο της «Έξυπνης Πόλης». Διότι τελικά η ενσωμάτωση της τεχνολογίας και οι πολιτικές που σχεδιάζονται πάνω στα δεδομένα που παρέχει, δεν θα έχουν το επιθυμητό αποτέλεσμα αν ο άνθρωπος και κάτοικος της πόλης δεν τις ενστερνιστεί και δεν προσπαθήσει αξιοποιώντας τις να εξελίξει και να βελτιώσει τη διαβίωση στον αστικό ιστό. Από μόνη της η τεχνολογία δεν είναι αρκετή για να κάνει την πόλη έξυπνη. Σε μια τέτοια τεχνολογικά εξελιγμένη πόλη ο πολίτης πρέπει να είναι ενεργός και να εκμεταλλεύεται προς όφελος του την τεχνολογία, αναγνωρίζοντας, αξιοποιώντας και εξελίσσοντας ολοένα την ζωή του στην πόλη, διαφορετικά καταλήγουμε σε πολίτη παθητικό δέκτη πληθώρας δεδομένων. Σε μια δυναμικά και ταχύτατα εξελισσόμενη εποχή, οι ρυθμοί ζωής και εξέλιξης επιβάλουν πλέον μια διαρκή επαφή του ανθρώπου με άτυπες μορφές μάθησης στην προσπάθεια του να συμβαδίσει με την τεχνολογική εξέλιξη. Οι άτυπες μορφές μάθησης μπορούν αποκτήσουν μια οργανωμένη δομή με στόχο την αναβάθμιση της ζωής του πολίτη στην πόλη. Τελικά ο «Έξυπνος Πολίτης» είναι αυτός που χρησιμοποιώντας τα τεχνολογικά μέσα και συνδυάζοντας τα με την κριτική σκέψη του, αλλά και την ενεργή παρουσία του μέσα στην πόλη και στη διακυβέρνηση της, θα μετατρέψει τον αστικό ιστό σε μια «Έξυπνη Πόλη» που θα αποτελέσει το επίκεντρο της συμμετοχικής πολεοδόμησης (participatory urbanism) στο σύγχρονο αστικό περιβάλλον (Paulos, Honicky, Hooker, 2009).
Μάθηση στην Έξυπνη Πόλη
Η γνώση είναι το κλειδί με το οποίο ο άνθρωπος ξεκλειδώνει τις δεξιότητες του και συμβάλει με αυτό τον τρόπο ως ενεργό μέλος του κοινωνικού ιστού στην εξέλιξη του ιδίου, αλλά και κατ’ επέκταση της κοινωνίας μέσα στην οποία εντάσσεται. Και η γνώση καλλιεργείται με την εκπαίδευση, όπου σε μια σύγχρονη και τεχνολογικά εξελισσόμενη κοινωνία οι ρυθμοί εξέλιξης επιβάλλουν και την εξέλιξη της γνώσης. Πλέον ο όρος της δια βίου μάθησης είναι κεντρικός και με βαρύνουσα σημασία στην εξέλιξη του ανθρώπου ώστε να συμβαδίσει αλλά σημαντικότερο να συμμετέχει και ο ίδιος στην περαιτέρω εξέλιξη της ζωής του. Μεταβάλλοντας και εξελίσσοντας την ζωή του, ο άνθρωπος ως κοινωνικό ον αναπόφευκτα μεταβάλλει και τον κοινωνικό ιστό στον οποίο εντάσσεται. Η έξυπνη πόλη απαρτίζεται από έξυπνους κατοίκους σε αυτό τον μεταβαλλόμενο κοινωνικό ιστό και ταυτόχρονα ο κάθε έξυπνος κάτοικος αποτελεί και ένα έξυπνο αναζητητή γνώσεων. Αναζητά γνώσεις καθημερινά μέσω των τεχνολογικών μέσων και της δικτύωσης αυτών, ερχόμενος σε επαφή με άλλους αντίστοιχους έξυπνους αναζητητές που βρίσκονται όχι μόνο στον τοπικό κοινωνικό του περίγυρο, αλλά σε ολόκληρο τον κόσμο.
Πλέον ο κάθε πολίτης αντιπροσωπεύει δυο ταυτόχρονες ταυτότητες, μια τοπική ταυτότητα που τον ορίζει ως πολίτη της συγκεκριμένης πόλης, αλλά ταυτόχρονα μια παγκόσμια ταυτότητα, ως δικτυωμένου πολίτη, που κινείται στα ευρύτερα πλαίσια του κόσμου μας με τη βοήθεια της τεχνολογίας. Και οι δυο αυτές ταυτότητες τον συνοδεύουν καθημερινά, μιας και κατά την κίνηση μας εντός του χώρου της πόλης, ταυτόχρονα με έξυπνες δικτυωμένες συσκευές κινούμαστε και συναναστρεφόμαστε στα χώρο του ευρύτερου κόσμου μας, οπότε και οι δυο ταυτότητες αναμιγνύονται ταυτόχρονα δημιουργώντας μια παγκοσμιοτοπικότητα (glocality) στην υπόσταση μας (Pérez-Sanagustín, Buchem, Kloos, 2013).
Ο έξυπνος αναζητητής γνώσεων αποτελεί λοιπόν μια παγκοσμιοτοπικότητα, που είναι αυτόνομη και ενεργή στην εξέλιξη των γνώσεων της. Χρησιμοποιώντας δεδομένα και ερεθίσματα από την έξυπνη πόλη που διαβιεί αλλά και συμμετέχοντας στην παγκόσμια κοινότητα και παρακολουθώντας τις εξελίξεις που συμβαίνουν μέσω της δικτύωσης, επεκτείνει τις γνώσεις και τις δεξιότητές του φροντίζοντας για την εξέλιξη του ίδιου αλλά και του κοινωνικού ιστού μέσα στον οποίο αποτελεί μέρος του.
Ενώ η αρχική μεταβίβαση και δημιουργία γνώσεων του πολίτη προέρχεται από δομές τυπικής εκπαίδευσης, πλέον μια άτυπη μορφή εκπαίδευσης ακολουθεί καθημερινά το πολίτη μέσω των φορητών συσκευών δικτύωσης και την ενσωμάτωση τεχνολογίας στον αστικό ιστό. Η μίξη και των δυο μορφών εκπαίδευσης, τυπικής και άτυπης, σε συνδυασμό με το τεχνολογικό περιβάλλον μιας έξυπνης πόλης μπορεί να δημιουργήσει νέες προϋποθέσεις μάθησης. Επιπλέον, με την άτυπη μορφή μάθησης οι πολίτες συνεχίζουν να έρχονται σε επαφή ακόμα και όταν αποφοιτήσουν από τις τυπικές δομές εκπαίδευσης, δημιουργώντας ένα ισχυρό υπόβαθρο για την εξέλιξη της δια βίου μάθησης.
Ειδικότερα ο όρος δια βίου μάθηση αποτελεί μια πολύ σημαντική παράμετρο στην εξέλιξη και βελτίωση των κοινωνικών, οικονομικών και περιβαλλοντικών συνθηκών διαβίωσης των κατοίκων των έξυπνων πόλεων. Ο συγκριμένος όρος έχει ταυτιστεί με την θεώρηση του πολίτη ως απλά οικονομικού κεφαλαίου, το οποίο είναι προς χρήση και εκμετάλλευση με μόνο στόχο την ανάκαμψη οικονομικών δεικτών. Η μονοδιάστατη αυτή προσέγγιση έχει δαιμονοποιήσει και ταυτίσει τη δια βίου μάθηση με ευέλικτη εργασιακή σχέση, κάτι που είναι εντελώς ξένο προς την ουσία και τον τελικό στόχο μιας διαδικασίας μάθησης.
Η δια βίου μάθηση στην ολιστική θεώρηση της, τοποθετεί τον άνθρωπο στο κέντρο και αναγνωρίζει ότι η γνωστική εξέλιξη του αποτελεί μια διαδικασία που εκτείνεται σε ολόκληρο το χρονικό ορίζοντα της ζωής του. Η επίτευξη και ικανοποίηση αυτού του σκοπού αποτελεί και το κλειδί της ταυτόχρονης εξέλιξης του κοινωνικού ιστού ώστε να συμβαδίζει με τις τεχνολογικές εξελίξεις που συντελούνται και ενσωματώνονται στις σύγχρονες πόλεις. Και η δια βίου μάθηση επιτρέπει τελικά να έχουμε «Έξυπνους Πολίτες», οι οποίοι και θα μετατρέψουν τον αστικό ιστό και τις τεχνολογίες που ενσωματώνει σε μια «Έξυπνη Πόλη».
Περιβάλλοντα Μάθησης στην Έξυπνη Πόλη
Με την εξέλιξη της τεχνολογίας δημιουργήθηκε εδώ και δεκαετίες το ερώτημα, κατά πόσο οι διαδικασίες μάθησης θα μπορούσαν να συνδυαστούν αλλά και να υποβοηθηθούν από την τεχνολογική πρόοδο. Ένα ευρύ πεδίο έρευνας αποτελεί η εξατομίκευση της λειτουργίας της μάθησης σε ένα δυναμικά μεταβαλλόμενο τεχνολογικό περιβάλλον το οποίο και θα παρέχει μάθηση προσαρμοσμένη στις ανάγκες και το γνωστικό επίπεδο του μαθητή. Έτσι προτάθηκαν προσεγγίσεις με τη μορφή Προσωπικών Περιβαλλόντων Μάθησης (PLE),
τα οποία με κεντρικό κομμάτι τον υπολογιστή προσφέρουν μια τεχνολογικά υποβοηθούμενη διαδικασία μάθησης, με στόχο την ικανοποίηση του παράγοντα κατά τον οποίο η μάθηση αποτελεί μια προσωπική διαδικασία. Με την εξάπλωση του Διαδικτύου και της επικοινωνίας σε συνδυασμό με τον αναγνωρισμένα κοινωνικό χαρακτήρα της μάθησης, ενσωματώθηκαν στα τεχνολογικά περιβάλλοντα μάθησης στοιχεία κοινωνικής δικτύωσης και επικοινωνίας, εξελίσσοντας τα προσωπικά περιβάλλοντα μάθησης στην προσπάθεια για καλύτερα λειτουργικά και μαθησιακά αποτελέσματα κατά την χρήση τους.
Η ενσωμάτωση της τεχνολογικής εξέλιξης και δικτύωση σε ένα ολοένα και ευρύτερο αστικό τοπίο επιτρέπει μια συνεχόμενη ροή της πληροφορίας και της αλληλεπίδρασης με την δικτυωμένη κοινότητα των πολιτών μέσω της αδιάλειπτης δικτύωσης κατά την κίνηση στην έξυπνη πόλη, δημιουργώντας το περιβάλλον που θα υποστηρίζει την ιδέα του urban computing (Paulos et al., 2009).
Ένα τέτοιο αστικό τοπίο μπορεί να θεωρηθεί ως ένα ευρύ έξυπνο περιβάλλον μάθησης, δηλαδή ένα περιβάλλον που χρησιμοποιώντας σε όλο το εύρος του τεχνολογίες δικτύωσης υποστηρίζει μια συνεχόμενη και αδιάκοπτη ροή μάθησης κατά την καθημερινότητα τον πολιτών με ένα ενεργητικό και δυναμικό τρόπο, ο οποίος ενσωματώνεται πλήρως και δεν αποτελεί ενοχλητική εισβολή στην καθημερινότητα του πολίτη.
Με τον τρόπο αυτό η πόλη γίνεται ένα Προσωπικό Περιβάλλον Μάθησης, όπου το φυσικό περιβάλλον και το ψηφιακό περιβάλλον δυναμικά ενσωματώνονται σε ένα ειδικού σκοπού Περιβάλλον Μάθησης το οποίο εξαρτάται άμεσα από τον πολίτη – δημιουργό του, μιας και ο ίδιος επιλέγει, παραμετροποιεί και προσαρμόζει τις προσφερόμενες πηγές του χώρου στον οποίο βρίσκεται σε προσωπικό περιβάλλον μάθησης.
Ας φανταστούμε λοιπόν τον φυσικό χώρο μιας πλατείας, ενός μουσείου ή ενός πάρκου. Με την ενσωμάτωση της τεχνολογίας στον φυσικό χώρο ο επισκέπτης μπορεί με την προσωπική φορητή συσκευή του αυτόματα να αναγνωρίσει τον χώρο που βρίσκεται π.χ. μέσω GPS, καθώς και να λάβει άμεσα δεδομένα σε αυτή μέσω της ενσωματωμένη τεχνολογία του χώρου π.χ. θερμοκρασία, περιβαλλοντική μόλυνση, αριθμό επισκεπτών, ποιοι χώροι του μουσείου έχουν αυτή τη στιγμή μικρή ή μεγάλη επισκεψιμότητα κ.α. Επιπλέον, με τη συσκευή του κατευθύνοντας την σε συγκεκριμένα φυσικά σημεία ή μνημεία ή εκθέματα δύναται να λάβει πληροφορίες για αυτά καθώς και περαιτέρω καθοδήγηση για ενέργειες και χώρους που μπορεί να επισκεφτεί στη συνέχεια και σχετίζονται άμεσα με τη συγκεκριμένη πληροφορία που έλαβε. Δημιουργείται λοιπόν μια αδιάκοπη πορεία μάθησης βάσει του φυσικού χώρου επίσκεψης (Geo-learning), αλλά και των επιλογών του πολίτη για μάθηση. Ένα προσωπικό περιβάλλον μάθησης ενσωματωμένο και υποβοηθούμενο από την φυσική παρουσία μας στο χώρο (Buchem & Pérez-Sanagustín, 2014).
Αυτό επιτρέπει την εφαρμογή μιας Αδιάλειπτης Μάθησης (Seamless Learning) η οποία δημιουργείται με μια συνεχόμενη ροή μάθησης από την τυπική εκπαίδευση στην καθημερινότητα του πολίτη (Sharples, McAndrew, Weller, Ferguson, FitzGerald, Hirst & Gaved, 2013). Η αρχή της Αδιάλειπτης Μάθησης αποτελεί ένα πεδίο έρευνας, που η εφαρμογή της θα ενισχύσει την μάθηση εντός των χώρων της έξυπνης πόλης και θα ωθήσει τους πολίτες σε μια δια βίου μάθηση εκτός των τυπικών δομών εκπαίδευσης. Συνδυαζόμενη με πανταχού παρούσα μάθηση (ubiquitous learning) σε έξυπνες πόλεις με εκτεταμένες τεχνολογικές δομές, θα επιτρέψει σε περισσότερους πολίτες των έξυπνων πόλεων την επαφή με μορφές άτυπης μάθησης, οι οποίες όταν σχεδιαστούν με κατάλληλο τρόπο μπορούν να έχουν μια οργανωμένη δομή που θα καθοδηγεί σε διδακτικά αποτελέσματα τον πολίτη.
Άτυπες μορφές μάθησης μπορούν να βασιστούν αλλά και να εκμεταλλευτούν τη γνώση του πλήθους (crowd learning), κατά την οποία χρησιμοποιώντας ψηφιακές συσκευές αναζητούμε γνώσεις και λύσεις απευθυνόμενοι στις εμπειρίες και την εξειδίκευση του μεγάλου πλήθους που απαρτίζει τον κοινωνικό ιστό της πόλης ή του Διαδικτύου. Αντίστοιχα οι πολίτες μπορούν να συμμετάσχουν σε έρευνες, συλλέγοντας και καταχωρώντας δεδομένα, δημιουργώντας σύνολα δεδομένων τα οποία μπορούν να χρησιμοποιηθούν από ακαδημαϊκά ιδρύματα για εξαγωγή ερευνητικών αποτελεσμάτων. Αν όλη η διαδικασία γίνει υπό μια αρχική επιμόρφωση και καθοδήγηση του πλήθους στην μεθοδολογία συλλογής δεδομένων τότε πλέον ο πολίτης αποκομίζει γνώσεις κατά την ενασχόληση του, εκτός από το αίσθημα κοινωνικής συνεισφοράς που συχνά τον ωθεί σε αντίστοιχης μορφής διαδικασίες. Συντελείται με τον τρόπο αυτό μια Επιστήμη μέσω Πολιτών (citizen science) (Hunt, O’Grady, Muldoon, Kroon, Rowlands, Wan, & O’Hare, 2015).
Στην τεχνολογικά εξελιγμένη σύγχρονη εποχή η ακαδημαϊκή έρευνα και γνώση περνάει και εκτός των κλειστών ακαδημαϊκών πρακτικών και χώρων, εκμεταλλευόμενη την ψηφιακή τεχνολογία και το Διαδίκτυο. Δημιουργείται μια Ψηφιακή Ευρυμάθεια (Digital scholarship) κατά την οποία η γνώση προάγεται μέσω ανοικτών διαδικασιών και επίσης διανέμεται ανοικτά προς τους πολίτες. Έτσι μέσω συνόλων δεδομένων δημιουργούμενων από συμμετοχική κοινωνική δράση και μέσω επιστήμης των πολιτών, τα αποτελέσματα και η παραγόμενη γνώση διανέμεται ανοικτά και επιστρέφει στον πολίτη. Επιπλέον, η επαναχρησιμοποίηση μέσω σύνθεσης και μίξης αυτής της γνώσης επιτρέπει την εξαγωγή νέας ανοικτής γνώσης προς τον πολίτη διαμοιραζόμενη σε ψηφιακές βιβλιοθήκες, αλλά και τη δημιουργία πολυεπίπεδου ανοικτού υλικού από διάφορες πηγές ανά τον κόσμο ως νέο υλικό ακαδημαϊκής μάθησης. Η γνώση και τα ερευνητικά αποτελέσματα αξιολογούνται αντίστοιχα μέσω ανοικτών συμμετοχικών διαδικασιών που συντελούνται στο στάδιο της κρίσης και αξιολόγησης νέων ερευνητικών δημοσιεύσεων και αποτελεσμάτων.
Μαζικά Ανοικτά Μαθήματα σε Δικτυακές Πλατφόρμες Μάθησης
Η τεχνολογική διασύνδεση των υπολογιστικών συστημάτων έχει πλέον συντελέσει σε μια σημαντική αλλαγή στη μορφή της εκπαίδευσης, σε επίπεδο συμπληρωματικό και παράλληλο προς την τυπική εκπαίδευση, αλλά σημαντικότερα σε επίπεδο εξειδίκευσης και επικαιροποίησης των γνώσεων. Η εξάπλωση των Μαζικών Ανοικτών Μαθημάτων σε Δικτυακές Πλατφόρμες (Massive open online courses – MOOCs) είναι ραγδαία κατά τα τελευταία χρόνια επιτρέποντας την οργανωμένη ροη διδασκαλίας με συνδυασμό πηγών, τόσο παραδοσιακής μορφής κειμένου, αλλά επιπροσθέτως και μέσω πολυμεσικού υλικού. Αυτό συνδυάζει τα οφέλη μιας διάλεξης στην τάξη με δυνατότητες ιδιαίτερα σημαντικές στον εκπαιδευόμενο όπως η παύση και επανάληψη σημείων της διάλεξης, την ευέλικτη προσαρμογή της χρονικής στιγμής παρακολούθησης και ολοκλήρωσης της, αλλά και τον εμπλουτισμό της με πολυμεσικό περιεχόμενο που θα υποβοηθήσει στο εκπαιδευόμενο μέσω οπτικοακουστικών παραδειγμάτων στην κατανόηση του αντικειμένου (Sharple et al., 2013).
Η διαφοροποίηση σε σχέση με τις ανοικτές διαδικτυακές πηγές εκπαιδευτικού υλικού είναι η υλοποίηση της εκπαιδευτικής διαδικασίας σε συγκεκριμένο χρονικό ορίζοντα, αλλά και η διαδικασία αξιολόγησης του εκπαιδευομένου. Η αξιολόγηση γίνεται συνήθως μέσω ερωτήσεων πολλαπλής επιλογής, το πλεονέκτημα της οποίας είναι ότι αποδίδει άμεσα αξιολόγηση της επίδοσης πράγμα σημαντικό για το προσωπικό περιβάλλον μάθησης που δημιουργείται μέσω των συγκεκριμένων δικτυακών πλατφόρμων, μιας και επιτρέπει τον πιθανό ανασχηματισμό της μαθησιακής διαδικασίας από τον εκπαιδευόμενο, αλλά και του δίδει ευελιξία επιλογής της μαθησιακής ροής που θα ακολουθήσει. Εναλλακτικός ή συμπληρωματικός τρόπος αξιολόγησης είναι η ασύγχρονη αξιολόγηση των απαντήσεων από απομακρυσμένους αξιολογητές. Όπως έχουν δείξει οι έρευνες το συγκεκριμένο πεδίο χρίζει έρευνας και εφαρμογής κατάλληλων παιδαγωγικών πρακτικών που θα δημιουργούν πλατφόρμες εκπαίδευσης που θα απευθύνονται και σε ανθρώπους με μειωμένες μαθησιακές δεξιότητες, μιας και οι εκπαιδευόμενοι αυτοί αποφεύγουν να εμπλακούν ή εγκαταλείπουν κατά μεγάλο ποσοστό την εκπαιδευτική διαδικασία νωρίς. Κατάλληλο δυναμικά προσαρμοζόμενο υλικό στις ανάγκες και το επίπεδο του εκπαιδευόμενου σε συνδυασμό με την ενσωμάτωση στοιχείων από την κοινωνική δικτύωση και βοήθεια μέσω της γνώσης του πλήθους αποτελούν κάποια στοιχεία που θα κάνουν προσιτή αυτή του τύπου την εκπαίδευση σε μεγαλύτερη μάζα πολιτών.
Επιπλέον διερευνάται η κατάλληλη χρήση των στατιστικών δεδομένων (Learning Analytics) που εύκολα εξάγονται από την χρήση δικτυακών πλατφόρμων μάθησης. Τα στατιστικά δεδομένα εύκολα μπορούν να εξάγουν συγκρίσιμα αποτελέσματα σε σχέση με την επίδοση ή άλλες πτυχές της διαδικασίας ανταποκρινόμενα σε ερωτήματα πάνω στο στατιστικό δείγμα. Όμως μια βασική συνεισφορά τους η οποία ερευνάται είναι η δυνατότητα αξιοποίησης τους μέσω κατάλληλων μηχανισμών, για την εξαγωγή καίριων συμπερασμάτων με στόχο να βελτιωθεί το μαθησιακό υλικό και περιβάλλον της πλατφόρμας ώστε να γίνει πιο προσιτό και ελκυστικό στους εκπαιδευόμενους, ανεξάρτητα επιπέδου μόρφωσης. Με τον τρόπο αυτό εκτιμάται ότι θα βελτιωθεί ο κρίσιμος παράγοντας της διατήρησης του ενδιαφέροντος του εκπαιδευομένου ώστε να αποτραπεί το μεγάλο ποσοστό εγκατάλειψης που παρουσιάζεται.
Ένας άλλος παράγοντας που θα συνεισφέρει στη δέσμευση του εκπαιδευόμενου με την δικτυακή πλατφόρμα μάθησης είναι η αναγνώριση του επιτεύγματος ολοκλήρωσης της εκπαίδευσης στο θέμα που επιλέχτηκε. Σημαντικό κίνητρο θα αποτελέσει η ύπαρξη ενός μηχανισμού αναγνώρισης αυτού του επιτεύγματος, ιδιαίτερα όταν αυτό συνδυάζεται και με κάποιο αντίκρισμα που θα επιβραβεύει την προσπάθεια για επιμόρφωση.
Η απόδοση ενός παράσημου (Badge) κατά την ολοκλήρωση μια εκπαιδευτικής διαδικασίας, προσφέρει ένα εναλλακτικό τρόπο για πιστοποίηση ενός επιτεύγματος κατά την εκπαίδευση από μη τυπικές δομές εκπαίδευσης, αλλά ταυτόχρονα και κίνητρο για ολοκλήρωση της διαδικασίας εκπαίδευσης. Ήδη ο Οργανισμός Mozilla προσπαθεί να εγκαθιδρύσει ένα ανοικτό κοινά αποδεκτό πρότυπο για τα παράσημα ώστε να είναι αναγνωρίσιμα σε ευρύτερο πεδίο, ενισχύοντας το κύρος αυτών που λαμβάνουν τέτοιου είδους αναγνώριση.
Μια Πρόταση Άτυπης Μάθησης προς το Δήμο
Η υλοποίηση κατάλληλων Μαζικών Ανοικτών Μαθημάτων σε Δικτυακές Πλατφόρμες που θα απευθύνονται προς τους δημότες και θα πραγματεύονται ευαίσθητα θέματα των σύγχρονων πόλεων όπως το περιβάλλον και η ρύπανση, η κατανάλωση νερού, καθώς και κοινωνικά θέματα, όπως το μεταναστευτικό και ο σεβασμός του συμπολίτη και επισκέπτη του τόπου μας, είναι μια άμεση προσέγγιση που θα μπορούσε να υιοθετηθεί από οποιονδήποτε οργανισμό τοπικής αυτοδιοίκησης που θα ήθελε να προχωρήσει σε μια άτυπη μορφή εκπαίδευσης προς τους δημότες, δημιουργώντας το υπόβαθρο για την εξέλιξη του αστικού περιβάλλοντος σε έξυπνη πόλη. Ήδη υπάρχουν έτοιμες διαδικτυακές πλατφόρμες σε ιστοσελίδες που υποστηρίζουν αυτή τη διαδικασία, αλλά και ολόκληρα ανοικτά πακέτα λογισμικού που ένας ΟΤΑ θα μπορούσε να εγκαταστήσει σε δικούς του εξυπηρετητές.
Η όλη διαδικασία δεν θα πρέπει να έχει αποσπασματικό χαρακτήρα αλλά να αποτελεί μια σταθερή διαδικασία όπου μέσα στο έτος ο Δήμος θα υλοποιεί μια πλειάδα ανοικτών μαζικών προγραμμάτων διαδικτυακής μάθησης στα οποία θα ωθεί να συμμετέχουν οι δημότες του. Τα προγράμματα αυτά θα μπορούν να λειτουργούν παράλληλα και συμπληρωματικά με προγράμματα που υλοποιούνται σε φυσικούς χώρους που διαχειρίζεται ο Δήμος όπως π.χ. σε βιβλιοθήκες, μουσεία, πινακοθήκες ή σε συνδυασμό με σημαντικές εκδηλώσεις και φεστιβάλ που φιλοξένει ο Δήμος. Για παράδειγμα όταν η Πινακοθήκη του Δήμου φιλοξενεί μια έκθεση να υπάρχει παράλληλα και ένα ανοικτό μαζικό δικτυακό πρόγραμμα μάθησης που θα ξεναγεί στην έκθεση και θα δίνει επιπλέον πληροφορίες για το κάθε έργο ή για το γεγονός πάνω στο οποίο βασίζεται η έκθεση. Επίσης όταν η βιβλιοθήκη του Δήμου υλοποιεί ένα σεμινάριο πάνω σε νέες τεχνολογίες το αντίστοιχο ανοικτό μαζικό πρόγραμμα μάθησης θα φιλοξενεί σημειώσεις που παρουσιάστηκαν στο σεμινάριο μαζί με ασκήσεις που θα ολοκληρώσουν και θα καταθέσουν οι εκπαιδευόμενοι.
Βασικό χαρακτηριστικό των πλατφόρμων δικτυακής μάθησης είναι και η αξιολόγηση του εκπαιδευομένου, κάτι που τα ξεχωρίζει από τις δικτυακές πηγές εκπαιδευτικού υλικού. Η αξιολόγηση αυτή θα πρέπει να είναι υλοποιημένη με χαρακτήρα ενισχυτικό προς τον εκπαιδευόμενο που θα του επιτρέπει να ανατρέχει στο υλικό της μάθησης και να εστιάζει σε σημεία κλειδιά ώστε να δημιουργήσει με τις απαντήσεις του νέες δομές γνώσης για τον ίδιο. Επιπλέον, κίνητρα θα πρέπει να δοθούν στους πολίτες για τη συμμετοχή σε ανοικτά προγράμματα δικτυακής μάθησης, όπως η αναγνώριση και αξιοποίηση των γνώσεων και δεξιοτήτων που αποκόμισαν οι εκπαιδευόμενοι κατά τη συμμετοχή τους στη διαδικασία της μάθησης. Σε αυτό το σκοπό η αναγνώριση θα μπορούσε να επιτευχθεί μέσω της απόδοσης ψηφιακών παρασήμων στον εκπαιδευόμενο κατά την ολοκλήρωση του κάθε προγράμματος. Η συμμετοχή, παρακολούθηση και ολοκλήρωση από τον εκπαιδευόμενο κάποιου κύκλου μαθημάτων και η συγκομιδή αντίστοιχων αποδεικτικών παρασήμων θα μπορούσε να επιβραβεύεται από τον Δήμο με τη συμμετοχή του εκπαιδευόμενου για συγκεκριμένο διάστημα σε ένα άτυπο γνωμοδοτικό όργανο το οποίο θα συνεργαζόταν με τα θεσμικά όργανα του αυτοδιοικητικού φορέα, δημιουργώντας το κίνητρο για τη συμμετοχή στη μάθηση και με στόχο την δημιουργία ενεργών «έξυπνων πολιτών» οι οποίοι θα συμμετέχουν και θα ενδιαφέρονται στην τοπική διακυβέρνηση αλλά και στη διαφύλαξη και βελτίωση του αστικού και κοινωνικού περιβάλλοντος της πόλης τους.
Ο Δήμος Χανίων ειδικότερα όμως διαθέτει το τεχνολογικό υπόβαθρο για την εφαρμογή Τοποκεντρικής μάθησης, ιδιαίτερα εντός της πόλης των Χανίων όπου υπάρχει εκτεταμένο δίκτυο σταθμών ασύρματης συνδεσιμότητας με το Διαδίκτυο. Συνδυαζόμενη η ασύρματη δικτύωση με τη χρήση των πινακίδων με QRcodes τόσο στο γενικό χώρο (Εικόνα 1) που βρίσκεται ο σταθμός ασύρματης δικτύωσης, αλλά επιπροσθέτως και σε επιμέρους σημεία ενδιαφέροντος του χώρου (hot points), μπορούμε να δημιουργήσουμε ένα ιδεατό ξεναγό εντός της πόλης των Χανίων. Η εφαρμογή αυτή έχει διττό ρόλο.
3 1
Εικόνα 1
3 2
Εικόνα 2
Αρχικός ρόλος της εφαρμογής είναι η παροχή πληροφοριών, τόσο για το χώρο που βρίσκεται ο επισκέπτης, όσο και για τα σημεία ειδικού ενδιαφέροντος που βρίσκονται εντός του συγκεκριμένου χώρου. Ο επισκέπτης χρησιμοποιώντας την φορητή συσκευή του π.χ. το smartphone του, συνδέεται στο ασύρματο δίκτυο της πόλης και με την εφαρμογή που περιλαμβάνει το τηλέφωνο του σκανάρει το QRcode της πινακίδας. Αυτόματα μεταφέρεται στην ιστοσελίδα του Δήμου Χανίων παίρνοντας πληροφορίες π.χ. για την Πλατεία Δημοτικής Αγοράς (Εικόνα 2). Αν στη συνέχεια ο επισκέπτης σκανάρει ένα διπλανό QRcode π.χ. στην νότια πόρτα της Δημοτικής Αγοράς, μεταφέρεται σε νέα ιστοσελίδα του Δήμου Χανίων με το ιστορικό του πως κτίστηκε η Δημοτική Αγορά των Χανίων. Στην ίδια σελίδα υπάρχει και μια σύνδεση προς τον ιδεατό ξεναγό της πόλης που προτείνει μια διαδρομή σε διπλανό χώρο ενδιαφέροντος π.χ. τη διαδρομή από την Δημοτική Αγορά στο μιναρέ στη Χατζημιχάλη Νταλιάνη (Εικόνα 3).
3 3
Εικόνα 3
Ο δεύτερος ρόλος αυτής της εφαρμογής είναι η ενσωμάτωση του ιδεατού αυτού ξεναγού σε μια πλατφόρμα ανοικτής μάθησης. Με τον τρόπο αυτό ο δημότης θα μπορεί να συμμετέχει σε μια σειρά μαθημάτων με θέμα την πόλη του. Τα μαθήματα αυτά θα κατηγοριοποιούνται για παράδειγμα σε διαφορετικές χρονικές περιόδους της ιστορίαs της πόλης των Χανίων και η μάθηση έχει χαρακτήρα τοποκεντρικό δεδομένου ότι, ξεκινώντας από μια περιοχή της πόλης και σκανάροντας ο πολίτης ένα QRcode, επιλέγει να ξεκινήσει τη διαδικασία της μάθησης από τον χώρο που τον ενδιαφέρει για να γνωρίσει τα στοιχεία του χώρου στον οποίο βρίσκεται. Κατάλληλες διαδικασίες αξιολόγησης θα μπορούν να ενεργοποιηθούν όταν επιλέξει ο εκπαιδευόμενος, είτε κατά την παραμονή του στο χώρο και μετά την γνωριμία του με τα στοιχεία του χώρου, είτε σε μια άλλη στιγμή που θα κρίνει αυτός καταλληλότερη π.χ. κατά τη νέα σύνδεση του στην πλατφόρμα μάθησης από το σπίτι του. Ο ιδεατός ξεναγός θα είναι και εδώ παρών ώστε να τον καθοδηγεί να γνωρίσει επιπλέον σημαντικά στοιχεία του χώρου, που δεν έχει ήδη επισκεφτεί ή κατά την ολοκλήρωση της παρουσίασης του χώρου θα τον καθοδήγει σε επόμενες κοντινές περιοχές της πόλης που πιθανόν να μην έχει γνωρίσει ποτέ, ώστε να συνεχίσει τη μάθηση του σε μια οργανωμένη ροή.
Επίλογος
Ο αστικός ιστός έχει σήμερα μεταβληθεί ώστε εκτός από λειτουργικός να είναι και τεχνολογικά εξελιγμένος με στόχο την βελτίωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων του. Η «έξυπνη πόλη» χαρακτηρίζεται κυρίως από «έξυπνους πολίτες» που αναλαμβάνουν να χρησιμοποιήσουν παραγωγικά τα δεδομένα και τις πληροφορίες που τους παρέχει το τεχνολογικό περιβάλλον της πόλης, ώστε να μεταβάλουν τη σχέση τους με το χώρο και τον κοινωνικό ιστό. Η δια βίου μάθηση σήμερα αναλαμβάνει να μετατρέψει τους πολίτες από παθητικούς δέκτες πληροφοριών από τον τεχνολογικό ιστό της πόλης σε ενεργούς πολίτες που κατέχουν τη γνώση ώστε να αντιληφθούν τα δεδομένα της πόλης και να τα επεξεργαστούν προς όφελος του κοινωνικού συνόλου, αλλά και την τοπικής διακυβέρνησης του χώρου τους.
Η «έξυπνη πόλη» με την τεχνολογική ενσωμάτωση που περιλαμβάνεται στις δομές της μπορεί να θεωρηθεί ένα προσωπικό περιβάλλον μάθησης, όπου ο πολίτης συμμετέχει σε μια πανταχού παρούσα διαδικασία μάθησης μέσω της δικτύωσης και της χρήσης φορητών υπολογιστικών συσκευών. Ο συνδυασμός αυτού του δυναμικά μεταβαλλόμενου περιβάλλοντος μάθησης, ενσωματωμένου στον ιστό της πόλης και σε συνδυασμό με τοποκεντρική μάθηση και ανοικτές μαζικές πλατφόρμες διαδικτυακής μάθησης, επιτρέπει την δια βίου μάθηση και εκπαίδευση του κατοίκου μετατρέποντας τον σε «έξυπνο πολίτη» των έξυπνων πόλεων.
Βιβλιογραφικές Αναφορές
Buchem, I., & Pérez-Sanagustín, M. (2014). Personal Learning Environments in Smart Cities: Current Approaches and Future Scenarios. Learning and Diversity in the Cities of the Future, 136.
Giffinger, R., Fertner, C., Kramar, H., Kalasek, R., Pichler-Milanovic, N., & Meijers, E. (2007). Smart cities-ranking of European medium-sized cities. Tech. rep., Vienna University of Technology.
Hunt, N., O’Grady, M., Muldoon, C., Kroon, B., Rowlands, T., Wan, J., & O’Hare, G. (2015). Citizen Science: A Learning Paradigm for the Smart City?, ΙxD&A Special issue on: Smart City Learning: Opportunities and Challenges N. 27, Winter 2015.
Mikulecký, P. (2012). Smart Environments for Smart Learning. DIVAI 2012 – 9th International Scientific Conference on Distance Learning in Applied Informatics.
Paulos, E., Honicky, R., Hooker, B. (2009). Citizen Science: Enabling Participatory Urbanism. In M. Foth (Ed.), Handbook of Research on Urban Informatics: The Practice and Promise of the Real-Time City (pp. 414-436). Hershey, PA: Information Science Reference.
Pérez-Sanagustín, M., Buchem, I., Kloos, C. D. (2013). Multi-channel, multi-objective, multi-context services: The glue of the smart cities learning ecosystem. Alpine Rendez-Vous 2013, Workshop 3: Smart Cities Learning, 28-29 January 2013, Villard-de-Lans, Vercors, France.
Schaffers, H., Komninos, N., Pallot, M., Trousse, B., Nilsson, M., & Oliveira, A. (2011). Smart Cities and the Future Internet: Towards Cooperation Frameworks for Open Innovation. Future internet assembly, 6656(31), 431-446.
Sharples, M., McAndrew, P., Weller, M., Ferguson, R., FitzGerald, E., Hirst, T., Gaved, M. (2013). Innovating Pedagogy 2013: Exploring new forms of teaching, learning and assessment, to guide educators and policy makers. Open University Innovation Report, pp. 1-36.