ISSN:1792-2674
Δρ. Πέτρος Γουγουλάκης, Αναπλ. Καθηγητής Παν/μίου Στοκχόλμης
Ένα μεγάλο ευχαριστώ για την τιμητική πράγματι πρόσκληση να βρεθώ μαζί σας εδώ στα Χανιά στη συλλογική αυτή προσπάθεια που ξεκινά με εμψυχωτή φορέα το ΕΔΕΕΚ από τα κάτω – μέσα από φορείς και ευαισθητοποιημένους πολίτες που δραστηριοποιούνται και αξιώνουν να έχουν λόγο και επιρροή για ότι καθορίζει τη ζωή και το μέλλον τους.
Η σημερινή Συνδιάσκεψη κινείται στα χνάρια του οράματος του αείμνηστου συμπολίτη και μέλους του Δικτύου μας του Μιχάλη Μπονατάκη για μια πόλη, μια Κρήτη κι έναν κόσμο που αναπτύσσεται σε αρμονία με τη φύση και προσφέρει δυνατότητες σε όλους να μορφώνονται, να ονειρεύονται , να δημιουργούν (και όχι μόνο να καταναλώνουν): να ζουν σε πόλεις όμορφες που σέβονται τους πολίτες τους, τους ενσωματώνουν και δεν τους πληγώνουν.
Σεβόμενος το χρόνο που έχω στη διάθεσή μου θα προσπαθήσω να είμαι όσο το δυνατόν συγκεκριμένος και πρακτικός. Θα αναφερθώ σε 3 πράγματα, που κατά την άποψή μου αποτελούν τους πυλώνες της συλλογικής δράσης. Αειφόρος ανάπτυξη, συλλογική μάθηση και η παιδαγωγική της, οργανωτική δομή και ηγεσία. Οι τρεις αυτές διαστάσεις αλληλοσυνδέονται, προϋποθέτουν η μία την άλλη και συνεργούν ώστε να επιτευχθούν οι στόχοι συλλογικοτήτων και πολιτών για κοινοτική ενδυνάμωση, συνοχή, ανάπτυξη και προσωπική ευημερία.
Ήδη το 2002 η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) ενέκρινε ένα ψήφισμα στόχος του οποίου ήταν να ενισχυθούν οι προσπάθειες για την προώθηση της αειφόρου ανάπτυξης σε όλο τον κόσμο μέσω της εκπαίδευσης και της μάθησης. Ενδιαφέρον έχει το γεγονός ότι ο ΟΗΕ στο ψήφισμα αυτό απέφυγε να ορίσει την έννοια της εκπαίδευσης για την αειφόρο ανάπτυξη. Ο λόγος ήταν να ανταποκριθεί στην επιθυμία να αφεθεί χώρος για μια ευρεία ερμηνεία προσαρμοσμένη στις εθνικές/τοπικές ιδιαιτερότητες ανά την υφήλιο. Η UNESCO όμως που ανέλαβε το συντονισμό των δράσεων βάση του συγκεκριμένου ψηφίσματος ερμήνευσε την έννοια της εκπαίδευσης για αειφόρο/βιώσιμη ανάπτυξη δίνοντας έμφαση στην δημιουργία εκπαιδευτικών προγραμμάτων και γενικότερα περιβαλλόντων μάθησης, με τη βοήθεια των οποίων θα πρέπει τα άτομα να καλλιεργηθούν ικανότητες και δεξιότητες με τρόπο που τους επιτρέπει να στηρίζουν τις όποιες αποφάσεις και επιλογές τους σε γνώσεις, μελέτη και περίσκεψη/διαβούλευση σχετικά με:
τη σχέση ανάμεσα στις ανάγκες του σήμερα και τα συμφέροντα των μελλοντικών γενιών (/ ανάπτυξη που να ικανοποιεί τις ανάγκες της δικής μας γενιάς χωρίς να διακινδυνεύει/υποθηκεύει το δικαίωμα των επόμενων γενιών να ικανοποιήσουν τις δικές τους ανάγκες)
τη σχέση μεταξύ διατήρησης/συντήρησης και αλλαγής
τη σχέση μεταξύ πλούσιων και φτωχών
τη σχέση μεταξύ των τοπικών συμφερόντων και των ευρύτερων εθνικών και παγκόσμιων
Η στρατηγική που εκπονήθηκε στη συνέχεια έθετε κάποιους στόχους μεταξύ των οποίων ήταν
να στηριχτούν από την πολιτεία προγράμματα σπουδών για βιώσιμη ανάπτυξη μέσω της επίσημης, άτυπης και άτυπης μάθησης και
- να δοθούν κίνητρα στους εκπαιδευτικούς να βελτιώσουν τις γνώσεις και δεξιότητές τους να ενσωματώσουν την έννοια της αειφόρου ανάπτυξης στη διδασκαλία τους.
Από τον Ιανουάριο του 2016, τέθηκαν και επίσημα σε ισχύ οι 17 στόχοι αειφόρου ανάπτυξης (SDG) της ατζέντας των Ηνωμένων Εθνών για τη βιώσιμη ανάπτυξη του 2030. Τα επόμενα δεκαπέντε χρόνια, με αυτούς τους νέους στόχους που αφορούν όλη την υφήλιο, κάθε χώρα θα πρέπει να κινητοποιηθεί και να εντείνει τις προσπάθειές της για τον τερματισμό όλων των μορφών φτώχειας, την καταπολέμηση των ανισοτήτων και την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, εξασφαλίζοντας ταυτόχρονα τη συμμετοχή όλων των πολιτών.
Μέσα από την οπτική της στρατηγικής για βιώσιμη ανάπτυξη, όπως προβάλλει μέσα από τις πρωτοβουλίες του ΟΗΕ, διαπιστώνει κανείς ότι η σημερινή Συνδιάσκεψη Πόλης «Κρήτη-Χανιά, 2017» δεν είναι παρά η αυθεντική απάντηση της τοπικής κοινωνίας των πολιτών των Χανίων που διαβουλεύεται υπό το συντονισμό του Επιστημονικού Δικτύου Κρήτης για μια άλλη Κρήτη η οποία
επιλέγει ένα μοντέλο ανάπτυξης που ανταποκρίνεται στις ανάγκες του παρόντος και αποσκοπεί σε ένα καλύτερο μέλλον (ανοιχτό, βιώσιμο, ανθεκτικό) για όλους τους πολίτες της, χωρίς κανενός είδους διακρίσεις.
Προϋπόθεση για να επιτευχθεί η βιώσιμη ανάπτυξη είναι πρώτα να ορισθεί από την τοπική κοινωνία το περιεχόμενό της και στη συνέχεια να σχεδιαστούν οι δράσεις μέσα από διαδικασίες ελεύθερου και δημοκρατικού διαλόγου, με συντονισμένες πρωτοβουλίες αυτομόρφωσης, επιμόρφωσης και εκπαίδευσης. Ως βάση και ζητούμενο του συμμετοχικού διαλόγου και των επιμορφωτικών δράσεων αποτελούν η οικονομική ανάπτυξη, η κοινωνική ένταξη, η προστασία του περιβάλλοντος και η πολιτιστική δημιουργία. Τα ερωτήματα που πρέπει να απαντηθούν και οι λύσεις που θα προκριθούν πρέπει να αξιολογούνται με βάση το αξιακό υπόβαθρο της βιώσιμης ανάπτυξης που εξασφαλίζουν την ευημερία, τη μόρφωση, τον πολιτισμό. Αυτές οι αξίες δεν μπορεί να είναι άλλες από την δίκαιη οικονομική ανάπτυξη, τον σεβασμό της ανθρώπινης αξίας και αξιοπρέπειας, το δημοκρατικό διάλογο, την ελευθερία συμμετοχής σε αποφάσεις που αφορούν το συλλογικό καλό και τη διασφάλιση του δικαιώματος όλων στη μάθηση με απρόσκοπτη πρόσβαση σε εκπαιδευτικές δραστηριότητες.
Η ευαισθητοποίηση των πολιτών και η ενεργοποίησή τους στην υπόθεση της βιώσιμης ανάπτυξης είναι προνομιακό πεδίο της εκπαίδευσης με ιδιαίτερη όμως παιδαγωγική προσέγγιση. Αναφερόμαστε στην παιδαγωγική της συλλογικής μάθησης και της κοινωνικής δράσης ως μέσο και σκοπό ενός νέου κινήματος Λαϊκής Επιμόρφωσης «από το λαό, με το λαό για το λαό» (πρβλ. Abraham Lincoln 1863, Gettysburg, Pennsylvania). Πρόκειται για μια μορφή εκπαίδευσης ενηλίκων πολιτών που ενθαρρύνει τους εκπαιδευόμενους να εξετάσουν κριτικά τη ζωή τους και να αναλάβουν δράση για την αλλαγή των κοινωνικών συνθηκών που δεν τους ικανοποιούν.
Η παιδαγωγική της Λαϊκής Επιμόρφωσης στηρίζει την ανάπτυξη της ικανότητα των ανθρώπων για κοινωνική αλλαγή μέσα από συλλογικές διαδικασίες επίλυσης προβλημάτων, δίνοντας έμφαση στη συμμετοχή, στον προβληματισμό και στην κριτική ανάλυση των κοινωνικών προβλημάτων» (1). Χαρακτηριστικά μιας τέτοιας μορφής μόρφωσης είναι ότι όλοι οι συμμετέχοντες διδάσκουν και μαθαίνουν ταυτόχρονα, χωρίς να εξαρτούνται από την αυθεντία ενός δασκάλου-ηγέτη. Η ηγεσία στην ομάδα μάθησης είναι κοινή. Οι συμμετέχοντες στη μαθησιακή διαδικασία αποφασίζουν από κοινού το περιεχόμενο, τα μέσα και τις μεθόδους μάθησης, καθώς και τη διάρκεια της εκπαίδευσης, με γνώμονα τις εμπειρίες τους, τα προβλήματά τους και τις ανησυχίες τους. Οι συμμετέχοντες δεν αντιμετωπίζονται ως αποδέκτες/καταναλωτές πληροφοριών και πακεταρισμένων γνώσεων αλλά σε μεγάλο βαθμό ενθαρρύνονται να γίνουν παραγωγοί νέας γνώσης έχοντας εμπιστοσύνη στις ικανότητές τους να περιγράψουν, να αναλύσουν και να αναστοχαστούν την πραγματικότητά τους και τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν.
Ο ρόλος των εκπαιδευτών σ’ αυτή τη μορφή εκπαίδευσης ενηλίκων είναι απλά να διευκολύνουν τη διαδικασία μάθησης συντονίζοντας την ομάδα να λειτουργεί σε δημοκρατική βάση με ισοτιμία ανάμεσα στα μέλη της. Στόχος του συντονιστή- εκπαιδευτού είναι διασφαλίσει ευνοϊκές συνθήκες αυτοκατευθυνόμενης μάθησης. Οι εκπαιδευτές επεμβαίνουν μόνον όταν οι κανόνες διάδρασης και επικοινωνίας των μελών της ομάδας δεν ακολουθούνται. Επίσης οι εκπαιδευτές-συντονιστές παρεμβαίνουν όταν χρειάζεται για να ενθαρρύνουν τη συμμετοχή όσων εθελοντικά συμμετέχουν και για βοηθήσουν την ομάδα να διερευνήσει τα υπό συζήτηση θέματα εντάσσοντάς στο ευρύτερο κοινωνικό, ιστορικό και πολιτικό πλαίσιο.
Η παιδαγωγική της Λαϊκής Επιμόρφωσης για βιώσιμη ανάπτυξη χρησιμοποιεί ποικίλες τεχνικές που στηρίζονται στην αντίληψη ότι η μάθηση γίνεται πιο αποτελεσματική
όταν η συμμετοχή είναι ενεργή,
όταν λαμβάνεται υπόψη ότι ο κάθε συμμετέχων μαθαίνει με διαφορετικούς τρόπους ή προτιμά συγκεκριμένες μεθόδους μάθησης,
όταν το περιεχόμενο σχετίζεται με τα βιώματα και τις εμπειρίες των συμμετεχόντων,
όταν η μαθησιακή διαδικασία είναι ευχάριστη,
όταν όλοι νιώθουν ότι γίνονται σεβαστοί για τις απόψεις τους και τις προτάσεις τους που τις εκφράζουν ελεύθερα σε κλίμα ισοτιμίας.
♦♦♦
Κλείνοντας θα ήθελα να συμπληρώσω τις σκέψεις μου για την αναγκαιότητα και το χαρακτήρα της βιώσιμης Λαϊκής Επιμόρφωσης για μια βιώσιμη κοινωνία λέγοντας ότι μπορεί να πετύχει μόνο όταν τύχει της υποστήριξης των πολιτειακών θεσμών, του επιχειρηματικού κόσμου και των πολιτών και αποκτήσει οργανωτική δομή αυτόνομη, ανεξάρτητη και με βασική στελεχική πλαισίωση. Όλα τα υπόλοιπα βασίζονται ελεύθερη βούληση, στην θέληση για μάθηση και δράση και στον εθελοντισμό (ανιδιοτέλεια, συλλογικότητα και αλληλεγγύη) ως πεποίθηση και στράτευση για μια άλλη καλύτερη οικολογική Κρήτη και μια άλλη Ελλάδα που μας κάνει περήφανους!
Σημείωση Τέλους
Bates 1996, σελ. 225-226 – http://www.calpro-online.org/eric/textonly/docgen.asp?tbl=digests&ID=38.