ISSN:1792-2674
Βάτκαλη Ευφροσύνη
Εκπαιδευτικός ΠΕ70
Περίληψη
Σκοπός της παρούσας εισήγησης είναι να περιγράψει την εμπειρία και τα αποτελέσματα μετά από έναν χρόνο πειραματισμού με την τεχνική του ραδιοφώνου στα πλαίσια της Παιδαγωγικής Φρενέ με τους μαθητές και τις μαθήτριες της Ε΄ τάξης του Δημοτικού Σχολείου Δραπανιά. Αρχικά, θα γίνει σύντομη αναφορά στην Παιδαγωγική Φρενέ και τις αρχές της, καθώς και στο ραδιόφωνο ως εκπαιδευτικό μέσο. Στη συνέχεια, θα παρουσιαστεί ο τρόπος εισαγωγής της τεχνικής του ραδιοφώνου στην τάξη και η εφαρμογή του και τέλος, θα αναφερθούν τα αποτελέσματά που παρατηρήθηκαν στους μαθητές και τις μαθήτριες στη διάρκεια της σχολικής χρονιάς και θα παρουσιαστούν οι εντυπώσεις τους.
Λέξεις κλειδιά: ραδιόφωνο, παιδαγωγική Φρενέ, ελευθερία έκφρασης
1. Εισαγωγή
1.1. Το Ραδιόφωνο και η Παιδαγωγική Φρενέ
Ο Célestin Freinet (1896-1966) ήταν ένας Γάλλος παιδαγωγός και ο εμπνευστής της Παιδαγωγικής που σήμερα φέρει το όνομά του (αλλιώς γνωστή ως Κίνημα του Μοντέρνου Σχολείου). Στον πυρήνα της βρίσκεται, μεταξύ άλλων, η συνεργατική μάθηση, η παιδαγωγική της εργασίας, η ελεύθερη έκφραση του παιδιού αλλά και η αντίληψη ότι η μάθηση πρέπει να ξεκινάει από τα ενδιαφέροντα του παιδιού. Ακόμα, δίνεται μεγάλη έμφαση στη σύνδεση του σχολείου με την κοινότητα, αφού δεν μπορούν να γίνουν αντιληπτά χωριστά το ένα από το άλλο. Παράλληλα, υπάρχει μια σειρά από τεχνικές, όπως το τυπογραφείο, τα μικρά βιβλία, ο κινηματογράφος, το ραδιόφωνο, που εφαρμόζονται για να διευκολύνουν όλα τα παραπάνω (Acker, 2000). Όπως απορρέει από την παιδαγωγική του Φρενέ αλλά και άλλων παιδαγωγών, το σχολείο δεν αντιμετωπίζει τα παιδιά ως αντικείμενα για να πλαστούν αλλά ως υποκείμενα που αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους και τον κόσμο γύρω τους που συμμετέχουν ενεργά στην κατασκευή μιας δημοκρατικής κοινωνικής ζωής (Martins & Fortunato, 2020).
Καθώς ήμουν νεοεισερχόμενη στον χώρο αυτό, αποφάσισα να ενταχθώ σε μια ομάδα εκπαιδευτικών για να λάβω καθοδήγηση και υποστήριξη, όπως προτείνουν οι Aslanian et al. (2017). Έτσι, έγινα μέλος στο Δίκτυο Συνεργατικών Σχολείων με την Παιδαγωγική Φρενέ (εφεξής Δίκτυο) της περιοχής μου. Το Δίκτυο είναι μια παιδαγωγική ομάδα, ανοιχτή σε όλους τους εκπαιδευτικούς, που πραγματοποιεί μηνιαίες συναντήσεις καi λειτουργεί με βάση τις αρχές της δημοκρατίας και της ισότητας, λαμβάνει αποφάσεις συλλογικά μέσω της συνέλευσής της και σκοπός της είναι η προώθηση ενός εναλλακτικού σχολείου, καθώς και η επαφή με την κοινότητα και ο προγραμματισμός δράσεων που εξυπηρετούν αυτόν τον σκοπό. Όραμα των μελών του είναι η αλλαγή του σχολείου, ως μέσο για την αλλαγή της κοινωνίας, μια διαδικασία που πραγματώνεται με τον κριτικό αναστοχασμό πάνω σε μια προβληματική κατάσταση και τις πιθανές λύσεις αλλά και με τις αξίες της δια βίου μάθησης, της δημοκρατικής διαχείρισης και της ενότητας των δασκάλων (Groves, Muñoz & Huerta, 2023).
Αποφάσισα να επιλέξω μία τεχνική από τη μεγάλη δεξαμενή που παρέχει η Παιδαγωγική Φρενέ για να ξεκινήσω τον πειραματισμό μου και να μην μπερδευτώ εγώ η ίδια αλλά και οι μαθητές μου στην προσπάθεια να εφαρμόσουμε πολλές τεχνικές μαζί. Επέλεξα την τεχνική του ραδιοφώνου κυρίως για τις μεγάλες δυνατότητες που προσφέρει για να εκφραστούν οι μαθητές μου και γιατί θα ήταν κάτι καινούργιο και διαφορετικό για αυτούς. Ωστόσο, και άλλοι παράγοντες λήφθηκαν υπόψη, όπως για παράδειγμα ότι μέσω του ραδιοφώνου επιτυγχάνεται η σύνδεση του σχολείου με την κοινότητα, αφού τα παιδιά αποκτούν παρουσία στην κοινότητα. Τα παιδιά έχουν κι αυτά κάτι να πουν, τη δική τους αλήθεια, και ήθελα αυτό να βγει προς τα έξω. Ταυτόχρονα, με το ραδιόφωνο ενισχύονται οι συνεργατικές πρακτικές στη διδακτική πράξη, αφού, για να ολοκληρωθεί μια εκπομπή (αλλά και για την ακρόασή της), η συνεργασία μεταξύ των μαθητών είναι προαπαιτούμενο σε πολλά στάδια.
Ακόμα, επιτυγχάνεται η ενεργή μάθηση των μαθητών, αφού οι εκπομπές προκύπτουν από τα άμεσα ενδιαφέροντά τους, ενώ τελευταίο, αλλά εξίσου σημαντικό, είναι το γεγονός ότι τόσο ως διαδικασία όσο και ως παραγόμενο αποτέλεσμα είναι πολύ διασκεδαστικό να κάνεις ραδιόφωνο. Τα ανωτέρω μπορεί να φαντάζουν εύλογα ή αναμενόμενα αλλά έχουν επίσης αποτυπωθεί και ερευνητικά. Η εργασία του Γενιτζέ (2017) μελετώντας τη συμμετοχή μαθητών και εκπαιδευτικών στο European School Radio κατέγραψε παρόμοια συμπεράσματα, όπως η αύξηση των κινήτρων και του ενδιαφέροντος για μάθηση, η αύξηση των ομαδοσυνεργατικών πρακτικών αλλά και η Κωνστάντη (2022) κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το μαθητικό ραδιόφωνο είναι ένα εκπαιδευτικό και εναλλακτικό εργαλείο μάθησης και τα παιδιά χαίρονται να δημιουργούν εκπομπές.
Όσον αφορά το πρακτικό κομμάτι, η δημιουργία μιας εκπομπής είναι σχετικά εύκολη. Απαραίτητη είναι μια συσκευή καταγραφής ήχου (π.χ. ένα κινητό τηλέφωνο), ένα πρόγραμμα επεξεργασίας ήχου (π.χ. το Audacity), ένας υπολογιστής και κυρίως πολύς χρόνος που πρέπει να αφιερωθεί από τον εκπαιδευτικό σε διάφορα στάδια, π.χ. χρόνος που θα χρησιμοποιηθεί για να γίνουν οι καταγραφές του ήχου στο σχολείο και μετέπειτα χρόνος για την επεξεργασία του ήχου, την αναζήτηση των ηχητικών θεμάτων και την ολοκλήρωση της εκπομπής. Όταν η εκπομπή είναι έτοιμη, το τελικό παραγόμενο αρχείο, μαζί με μία εικόνα, μια σύντομη περιγραφή της εκπομπής και μια λίστα με τα μουσικά κομμάτια που ακούγονται σε αυτή, ανεβαίνει στην ιστοσελίδα του Δικτύου και είναι έτοιμη για αναπαραγωγή. Εύλογο είναι ότι οι επιλογές που θα κάνει ο εκπαιδευτικός και ο βαθμός στον οποίο θα επιλέξει ή είναι δυνατό να εμπλέξει τους μαθητές του μπορούν να του αποδεσμεύσουν χρόνο, εάν τα καθήκοντα αυτά ανατεθούν σε κάποιους μαθητές.
2. Κυρίως μέρος
2.1. Μέθοδος της έρευνας
Καθώς η τεχνική του ραδιοφώνου αποτελούσε κάτι καινούργιο τόσο για την εκπαιδευτικό όσο και για τους μαθητές, επιλέχθηκε στην αρχή της σχολικής χρονιάς μια μεθοδολογία πιο κατευθυνόμενη από την άποψη ότι η εκπαιδευτικός όταν έβλεπε ότι κάτι ενδιαφέρει τους μαθητές προσπαθούσε να τους παρωθήσει με διατυπώσεις όπως «Βλέπω ότι το τάδε σας αρέσει ιδιαίτερα, τι λέτε να κάνουμε μια εκπομπή για αυτό το θέμα;» μέχρι να εξοικειωθούν οι μαθητές με την ιδέα του ραδιοφώνου από τους ίδιους. Σε αυτό το πλαίσιο πραγματοποιήθηκε η πρώτη μας εκπομπή τον Νοέμβριο του 2023, στην οποία οι μαθητές πήραν μια συνέντευξη για το Πολυτεχνείο, την οποία υποδέχτηκαν με πολλή χαρά, καθώς ήταν κάτι ολότελα καινούργιο για αυτούς. Οι επόμενες εκπομπές μας αφορούσαν τα ζωάκια των μαθητών, το σχολείο στα παλαιότερα χρόνια, καθώς και μαντινάδες για την Κρήτη και τα Χριστούγεννα, θέματα που αντλήσαμε κυρίως από το μάθημα της Γλώσσας και με τα οποία τα παιδιά ασχολήθηκαν με μεγάλο ενθουσιασμό. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση μαθητή με δυσλεξια, ο οποίος έγραψε μόνος του κείμενο τριών σελίδων για το σκυλάκι του ως προετοιμασία για την ηχογράφηση.
Οι εκπομπές αυτές πραγματοποιήθηκαν σε διάστημα περίπου δύο μηνών και μετά, επιστρέφοντας από τις γιορτές των Χριστουγέννων, η εκπαιδευτικός πήρε την απόφαση να περιμένει, αφήνοντας στα παιδιά την πρωτοβουλία για την επόμενη εκπομπή. Άλλωστε, για τον Φρενέ η συμμετοχή συνεπάγεται ελευθερία (Acker, 2000). Αυτό συνέβη ένα μήνα αργότερα, με αφορμή τη συζήτηση που αναπτύχθηκε στην τάξη σχετικά με το δυστύχημα των Τεμπών που είχε συμβεί έναν χρόνο πριν. Τότε εμφανίστηκε πολύ έντονα η ανάγκη των παιδιών να εκφράσουν την αγανάκτησή τους, την αδικία και την απογοήτευση που ένιωθαν για αυτό το γεγονός και ενώ τα ίδια σκεφτόντουσαν ότι «πρέπει κάτι να κάνουνε γι’ αυτό», ένας μαθητής πρότεινε να κάνουν μια εκπομπή, γεγονός που βρήκε σύμφωνη όλη την τάξη, με έναν μαθητή να αναφέρει «Μα, ναι, είχα ξεχάσει ότι κάνουμε εκπομπές.». Αφού διατυπώθηκαν διάφορες ιδέες και καθότι ήταν Παρασκευή, οι μαθητές έκαναν έναν αρχικό σχεδιασμό της ροής της εκπομπής και πήραν την απόφαση να αναστοχαστούν μέσα στο Σαββατοκύριακο, ώστε να συζητήσουμε και να αποφασίσουμε τη Δευτέρα το τι θα περιλάμβανε η εκπομπή, το τι θα ήθελε ο καθένας να πει και να κάνουμε τις ηχογραφήσεις. Η εκπομπή αυτή ήταν πολύ ιδιαίτερη γιατί τη διάρθρωσή της ανέλαβαν για πρώτη φορά τα παιδιά.
Για την επόμενη εκπομπή μας αφορμή στάθηκε ένα τυχαίο περιστατικό, ένα email που στάλθηκε στο σχολείο με παραλήπτη την τάξη μας, από μια παλιά μαθήτρια της τάξης που είχε μετακομίσει στο εξωτερικό δύο χρόνια πριν και ζητούσε να επικοινωνήσει με τους συμμαθητές της. Και πάλι τα παιδιά αποφάσισαν να ετοιμάσουν μια εκπομπή αφιερωμένη σε αυτήν, καθώς σκέφτηκαν ότι θα ήταν ωραία να μπορούσε να ακούσει τις φωνές τους, πέραν της γραπτής απάντησης που θα έστελναν, την οποία δεν βρήκαν αρκετή. Αυτό άρεσε πολύ και στην παραλήπτρια της εκπομπής. Η σχολική χρονιά έκλεισε με άλλες δύο εκπομπές. Σε μια μαθήτρια της τάξης αρέσει πολύ να γράφει φανταστικές ιστορίες, οπότε την παρότρυνα να διαλέξει κάποια και να την κάνουμε εκπομπή. Η μαθήτρια χάρηκε πολύ στην ιδέα αυτή και βλέποντας την περίπτωση αυτή, μια άλλη μαθήτρια εξέφρασε κι εκείνη την επιθυμία να κάνει μια εκπομπή δική της με θέμα την ιστορία του προπάππου της που ήταν πειρατής.
2.2. Αποτελέσματα της έρευνας
Αναστοχαζόμενη τα αποτελέσματα ενός χρόνου πειραματισμού με το ραδιόφωνο στην τάξη, καταλήγω στο ότι τα οφέλη είναι πολλαπλά. Πιστεύω ότι ο κύριος στόχος που τέθηκε αρχικά, δηλαδή η έκφραση των παιδιών, επιτεύχθηκε με μεγάλη επιτυχία.
Επιπλέον, αποτέλεσε μια εξαιρετική ευκαιρία να έρθουν τα παιδιά σε επαφή με διάφορα κοινωνικοπολιτικά θέματα και θέματα της επικαιρότητας και να εκφραστούν αλλά και να αναπτύξουν κριτική σκέψη. Η σχολική τάξη είναι κομμάτι του κόσμου (Acker, 2000). Όπως πολύ ουσιαστικά γράφει ο Μπαλτάς (2023): «Η ανάγνωση του κόσμου είναι το εδάφιο που σημαίνει κάτι για μας. Το κάθε βιβλίο γίνεται περικοπές κι αξιόλογα αποσπάσματα κι αυτά γίνονται ο εαυτός μας για να σπάσουμε την κουλτούρα της σιωπής. Παγιδευμένοι με το πλήθος των ανθρώπων στην άγνοια που γίνεται σιωπή χάνουμε την ικανότητα για μετασχηματισμό. Απελευθέρωση σημαίνει να στρέφομαι στον κόσμο και να συμμετέχω στην ιστορία.». Αυτό επιχειρήσαμε κι εμείς κάνοντας ραδιόφωνο στην τάξη, στο μέτρο που τα παιδιά μπορούν και είναι έτοιμα, να κάνουν ανάγνωση του κόσμου, να συνειδητοποιήσουν πού στέκονται τα ίδια απέναντι σε όσα συμβαίνουν, να εκφράσουν τον εαυτό τους, τις σκέψεις, τα συναισθήματα, τους φόβους, τα όνειρά τους αλλά και να βρουν το θάρρος να αρθρώσουν τη γνώμη τους.
Παράλληλα, εκτός από τα προφανή αποτελέσματα, όπως είναι η προαγωγή της συνεργασίας, η καλλιέργεια της γνώμης και της αξίας της, η ελεύθερη έκφραση των συναισθημάτων και των ιδεών, η έξαψη του ενδιαφέροντος των παιδιών που προκύπτει από την ελεύθερη επιλογή των θεμάτων, προκύπτουν ποικίλα οφέλη σε πολλούς άλλους τομείς. Για παράδειγμα, τα παιδιά εξοικειώνονται με την έκθεσή τους μπροστά σε άλλους. Χαρακτηριστικό ήταν ότι όταν ακούγαμε τις πρώτες μας εκπομπές στην τάξη η αυθόρμητη κίνηση των μαθητών όταν άκουγαν τη φωνή τους να μιλάει ήταν να κρυφτούν πίσω από τις κουρτίνες ή να κρύψουν το πρόσωπό τους ή να βγουν από την τάξη, γεγονός που σιγά σιγά άρχισε να εξασθενεί. Ή όταν τους έδιναν οι υπόλοιποι εκπαιδευτικοί του σχολείου συγχαρητήρια για την εκπομπή τους στην αρχή ένιωθαν αμήχανα που τους άκουγαν κι άλλοι. Αντίστοιχα, άλλες έρευνες (Γενιτζές, 2017· Κωνσταντή, 2022· Lemos Tello, 2012) έχουν αναφέρει ως αποτέλεσμα από τη συμμετοχή σε ραδιοφωνικές προσπάθειες την ενίσχυση της αυτοπεποίθησης.
Ακόμα, τα παιδιά εξασκούνται στη λήψη αποφάσεων. Υπάρχουν μια σειρά από ζητήματα για τα οποία καλούνται τα αποφασίσουν και να συμφωνήσουν, όπως η προσέγγιση του θέματος, πότε θα μιλήσει ο καθένας, τι μουσική θέλουμε να συνοδεύει την εκπομπή μας. Ακούνε την ηχογράφησή τους και προβαίνουν σε κρίσεις: «Έκανα ένα σαρδάμ» ή «δεν μου άρεσε όπως το είπα» ή «μπορώ και καλύτερα» ήταν φράσεις των παιδιών που ζητούσαν να ξανακάνουμε την ηχογράφηση. Μάλιστα, πολλές φορές τα ίδια ήταν πιο αυστηρά από εμένα με τον εαυτό τους. Ή αντίθετα, επιβράβευαν το καλό αποτέλεσμα της προσπάθειας των συμμαθητών τους. «Μπράβο, αυτό το είπες πολύ ωραία!» ή «Το ύφος της τάδε ταιριάζει πολύ με την εκπομπή μας». Ενισχύονται επομένως και οι μεταξύ τους σχέσεις ενώ παράλληλα εξασκούν πολύ τον προφορικό λόγο και τα παραγλωσσικά στοιχεία της ομιλίας (Γενιτζέ, 2017). Αντίστοιχα, έρευνα που αφορά την αγγλική γλώσσα ανέδειξε επίσης βελτιώσεις και σε άλλους τομείς της γλώσσας, όπως η γραμματική, η προφορά και το λεξιλόγιο (Hasan & Tan, 2013).
Αλλά η προετοιμασία για την ηχογράφηση εξασκεί τα παιδιά και στον γραπτό λόγο (Levine & Franzel, 2015), αφού η πλειοψηφία των παιδιών προτιμά να οργανώνεται γράφοντας ένα κειμενάκι με αυτά που θέλουν να πουν, οπότε στη συνέχεια μπορούμε να δουλέψουμε μαζί τους τα στοιχεία του γραπτού λόγου, π.χ. πού χρειάζεται να κάνουμε παύσεις, πού πρέπει να βάλουμε τελείες ή άλλα σημεία στίξης, μήπως αυτή η πρόταση είναι πολύ μεγάλη και είναι δύσκολο να καταλάβουμε το νόημά της, πριν προχωρήσουμε στην ηχογράφηση. Καλλιεργούνται λοιπόν τόσο οι δεξιότητες ανάγνωσης και γραπτής έκφρασης όσο και οι δεξιότητες ακρόασης προφορικού λόγου και συγκέντρωσης της προσοχής., αφού σε διαφορετική περίπτωση δεν μπορούμε να ακούσουμε και να απολαύσουμε την εκπομπή.
Παράλληλα όμως, ενισχύεται και η συμπερίληψη. Όλοι οι μαθητές μπορούν να συμμετέχουν στη δημιουργία της εκπομπής. Και ο πιο αδύναμος ακαδημαϊκά μπορεί να σκεφτεί και να κάνει κατευθείαν την ηχογράφηση ή μπορεί να ασχοληθεί με κάποιο άλλο κομμάτι, όπως η επιλογή των τραγουδιών, δεν είναι απαραίτητο να γράψει κάτι. Κομβικής σημασίας για τον Φρενέ ήταν ότι η συμμετοχή συνεπάγεται την αυτοπεποίθηση, ότι όλα τα παιδιά πρέπει να νιώσουν ότι μπορούν να προοδεύσουν και να πετύχουν, το καθένα στον τομέα του (Acker, 2000). Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση που προανέφερα του μαθητή με δυσλεξία, ο οποίος είχε τέτοια όρεξη να μιλήσει για το σκυλάκι του που έγραψε τρεις σελίδες. Και επειδή δυσκολεύεται και στην ανάγνωση, κόψαμε το κείμενο σε μικρά κομματάκια, τα κάναμε πρόβα πολλές φορές και τα ηχογραφήσαμε πολλές φορές μέχρι να πετύχουμε ένα καλό αποτέλεσμα. Και παρόλο που ήταν κουραστικό για τον ίδιο, δεν ήθελε να τα παρατήσει και χάρηκε πάρα πολύ όταν ήρθε η σειρά του να ακουστεί στην εκπομπή.
Εμπλουτίζεται επιπλέον και η έμπνευση των παιδιών. Υπήρξαν κάποιες περιπτώσεις που στην παραγωγή γραπτού λόγου στο μάθημα της Γλώσσας χρησιμοποιήθηκαν από μαθητές ιδέες ή περιστατικά τα οποία είχαν αφηγηθεί σε προηγούμενες εκπομπές άλλοι συμμαθητές τους. Για παράδειγμα, το αληθινό περιστατικό που περιέγραψε μια μαθήτρια με το σκυλάκι της μεταμορφώθηκε σε μια νέα περιπέτεια στο τετράδιο μιας άλλης μαθήτριας. Και αυτό αναπόφευκτα οδηγεί στο δέσιμο της ομάδας, το οποίο επιτυγχάνεται μέσω του μοιράσματος βιωμάτων, αναμνήσεων αλλά και των ονείρων τους.
Επιτυγχάνεται ακόμα η εμπλοκή των γονέων, αφού ακούγοντας τις εκπομπές τούς δίνεται η ευκαιρία να γνωρίσουν καλύτερα τη σχολική ζωή των παιδιών τους και να συνομιλήσουν σχετικά με αυτή. Ακόμα, μέσα από αυτή τη διαδικασία τα παιδιά και η οικογένειά τους ανακαλύπτουν πράγματα για τον εαυτό τους και για τους άλλους και μπορεί να αλλάξει ο τρόπος που βλέπει ο ένας τον άλλο. Για παράδειγμα, όταν ετοιμάζαμε την εκπομπή για τις μαντινάδες μια μαθήτρια ανακάλυψε το ταλέντο του πατέρα της στο να φτιάχνει μαντινάδες και ανακοίνωσε γεμάτη έκπληξη στην τάξη ότι «δεν ήξερε πώς ο πατέρας της ήταν τόσο καλός σε αυτό». Επίσης, μέσα από την έρευνα που κάνουν τα παιδιά ρωτώντας τους γονείς τους ή τους παππούδες και τις γιαγιάδες τους για τις εμπειρίες τους (π.χ. για την εκπομπή σχετικά με το σχολείο στα παλιά χρόνια), αφενός εμπλουτίζουν τις γνώσεις τους και αφετέρου αυτό γίνεται αφορμή για να μάθουν όψεις της ζωής των δικών τους ανθρώπων, που πιθανώς μέχρι τότε αγνοούσαν, και να αναστοχαστούν σχετικά με αυτό.
Συνολικά, η παραγωγή εκπομπών αποτελεί μια πολύ διασκεδαστική και δημιουργική διαδικασία σε όλα της στάδια, η οποία προκαλεί στα παιδιά χαρά και ενθουσιασμό. Ανάλογα αποτελέσματα ανιχνεύθηκαν στην έρευνα της Κωνσταντή (2022). Όπως παρατηρεί η Elise Freinet (1979: 89, στο Martins & Fortunato, 2020) η χαρά και ο πόνος, βιώματα τόσο σημαντικά στη ζωή ενός παιδιού, συχνά απουσιάζουν από τα γραπτά των περισσότερων παιδαγωγών της εποχής τους, με την αναζήτηση της πνευματικής γνώσης, και την επίτευξη αυτής μέσω της σύνδεσης με τα ενδιαφέροντα του παιδιού, να είναι ο καθοριστικός στόχος των μεθόδων τους. Από τα σαρδάμ που γίνονται στις ηχογραφήσεις και τα γέλια που ξεσπούν στην τάξη ως αποτέλεσμά τους μέχρι την ικανοποίηση από το τελικό παραγόμενο αποτέλεσμα και το μοίρασμα με τους σημαντικούς τους άλλους, γονείς, δασκάλους, φίλους, συμμαθητές, η διασκέδαση δεν λείπει πουθενά.
Κλείνοντας, παραθέτω ενδεικτικά κάποια λόγια των μαθητών και μαθητριών όταν τους ζητήθηκε να πουν τη γνώμη τους για τις εκπομπές, τα οποία επιβεβαιώνουν τα ανωτέρω. «Μου άρεσαν όλες οι εκπομπές, ένιωθα περίεργα αλλά ωραία. Μου άρεσε όταν κάναμε λάθη και γελούσαμε. Όλα ήταν απλά για εμένα, δεν με δυσκόλεψε τίποτα. Ελπίζω να συνεχίσουμε έτσι!». «Η εμπειρία μου ήταν ωραία αλλά μερικές φορές λίγο στενάχωρη. Πάντως όταν κάναμε εκπομπή ήταν πολύ ωραία για μένα». «Η εμπειρία μου ήταν πολύ ωραία. Μου άρεσαν περισσότερο αυτή που κάναμε με τα ζώα και αυτή για τα Τέμπη. Πέρασα πολύ ωραία όταν τις κάναμε, μου άρεσε η συνεργασία που είχαμε και προσπαθήσαμε τόσο πολύ η τάξη μας για να κάνουμε τόσο πολλές εκπομπές». «Οι εκπομπές ήταν κάτι καινούργιο που δεν είχαμε ξανακάνει. Κάποια θέματα μου άρεσαν πιο πολύ, κυρίως αυτά που αφορούσαν πραγματικά γεγονότα που τα διαβάζαμε από άρθρα εφημερίδων και συνεντεύξεων. Με κούραζε να γράφω αλλά γελούσαμε πάρα πολύ με τους συμμαθητές μου όταν αναλύαμε κάποια θέματα κατά τη διάρκεια των εκπομπών. Ήταν πολύ περίεργο να ακούω τη φωνή μου ηχογραφημένη και πάντα νόμιζα πως δεν ήμουν εγώ. Επίσης, μου άρεσε που η δασκάλα μου μας έδινε τη δυνατότητα να ηχογραφήσουμε ξανά όταν δεν μας άρεσε ο τρόπος που μιλούσαμε».
5. Συμπεράσματα
Η εργασία αυτή αποτελεί τον αναστοχασμό πάνω στον ένα χρόνο πειραματισμού με το ραδιόφωνο στην τάξη και παρουσιάζει όψεις και ζητήματα που αναδείχθηκαν στη συγκεκριμένη τάξη. Τα αποτελέσματα της παρούσας έρευνας καταδεικνύουν το πόσο ωφέλιμη μπορεί να είναι η διαδικασία παραγωγής εκπομπών στην τάξη για τους μαθητές και μάλιστα σε πολλούς και διαφορετικούς τομείς. Οι εκπαιδευτικοί αξίζει να πειραματιστούν με αυτή την τεχνική και να την εντάξουν στη ζωή της τάξης τους ή και του σχολείου τους. Η αξιοποίηση του ραδιοφώνου ασφαλώς και δεν περιορίζεται σε όσα περιγράφονται σε αυτή την εργασία, άλλωστε αυτό χρησιμοποιείται και από άλλους εκπαιδευτικούς με ποικίλους τρόπους που η δική μας τάξη δεν πρόλαβε να τους αξιοποιήσει ακόμα, όπως π.χ. φτιάχνοντας ραδιοφωνικό θέατρο. Οι προοπτικές αξιοποίησης είναι τόσες όση και η φαντασία των εκπαιδευτικών και των μαθητών.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Ελληνόγλωσση
Γενιτζές, Α. (2017). Ραδιόφωνο και εκπαίδευση: Απόψεις εκπαιδευτικών για τη συμβολή του European School Radio στην εκπαιδευτική διαδικασία [Μεταπτυχιακή διπλωματική εργασία, Πανεπιστήμιο Μακεδονίας]
Κωνστάντη, Μ. (2022). Διαδικτυακό ραδιόφωνο στο νηπιαγωγείο-Η μελέτη περίπτωσης του 24ου Νηπιαγωγείου Νίκαιας [Μεταπτυχιακή διπλωματική εργασία, Πανεπιστήμιο Αιγαίου]
Μπαλτάς, Χ. (2023). Κριτική και Θεσμική Παιδαγωγική: Ένας φανταστικός διάλογος του Paulo Freire με τον Celestin Freinet για τις πρώτες μέρες στο σχολείο της κοινότητας. Ανεμοπετάλιο, 1(1), 62-69. DOI: 10.12681/anem.36017
Ξενόγλωσση
Acker, V. (2000). Celestin Freinet (1896-1966): A most unappreciated educator in the anglophone world. Proceedings of Conference of the Comparative and International Education Society.
Aslanian, P. Chaburn, C., Le Ménahèze, F., Mathieu, A., Mazurie, C., & Saint Luc, F. (2017). Ξεκινώντας με την Παιδαγωγική Φρενέ. Γιατί; Πώς; (Χ. Παπαδόπουλος, Μετάφρ.). Αθήνα: Παιδαγωγική ομάδα «Σκασιαρχείο».
Groves, T.R., Muñoz, J.C., & Huerta, J.L.H. (2023). Resistance through teachers’ professional development: Revisiting the Spanish Freinet Movement. Bulletin of Hispanic Studies, 100(1), 79-95. DOI: 10.3828/bhs.2023.8
Hasan, Md & Tan, B. H. (2013). Podcast Applications in Language Learning: A Review of Recent Studies. English Language Teaching, 6(2), DOI: 10.5539/elt.v6n2p128
Lemos Tello, N. C., (2012). “On Air”: Participation in an Online Radio Show to Foster Speaking Confidence. A Cooperative Learning-Based Strategies Study. Profile Issues in Teachers’ Professional Development, 14, 91-112.
Levine, S., & Franzel, J. (2015). Teaching writing with radio. English Journal, 104(5), 21-29.
Martins, M.F. & Fortunato, I. (2020). The school in Gramsci and Freinet: proximities and distances to rethink educational policies. Policy Futures in Education, 18(2), 261-274. DOI: 10.1177/1478210319845507