ISSN:1792-2674
Γεώργιος Μακαρατζής, Δάσκαλος, MSc στην Παιδαγωγική, υπ. Δρ. Π.Τ.Δ.Ε., Α.Π.Θ
Περίληψη
Ολοένα και περισσότερο, οι εκπαιδευτές ενηλίκων αναζητούν νέους τρόπους για να εμπλέξουν ενεργά τους συμμετέχοντες σε σειρές μαθημάτων που υποστηρίζονται από τις νέες τεχνολογίες. Λαμβάνοντας υπόψη τον αυξανόμενο αριθμό εκπαιδευτικών που εγγράφονται σε υπολογιστικά συστήματα εκπαίδευσης με απευθείας σύνδεση, είναι σημαντικό να αναπτυχθεί ένα σώμα δεδομένων που να υποστηρίζει αυτή τη μορφή εκπαίδευσης και να προβάλει νέα εργαλεία για την υποστήριξη της διδασκαλίας σε εξ αποστάσεως εκπαίδευση. Ένα τέτοιο εργαλείο εκπαίδευσης ενηλίκων είναι και το wiki, μια τεχνολογία που επιτρέπει σe πολλαπλούς συγγραφείς/δημιουργούς να έχουν πρόσβαση σε ένα ενιαίο έγγραφο.
Αυτή η εργασία παρέχει πληροφορίες για τους τρόπους που μπορεί να χρησιμοποιηθεί ένα wiki προκειμένου να ενισχυθεί η μάθηση συμμετεχόντων σε ένα πρόγραμμα εκπαίδευσης. να ενθαρρυνθεί η συνεργασία και η αλληλεπίδραση μεταξύ ενηλίκων και εκπαιδευτή, και η υποστήριξη της από κοινού δημιουργίας της γνώσης ανάλογα τα ενδιαφέροντα και τις ανάγκες τους.
Abstract
Τhe adult’s instructors seek new ways to involve actively the participants in courses that are supported by new technologies. Taking into account the increasing number of teachers that are enrolled in distance education systems that are supported by the technology, it is important to find ways that support this form of education and suggest new tools that allow multiple writers/authors to have access in a common body of knowledge. The wiki is a such tool.
The purpose of this paper is to suggest ways utilize the wiki in order the participants to enhance their learning, to encourage their collaboration and interaction, and also to support the creation of a common body of knowledge in view of their interests and needs.
Εισαγωγή
Οι νέες τεχνολογίες μπορούν να βελτιώσουν την ποιότητα της μάθησης και την επίδοση των μαθητών (Wappel, 2010), επειδή παρέχουν τη δυνατότητα να εμπλακούν ενεργά σε διαδικασίες που παρακινούν το ενδιαφέρον τους και να συμμετέχουν στην οικοδόμηση της δικής τους γνώσης. Σύμφωνα με τον Beare (1999) το ισχυρότερο επιχείρημα της εισαγωγής των νέων τεχνολογιών στη διδασκαλία είναι η δυνατότητα που παρέχουν στους μαθητές να αποκτούν τον έλεγχο της γνώσης τους, όπως για παράδειγμα να επιλέγουν τα θέματα που τους ενδιαφέρουν, να αποφασίζουν οι ίδιοι σε ποιες δραστηριότητες θα συμμετάσχουν ανάλογα τις ανάγκες και τα ενδιαφέροντά τους.
Ο Hopey (1999) σημειώνει ότι οι τεχνολογίες έχουν αναπτυχθεί εκθετικά στην εκπαίδευση ενηλίκων καθώς τα ευρήματα έδειξαν ότι οι ενήλικες που χρησιμοποιούν την εκπαιδευτική τεχνολογία μπορούν να αποκτήσουν περισσότερη γνώση και να αναπτύξουν δεξιότητες κριτικής σκέψης. Για το λόγο αυτό, προσθέτει, οι υπεύθυνοι εκπαίδευσης ενηλίκων αναζητούν τεχνολογίες προκειμένου να παρακινήσουν τους ενήλικες να εγγραφούν σε επιμορφωτικά προγράμματα. Λαμβάνοντας υπόψη τον αυξανόμενο αριθμό ενηλίκων που εγγράφονται σε προγράμματα επιμόρφωσης που υποστηρίζονται από την τεχνολογία, είναι σημαντικό να αναπτυχθεί ένα σώμα δεδομένων που να υποστηρίζει αυτή τη μορφή εκπαίδευσης και να προβάλει νέα εργαλεία που χρησιμοποιούνται για την υποστήριξη της διδασκαλίας που βασίζεται στην εκπαίδευση από απόσταση (distance education).
Ένα τέτοιο εργαλείο εκπαίδευσης ενηλίκων είναι και το wiki, το οποίο ανήκει στις τεχνολογίες προσαρμοστικής κοινωνικής δικτύωσης (social networking adaptive technologies). Οι τεχνολογίες αυτές μπορούν να δημιουργήσουν μαθησιακά περιβάλλοντα που συνδυάζουν τη συνεργατική μάθηση (collaborative learning) με την προσαρμοστική μάθηση (adaptive learning) που επιτρέπουν την ενεργό εμπλοκή σε μαθησιακές καταστάσεις, ενώ παράλληλα προωθούν την αλληλεπίδραση και ενθαρρύνουν την κοινωνική μάθηση (Duffy & Bruns, 2006).
Ο όρος “wiki” υιοθετείται από τα Hawaiian, όπου το wiki-wiki ` σημαίνει «γρήγορα – γρήγορα”. Ένα wiki είναι «μια συλλογή ιστοσελίδων που μπορούν να επεξεργαστούν από οποιονδήποτε, οποτεδήποτε και οπουδήποτε» (Cunningham, 2005). Ειδικότερα, το wiki είναι «είναι ένα σύνολο διασυνδεδεμένων ιστοσελίδων που δημιουργείται, επεξεργάζεται και επεκτείνεται από τους ίδιους τους χρήστες, διατηρώντας παράλληλα το ιστορικό του, δηλαδή μπορεί να λειτουργήσει σαν μια μικρή αποθήκη ή βάση δεδομένων πληροφοριών και ψηφιακού υλικού. Είναι ένας χώρος επικοινωνίας, συνεργασίας, ανταλλαγής, διαμοιρασμού και κατασκευής γνώσης» (Σιδηροπούλου & Μαυρομματάκη 2008). Η πλέον γνωστή εφαρμογή wiki είναι η Wikipedia (wikipedia.org), μια ψηφιακή εγκυκλοπαίδεια που δημιουργείται και αναθεωρείται από τους χρήστες. Άλλα γνωστά wikis είναι τα Λεξικά (en.wiktionary.org), τα Βιβλία (en.wikibooks.org), και οι Συλλογές Ντοκουμέντων (wikisource.org). Αυτό που διακρίνει το wiki από το blog, το φόρουμ συζήτησης, είναι ότι δεν υπάρχει καμία δομή: οι σελίδες wiki μπορούν να δημιουργηθούν, να διασυνδεθούν, να οργανωθούν και να παρουσιαστούν χωρίς καμία εξ ορισμού χρονολογική, ιεραρχική, ή οποιαδήποτε άλλη προκαθορισμένη σειρά (Arreguin, 2004).
Η αξιοποίηση του wiki στην εκπαίδευση ενηλίκων
Η φιλοσοφία του wiki είναι να παρέχει τη δυνατότητα σε οποιονδήποτε που δεν διαθέτει ιδιαίτερες τεχνικές γνώσεις, να δημιουργεί εύκολα έναν ιστότοπο, στον οποίο αυτός και άλλοι που είναι εγγεγραμμένοι να μπορούν να προσθέτουν περιεχόμενο (κείμενο, εικόνες, βίντεο). Παράλληλα, το περιεχόμενο αυτό είναι διαθέσιμο για αναθεώρηση και συζήτηση, που είναι εμφανή και καταγράφονται με τη μορφή ιστορικού. Οι δυνατότητες αυτές καθιστούν το WIKI ως ένα σημαντικό εκπαιδευτικό εργαλείο που μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε εκπαιδευτικές καταστάσεις με μεγάλο όφελος (Cernohous, 2007), όπως είναι η εκπαίδευση ενηλίκων.
Το wiki παρέχει δυο περιβάλλοντα. Το περιβάλλον της ανάγνωσης (read), που είναι και προκαθορισμένο, επιτρέπει στους χρήστες να διαβάσουν το περιεχόμενο του wiki, το οποίο εμφανίζεται με τη μορφή ιστοσελίδων. To περιβάλλον επεξεργασίας (edit) επιτρέπει στους χρήστες να δημιουργήσουν, να αναθεωρήσουν και να δημοσιοποιήσουν το δικό τους περιεχόμενο (Augar, Raitman, & Zhou, 2004). Αυτές οι δυνατότητες καθιστούν το wiki ένα ιδιαίτερα ευέλικτο εργαλείο διερευνητιικής – συνεργατικής μάθησης (explorative collaborative learning). όπου η γνώση δεν προσφέρεται έτοιμη, αλλά ανακαλύπτεται και (συν)δημιουργείται από τους εκπαιδευόμενους. Αυτό επιτυγχάνεται μέσω της σχεδίασης εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων, όπου οι εκπαιδευόμενοι λειτουργούν με διπλή έννοια: Ως αναγνώστες και ως δημιουργοί. Η διαδικασία αυτή είναι κυκλική και επαναλαμβάνεται καθώς η γνώση επαναπροσδιορίζεται και διαμορφώνεται συνεχώς.
Η φύση του wiki παρέχει το κατάλληλο πεδίο για την έκφραση, τη μάθηση και τη σκέψη. Εκτός από τα τα οφέλη των επιμορφούμενων να δημοσιεύουν τη γνώση και μάθησή τους, παράλληλα έχουν την ευκαιρία της ανατροφοδότησης ή της αναθεώρησης της εργασίας τους (Olson, 1994). Η πορεία που ακολουθούν οι εκπαιδευόμενοι μέσα από τη διαδικασία της διερευνητικής μάθησης, τους επιτρέπει να ελέγχουν την πρόοδο της γνώσης και της μάθησης, ενώ παράλληλα με τη χρήση του ιστορικού μπορούν να ανατρέξουν και να δουν την εξέλιξη της μαθησιακής πορείας τους, να καλλιεργήσουν την κριτική τους σκέψη, να αναθεωρήσουν και να μάθουν απ’ τα λάθη τους.
Οι Williams & Bartlett-Bragg (2005) ισχυρίζονται ότι το wiki μπορεί να υποστηρίξει νέους παιδαγωγικούς τρόπους, που εμπλέκουν τους εκπαιδευόμενους στο επίκεντρο της μαθησιακής διαδικασίας. Επιπλέον, οι εκπαιδευόμενοι/ες είναι οι κάτοχοι του περιεχομένου του wiki, αφού οι σκέψεις, τα σχόλια, και οι συνδέσεις τους κατασκευάζονται από τους ίδιους και είναι σε κοινή χρήση από όλους που συμμετέχουν στο wiki. Συγκρίνοντας αυτήν την παιδαγωγική προσέγγιση με ένα παραδοσιακό Σύστημα Διαχείρισης Μάθησης (Learning management System –LMS) όπου το περιεχόμενο, τα μαθήματα και οι δραστηριότητες παρέχονται από τον εκπαιδευτή, ο οποίος διευκολύνει συνήθως τις συζητήσεις που διοργανώνονται στα φόρουμ, γίνεται αντιληπτή η παιδαγωγική προσθετική αξία αξιοποίησης του wiki στην εκπαίδευση ενηλίκων. Επιπλέον, οι εκπαιδευόμενοι είναι σε θέση να κατανοήσουν ότι η γνώση είναι σχετική, βασισμένη στα συμφραζόμενα, και αποτέλεσμα συμμετοχής πολλών στη διαδικασία παραγωγής γνώσης (Ferdig & Trammel, 2004). Η χρήση των υπερσυνδέσεων στο wiki παίρνει ολοένα και περισσότερη σημασία απ’ ό,τι στα ιστολόγια (blogs) και τα φόρουμ συζήτησης, επειδή χρησιμοποιούνται προκειμένου να τεκμηριώσουν την αξιοπιστία του περιεχομένου, αλλά και να ελέγξουν την εγκυρότητα των απόψεων των (συν)δημιουργών του. Κατά την εξέλιξη της δημιουργίας του wiki οι εκπαιδευόμενοι/ες κατανοούν ότι οι πολλαπλές φωνές και απόψεις είναι ένα σημαντικό μέρος της διαμόρφωσης όχι μόνο μιας βάσης γνώσεων, αλλά της ίδιας της κοινωνίας (Dawley, 211).
Ένα ενδεικτικό παράδειγμα αξιοποίησης του wiki
Στη συνέχεια παραθέτουμε ένα ενδεικτικό παράδειγμα αξιοποίησης του wiki στην εκπαίδευση ενηλίκων. Το wiki, με τίτλο «Ένα WIKI Εκπαιδευτικών Ημαθίας», δημιουργήθηκε για τις ανάγκες επιμόρφωσης είκοσι δυο συνολικά εκπαιδευτικών πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης του νομού Ημαθίας που συμμετείχαν τα σχολικά έτη 2012-2014 στο Πρόγραμμα Επιμόρφωσης Εκπαιδευτικών στην αξιοποίηση των ΤΠΕ – Β΄ Επιπέδου, που πραγματοποιήθηκε στο ΚΣΕ 3ο ΓΕΛ ΒΕΡΟΙΑΣ. Η σχεδίαση των εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων που παρουσιάζονται στο wiki βασίστηκε στη βιβλιογραφία (Dawley, 2007; Duffy & Bruns, 2006; Lee & Bonk, 2010; Σιδηροπούλου και Μαυρομματάκη, 2008).
Συγγραφή και δημοσιοποίηση επιμορφωτικού περιεχομένου
Ο εκπαιδευτής απέκτησε λογαριασμό στο wikispaces (www.wikispaces.com) και δημιούργησε το wiki στην ηλεκτρονική διεύθυνση http://imathia.wikispaces.com/. Στη συνέχεια, χώρισε το επιμορφωτικό υλικό σε ενότητες μαθημάτων, το μετέτρεψε σε ηλεκτρονικά αρχεία (αρχεία κειμένου, ήχου, βίντεο και παρουσιάσεων), ανάρτησε τα αρχεία στο wiki και κάλεσε τους εκπαιδευόμενους να εγγραφούν (εικόνα1).
Εικόνα1
Οι εγγεγραμμένοι εκπαιδευόμενοι απέκτησαν δικαίωμα πρόσβασης στο wiki, χρησιμοποιώντας τον προσωπικό τους λογαριασμό (όνομα χρήστη και κωδικό πρόσβασης) και συμμετείχαν στις παρακάτω εκπαιδευτικές δραστηριότητες. Με αυτόν τον τρόπο εκπαιδευτής και εκπαιδευόμενοι οικοδόμησαν οι ίδιοι τη γνώση τους αλληλεπιδρώντας τόσο μεταξύ τους όσο και με το μαθησιακό περιβάλλον ( Davis & Gross, 1993).
Δημιουργία και επεξεργασία εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων (pages): Οι εκπαιδευόμενοι, ατομικά ή και ομαδικά, χρησιμοποίησαν το επιμορφωτικό υλικό και δημιούργησαν τις δικές τους εκπαιδευτικές δραστηριότητες με τη μορφή σελίδων, στις οποίες έγραψαν σχόλια και ανάρτησαν τα δικά τους εκπαιδευτικά σενάρια (εικόνα 2)Εικόνα2
Συνεργασία μεταξύ εκπαιδευόμενων για τη συγγραφή νέου περιεχομένου: Οι εκπαιδευόμενοι δημιούργησαν νέο περιεχόμενο που επέτρεπε πολλαπλές αναθεωρήσεις από τους ίδιους ή άλλους με στόχο την πληρέστερη προσέγγισή του. Η διόρθωση και η προσθήκη συμπληρωματικών ή αντιθετικών πληροφοριών για το ίδιο θέμα πρόσφερε τη δυνατότητα στους εκπαιδευόμενους να εξετάζουν το περιεχόμενο από πολλές πλευρές.
Πρόσβαση σε όλες τις προηγούμενες εκδόσεις (drafts) του περιεχομένου: Οι εκπαιδευόμενοι είχαν πρόσβαση στο περιεχόμενο που δημιουργήθηκε από τους ίδιους. Με τον τρόπο αυτόν διευκολύνθηκε η αναπαράσταση της ατομικής ή ομαδικής μαθησιακής προόδου, αλλά και η προεπισκόπηση του ιστορικού αναθεώρησης των εργασιών των εκπαιδευόμενων. Επιπλέον, οι εκπαιδευόμενοι είχαν τη δυνατότητα να μοιραστούν πληροφορίες, να εργαστούν ατομικά, αλλά και ομαδικά, καθώς και να ενημερωθούν για τη δουλειά των άλλων (Lin., Lin., & Huang, 2008).
Έλεγχος και αναθεώρηση περιεχομένου: Η αναθεώρηση του περιεχομένου ενός wiki είναι μια συνεχής διαδικασία, η οποία αποσκοπεί στη βελτίωσή του έτσι ώστε να είναι περισσότερο πλήρες, έγκυρο και αξιόπιστο. Οι εκπαιδευόμενοι/ες, έχοντας αποκτήσει και ελέγξει τις νέες γνώσεις, κλήθηκαν να αναθεωρήσουν, να βελτιώσουν και να προσθέσουν νέες πληροφορίες στο ήδη υπάρχον περιεχόμενο, με απώτερο σκοπό να δημιουργήσουν μια πιο ολοκληρωμένη μορφή του. Η αναθεώρηση του περιεχομένου πραγματοποιήθηκε με τέσσερις τρόπους (Mark & Coniam, 2008): προσθήκη περιεχομένου, επέκταση περιεχομένου, αναδιοργάνωση περιεχομένου και διόρθωση περιεχομένου.
Εφαρμογή νέας γνώσης: Οι εκπαιδευόμενοι/ες σχημάτισαν ομάδες των τεσσάρων και σχεδίασαν το δικό τους σχέδιο εργασίας (project) με θέμα τη δημιουργία εκπαιδευτικού σεναρίου για την υποστήριξη μιας διδασκαλίας. Στη συνέχεια κάλεσαν άλλους εκπαιδευτικούς να συμμετάσχουν στο σχέδιο εργασίας (εικόνα 3).
Εικόνα3
Συζήτηση
Αυτή η εργασία αποσκοπεί να παρουσιάσει συνοπτικά τα οφέλη που μπορούν να προκύψουν από την αξιοποίηση ενός εργαλείου του web 2.0, του wiki, στην εκπαίδευση ενηλίκων. Τα παραδείγματα που παρουσιάζονται είναι ενδεικτικά και επιχειρούν να αναδείξουν τις δυνατότητες που παρέχει το wiki για διερευνητική μάθηση μέσα σε συνεργατικά περιβάλλοντα εργασίας. Επιπλέον, οι γνώσεις και δεξιότητες που αποκτούν οι εκπαιδευόμενοι μπορούν να αξιοποιηθούν για τη δημιουργία των δικών τους wiki σύμφωνα με τις δικές τους ανάγκες χρησιμοποιώντας μια υπηρεσία δημιουργίας wiki που παρουσιάζονται στην ηλεκτρονική διεύθυνση http://mashable.com/2007/07/16/wiki-toolbox/. Επίσης, μπορούν να δημοσιοποιήσουν το wiki που δημιούργησαν σε μια ευρύτερη κοινότητα εκπαιδευόμενων που είναι εγγεγραμμένοι στον ιστότοπο του παρόχου δημιουργίας wiki, όπως το Wikispaces, (http://www.wikispaces.com) προκειμένου να αποτελέσει βήμα διαλόγου και αναστοχασμού.
Οι προτάσεις για την αξιοποίηση του wiki στην εκπαίδευση ενηλίκων αναπτύσσονται με γοργό ρυθμό, καθώς εκπαιδευτές και εκπαιδευόμενοι έχουν την ανάγκη να ενημερώνονται για τα νέα εργαλεία και τις προσεγγίσεις που δημοσιοποιούνται στην κοινότητα του Διαδικτύου και εστιάζονται σε συγκεκριμένα εκπαιδευτικά πλαίσια.
Η επιλογή του τρόπου αξιοποίησης του wiki στον τομέα της εκπαίδευσης ενηλίκων εξαρτάται από τις εκάστοτε ανάγκες της διδασκαλίας και της μάθησης. Αυτό τοποθετεί μια υποχρέωση στα εκπαιδευτικά ιδρύματα να παρέχουν τη δυνατότητα στους εκπαιδευτές και στους εκπαιδευόμενους να αξιοποιούν τέτοια ψηφιακά εργαλεία που προάγουν τη δημιουργικότητα, τη συνεργασία, την αλληλεπίδραση, τον αναστοχασμό και την επικοινωνία.
Βιβλιογραφικές αναφορές
Arreguin, C. (2004). Wikis. In B. Hoffman (Ed.), Encyclopedia of educational technology. Aνάκτηση: 6/3/2006, http://coe.sdsu.edu/eet/Articles/wikis/start.htm .
Augar, N., Raitman, R., Zhou, W. (2004). Teaching and Leaning online with wikis. Paper presented at the International Conference on Web-based Learning, ICWL, 2004, Beijing.
Beare, K. (n.d.). Computer use in the ESL classroom. English as 2nd Language – Learn English. Ανάκτηση: 6/7/2013, http://esl.about.com/od/eslefteachingtechnique/a/t_compclass.htm
Cernohous, S. (2007). “Wikis: Open Source Information Communities for Educators and Students.” Athletic Therapy Today (12)3 2-5.
Cunningham, W. (2005). Wiki getting started FAQ. Ανάκτηση: 7/7/2006, http://c2.com/cgi/wiki?WikiGettingStartedFaq
Davis-Gross, B. (1993). Tools for teaching. San Francisco:Jossey-Bass Publishers.
Dawley, L. (2007). Blogs and Wikis. USA:.Boise State University.
Duffy, P. and Bruns, A. (2006) The Use of Blogs, Wikis and RSS in Education: A Conversation of Possibilities. In Proceedings Online Learning and Teaching Conference 2006, pages pp. 31-38, Brisbane.
Ferdig, R., & Trammel, K.(2004). Content delivery in the “blogsphere.” T.H.E. JournalOnline. Ανάκτηση: 6/7/2006, http://www.thejournal.com/magazine/vault/articleprintversion.cfm?aid=4677
Hopey, C. (1999, Summer). Technology and adult education: rising expectations. Adult Learning, 26-27.
Lee, H., & Bonk, C. J. (2010). The Use of Wikis for Collaboration in Corporations: Perceptions and Implications for Future Research. Proceedings of E-Learn 2010—World Conference on E-Learning in Corporate, Government, Healthcare, and Higher Education (pp. 2581-2587), Chesapeake, VA: AACE.
Lin, F., Lin, S., & Huang, T. (2008). Knowledge sharing and creation in
Teachers professional virtual community. Computers & Education, 50, 742-756.
Mak, B. & Coniam, D. (2008). Using wikis to enhance and develop writing skills among secondary school students in Hong Kong. System, 36, 437-455
Olson, D. (1994). The world on paper: The conceptual and cognitive implications of writing and reading. New York: Cambridge University Press.
Σιδηροπούλου Α., Μαυρομματάκη Σ., (2008). Ένα ισχυρό εργαλείο εκπαίδευσης που στηρίζεται στη συνεργασία και στον εποικοδομητισμό, Wikis: περιγραφή, χρήση και εφαρμογές στην εκπαίδευση, πρακτικά 2ου Πανελλήνιου Επιστημονικού Φοιτητικού Συνεδρίου Πληροφορικής, 29 Αυγούστου, Σάμος.
Wappel, C. (n.d.). Technology in the ESL classroom. Boarding Schools USA the education guide for international students of secondary school age. Ανάκτηση 4/6/1013, http://boardingschoolsusa.com/issue/boarding-schools-in-the-usa/article/technology-in-the-esl-classroom.
Williams, J. B., & Jacobs, J. (2005). Exploring the use of blogs as learning spaces in the higher education sector. Australasian Journal of Educational Technology, 20(2), 232-247. Ανάκτηση: 6/7/2006, http://www.jeremybwilliams.net/AJETpaper.pdf