ISSN:1792-2674
Τσολάκης Χρίστος, Kαθηγητής Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης
(Ανάτυπο από το περιοδικό ΘΑΛΛΩ τ.4)
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
‘Αισθητική Παιδεία …’ γιατί άραγε; Υπάρχει περίπτωση η εκπαίδευση των παιδιών και η επιμόρφωση των ενηλίκων να είναι αντί-αισθητική; Το δίπολο αυτό της αισθητικής-αντιαισθητικής αγωγής αναδεικνύει ο μεγάλος παιδαγωγός κ. Χρίστος Τσολάκης έχοντας αφιερώσει το σύνολο της ζωής του και της παιδαγωγικής του διαδρομής προς την κατεύθυνση της αναγκαιότητας ανάδειξης του πρώτου σκέλους στην ελληνική εκπαίδευση. Πίστη του για πάρα πολλά χρόνια η αναγκαιότητα κριτικής συνειδητοποίησης από την πλευρά των εκπαιδευτικών όλων των βαθμίδων για την σπουδαιότητα της παιδαγωγικής επιστήμης ως εγγυήτρια της ανθρωπιστικής εκπαίδευσης. Για το λόγο αυτό τονίζει την έλλειψη συστηματικής καλλιέργειας της κριτικής κι ανθρωπιστικής διάπλασης των εκπαιδευτικών στο πλαίσιο των εξειδικευμένων σπουδών τους με έμφαση στο διδακτικό αντικείμενο, κι αντιτάσσει χρόνια πριν την ενιαία Παιδαγωγική Σχολή. Αν και στις μέρες μας κάποια από τα παραπάνω θεωρητικά έχουν εφαρμοστεί στα Πανεπιστήμια, η αποσπασματικότητα της εφαρμογής τους, η έλλειψη παιδαγωγικού οράματος και η παντελής απουσία της συναισθηματικής-ψυχοσωματικής διάστασης στην εκπαίδευση και στην επιμόρφωση των εκπαιδευτικών αναδεικνύουν την επικαιρότητα των λόγων ενός γνήσιου Παιδαγωγού που εμφυσά με τον τρόπο του την πίστη στην απελευθερωτική εκπαίδευση …
ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ: αισθητική αγωγή, ολόπλευρη ανάπτυξη-καλλιέργεια, επαναστατική εκπαίδευση, απελευθερωτική αγωγή
Για μια αισθητική παιδεία
Είναι ανάγκη λοιπόν, να συνέλθουν τα παιδαγωγικά τμήματα και να συναποτελέσουν την Παιδαγωγική Σχολή. Και είναι ανάγκη διπλός να είναι ο σκοπός της: να μορφώνει και να επιμορφώνει τους εκπαιδευτικούς. Έτσι οι πτυχιούχοι των καθηγητικών σχολών, ύστερα από τριετή ή τετραετή φοίτησή τους στις σχολές της ειδικότητά τους (Φιλοσοφική, Φυσικομαθηματική κτλ) θα φοιτούν για ένα χρόνο στη Σχολή. Ραπ’ όπου θα παίρνουν το παιδαγωγικό πτυχίο, που θα αποτελεί προϋπόθεση για το διορισμό τους στη Γενική Εκπαίδευση […]
Αυτά σημαίνουν ότι ο φοιτητής στην Παιδαγωγική Σχολή: θα αποκτά θεωρητική και πρακτική παιδαγωγική μόρφωση, θα βιώνει το κλίμα του σχολείου και της σχολικής τάξης, θα έρχεται αντιμέτωπος με τα εκπαιδευτικά προβλήματα, τα οποία θα αντιμετωπίζει τώρα στη σχολική πραγματικότητα και όχι στα βιβλία, θα βοηθείται από τους παιδαγωγούς της Σχολής και από έμπειρους οδηγούς δασκάλους, οι οποίοι με τη θέλησή τους (και με μειωμένο ωράριο) θα αναλαμβάνουν αυτό το έργο, θα ζει τέλος, τη σχολική ζωή, που αποτελεί την πεμπτουσία της παιδείας και τη συγκέραση όλων των στόχων της εκπαίδευσης. Γιατί είναι η σχολική ζωή που ευνοεί το κλίμα μέσα στο οποίο εκκολάπτεται η γνώση και τελείται η παιδαγωγική πράξη.
Σχολική ζωή, όμως, σημαίνει, αισθητική παιδεία στο σχολείο. Και η αισθητική παιδεία δεν είναι αποτέλεσμα κάποιων εντολών που εκτοξεύονται άνωθεν. Έργο βαθύτατα παιδαγωγικό, δημοκρατικό και κοινωνικό προϋποθέτει την αισθητική αγωγή όλων των φορέων της. Κι αυτό είναι καιρός να επιτελεστεί στις παιδαγωγικές σχολές και από υπεύθυνα χείλη. Εκεί θα γνωρίσουν και θα αγαπήσουν ο φοιτητής και ο επιμορφούμενος εκπαιδευτικός ό,τι έως τώρα δεν γνώρισαν και δεν αγάπησαν: θεατρική παιδεία, μουσική παιδεία, καλλιτεχνική παιδεία, ελληνική παράδοση, μνημεία του πολιτισμού κ.ο.κ Και τότε μπορούμε να αισιοδοξούμε ότι αυτά που αγάπησαν θα θελήσουν να τα ξυπνήσουν στις ψυχές των μαθητών τους, εμπνέοντας έτσι ενδιαφέρον για την πιο παραγνωρισμένη και ωστόσο πιο υπαρκτή πλευρά της σχολικής και της ανθρώπινης ζωής. Σπάνια μορφωτικά αγαθά, σημεία της αγωγικής πορείας μέσα στο χρόνο, πώς είναι δυνατόν να κατακτηθούν και να αναπαραχθούν με υπουργικές εγκυκλίους και εντολές;
Είναι, θα συμφωνήσετε, τα μόνα αγαθά που με το απόσταγμά τους έχουν τη δύναμη να εξανθρωπίσουν το θηρίο, που ναρκοθέτησε τον αιώνα μας και δηλητηρίασε τον πλανήτη μας. Χρησμός ο λόγος, αγαπητοί φίλοι, και τραγικός ελπιδοφόρος, ωστόσο, και απευθύνεται: σ’ όσους πιστεύουν, όπως πιστεύει ο Gianni Rodari, ότι είναι ανάγκη να αποκτήσει η αισθητική αγωγή τη θέση της στην εκπαίδευση, σ’ όσους έχουν εμπιστοσύνη στη δημιουργικότητα των νέων, σε όσους ξέρουν την απευθερωτική δύναμη που μπορεί να έχει η τέχνη. Το «όλες οι χρήσεις της τέχνης για όλους», παραφράζω, τον Gianni Rodari, είναι ένα καλό σύνθημα που λειτουργεί όμορφα και δημοκρατικά. Όχι για να γίνουμε όλοι καλλιτέχνες αλλά για να μην είναι κανένας δούλος. Γιατί η αισθητική παιδεία ελευθερώνει. Και ούτε πρέπει να ξεχνούμε ότι ο πιο καλός δάσκαλος είναι ο πιο ελεύθερος δάσκαλος. Και είναι γνωστό ότι ο πιο ελεύθερος άνθρωπος/δάσκαλος είναι και ο πιο υπεύθυνος άνθρωπος/δάσκαλος.
Αγγίζουμε όπως αντιλαμβάνεστε, ζητήματα ηθικής παιδείας, που δεν είναι καθόλου ξένα προς το θέμα μας. Αυτό είναι το θέμα μας και αυτή είναι η βαθιά αγωνία της παιδείας μας. Καταντούν αρνητικές συχνά η επιστημονική και η επαγγελματική εκπαίδευση, όταν δεν τις συνοδεύει η αισθητική και η ηθική παιδεία. Αυτό σημείνει ότι όσο ο κοινωνικός αμοραλισμός θα έχει το πάνω χέρι στον πολιτικό, στον επιστημονικό, στον θρησκευτικό, στον πνευματικό και γενικότερα σε κάθε πτυχή του ιδιωτικού και του δημόσιου βίου, και όσο οι υπουργοί ανυποψίαστοι θα καλούν στα φετίχ και στις βαθμολογικές κλίμακες, τόσο η παιδεία θα αφανίζεται, θα παραμορφώνεται η μόρφωση και θα μηδενίζεται η επιμόρφωση και η χρυσή νεότητα θα συνθλίβεται, χωρίς να μπορεί να σηκώσει κεφάλι από τις αναθυμιάσεις των υποπροϊόντων του λεγόμενου σύγχρονου δυτικού πολιτισμού.
«Ο δάσκαλος όλων των βαθμίδων, λέει ένας σύγχρονος φιλόσοφος της παιδείας, πρέπει να είναι πάνω ραπ’ όλα με βαθιά μόρφωση. Οι μέθοδοι διδασκαλίας, αν και είναι μεγάλης σημασίας, είναι λογικά δευτερεύουσες σε σύγκριση με τη μόρφωση … επιπλέον, αυτά που πολλές φορές εκλαμβάνονται ως μεθοδικά προβλήματα στην πραγματικότητα είναι ηθικά ζητήματα που αφορούν τους τρόπους με τους οποίους πρέπει να μεταχειριζόμαστε τους μαθητές μας…η μορφωμένη καθηγήτρια γνωρίζει το αντικείμενο διδασκαλίας και τους τρόπους που μπορεί να το διδάξει. Η αμόρφωτη καθηγήτρια δε χρειάζεται προτροπές για την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης των μαθητών-χρειάζεται να μορφωθεί!
Όταν η παιδεία χάσει την κεντρική θέση που πρέπει να κατέχει μέσα στα μορφωτικά και επιμορφωτικά εκπαιδευτικά ιδρύματα, τότε αυτά καταντούν να λειτουργούν ως κέντρα κοινωνικοποίησης και επαγγελματικής εκπαίδευσης των νέων που αποσκοπούν στο να τους προετοιμάσουν έτσι ώστε να υπηρετούν αποτελεσματικά τους παραγωγικούς μηχανισμούς της κοινωνίας χωρίς να είναι ικανοί να κατανοούν και να αξιολογούν αυτούς τους μηχανισμούς… τους αναπαράγουν, όμως, κι ας μην κατευθύνονται από τα κριτήρια της παιδείας αλλά από τις ανάγκες του κατεστημένου, που παρουσιάζονται συνήθως ως ανάγκες της κοινωνίας».
Ήθελα να σημειώσω με όλα αυτά ότι δεν είναι μόνον το θέμα της κατάρτισης και της επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών, προέχει παράλληλα επιτακτικό και το θέμα της ποιότητας της μόρφωσης και της επιμόρφωσής τους. Ερρέτωσαν, λοιπόν, οι καταρτίσεις και οι επιμορφώσεις που θα παγίδευαν και την εκπαίδευση και την παιδεία.