ISSN:1792-2674
Δρ. Χρύσα Τερεζάκη,
Διευθύντρια Α/ θμιας Εκπ/σης Χανίων,
πρ. Συντονίστρια Δ.Σ του Επιστημονικού Δικτύου Εκπαίδευσης Ενηλίκων Κρήτης
xterzaki@gmail.com
Περίληψη
Το παρόν άρθρο επιχειρεί αφιερωματικά, στην meta-covid εποχή, μία σύνδεση του επιστημονικού τοπίου στο οποίο δραστηριοποιείται το ΕΔΕΕΚ με την πρότερη δράση του, στο πλαίσιο της ΔΒΜ και, συγκεκριμένα, με την καταληκτική δράση του σε συνεργασία με την Περιφέρεια Κρήτης, αποβλέποντας στη συνοχή και στην ανάπτυξη της τοπικής κοινότητας. Πρόκειται για την Τοπική Ανάπτυξη και το θεσμικό πλαίσιο που την διέπει στη χώρα, για τα ευρωπαϊκά και παγκόσμια δίκτυα πόλεων μάθησης καθώς και για το επιμορφωτικό Πρόγραμμα της Περιφέρειας Κρήτης «ΚΡΗΤΗ-ΕΥΡΩΠΗ 2020-2023: Το Νησί που Μαθαίνει Δημιουργικά, Βιώσιμα και Διά Βίου». Ένα Πρόγραμμα που αποσκοπούσε στην ευαισθητοποίηση των αυτοδιοικητικών στελεχών της Περιφέρειας Κρήτης, Δημάρχων, Αντιδημάρχων και Στελεχών Διοίκησης, για την αποτελεσματική αξιοποίηση του θεσμικού πλαισίου και των δυνατοτήτων εφαρμογής της τοπικής ανάπτυξης μέσω κατάλληλων χρηματοδοτικών εργαλείων. Πρωτοβουλία, στο πλαίσιο της οποίας το Επιστημονικό Δίκτυο Εκπαίδευσης Ενηλίκων Κρήτης (ΕΔΕΕΚ) θα είχε ρόλο εμψυχωτή-φορέα, υπογράφηκε από έντεκα (11) πιλοτικούς Δήμους με την Περιφέρεια Κρήτης, ωστόσο δεν τέθηκε ποτέ σε εφαρμογή λόγω της έλευσης του Covid 19 στο νησί.
Λέξειςκλειδιά
Τοπική Ανάπτυξη, ΔΒΜ-Εκπαίδευση Ενηλίκων, Περιφέρεια Κρήτης, «Νησί που Μαθαίνει»
Εισαγωγικά
Το παρόν άρθρο στο πρώτο μέρος του επιχειρεί, αρχικά, την σύντομη παρουσίαση της εξέλιξης του θεσμικού πλαισίου για την Τοπική Ανάπτυξη μέχρι και την καθοριστική Μεταρρύθμιση του 2010 στη χώρα και στη συνέχεια να συνδέσει την έννοια της τοπικής ανάπτυξης με την Εκπαίδευση και την Κοινοτική Εργασία. Στο δεύτερο μέρος του, κάνει λόγο για τα ευρωπαϊκά και παγκόσμια Δίκτυα Πόλεων Μάθησης, καθώς και για τις ελληνικές πόλεις που παίρνουν μέρος σε αυτά. Τέλος, στο τρίτο μέρος του, το άρθρο, μιλά για το Πρόγραμμα «Κρήτη-Ευρώπη 2020-2023: Το Νησί που Μαθαίνει Δημιουργικά-Βιώσιμα& Διά Βίου» ως μια ριζοσπαστική διαδημοτική Πρωτοβουλία της Περιφέρειας Κρήτης κι έντεκα δήμων της, που με εμψυχωτή φορέα το ΕΔΕΕΚ και με όχημα την Εκπαίδευση Ενηλίκων, την Δια Βίου Μάθηση αλλά και τον Εθελοντισμό, θα επιχειρούσαν την επιμόρφωση των στελεχών του τόπου, για τη συνοχή και την ανάπτυξή του.
Α ΜΕΡΟΣ: Το θεσμικό πλαίσιο για την τοπική ανάπτυξη
1. Το Σύγχρονο θεσμικό πλαίσιο-Η Μεταρρύθμιση του 2010
Στο πλαίσιο του Προγράμματος «ΚΑΛΛΙΚΡΑΤΗΣ» που θεσμοθετεί η ελληνική Πολιτεία (Νόμος 3852/2010, ΦΕΚ87/2010) σχετικά με τη «Νέα Αρχιτεκτονική της Αυτοδιοίκησης και της Αποκεντρωμένης Διοίκησης» εξειδικεύονται και υλοποιούνται βασικές συνταγματικές επιταγές για τη συγκρότηση της σε δύο λειτουργικές βαθμίδες (1ου και 2ου βαθμού ΟΤΑ), οι οποίες: «διαθέτουν κατάλληλο μέγεθος και είναι ικανές να διαχειριστούν τοπικές υποθέσεις…να αναλάβουν τοπική διεκπεραίωση αρμοδιοτήτων που συνιστούν αποστολή του κράτους …να ανταποκριθούν στις ανάγκες σχεδιασμού και υλοποίησης της τοπικής και περιφερειακής ανάπτυξης, συνδυάζοντας τη δημοκρατική συμμετοχή με την αποτελεσματική διευθέτηση των τοπικών υποθέσεων και την εξυπηρέτηση του πολίτη». (Αιτιολογική έκθεση σχεδίου νόμου στο: Γκόνου2018, 54, Γκόνου & Σισμανίδου, 2015)
Σύμφωνα με την αιτιολογική έκθεση του παραπάνω σχεδίου νόμου και προκειμένου οι Δήμοι να αποτελέσουν ισχυρές μονάδες τοπικής ανάπτυξης ο νομοθέτης στο άρθρο 94 του νόμου 3852/2010 κατά την περιγραφή του τομέα «Παιδείας Πολιτισμού και Αθλητισμού» προβλέπει για την Α/θμια Τοπική Αυτοδιοίκηση την αρμοδιότητα εκτέλεσης προγραμμάτων ΔΒΜ στο πλαίσιο του εθνικού και περιφερειακού σχεδιασμού σύμφωνα με την κείμενη νομοθεσία. Την ίδια χρονιά, λίγο αργότερα, ψηφίστηκε ο ν. 3879/2010 (ΦΕΚ 163Α/2010) αναφορικά με την «Ανάπτυξη της Δια Βίου Μάθησης και λοιπές διατάξεις» το πρώτο ουσιαστικά νομοθέτημα που καθιστά τη ΔΒΜ ως στρατηγική επιλογή στη χώρα. Ο νόμος αυτός για τη ΔΒΜ περιλαμβάνει:
Ι. Το Εθνικό Δίκτυο ΔΒΜ που αποτελείται από:
ΙΑ. Φορείς διοίκησης ΔΒΜ όπως: η ΓΓΔΒΜ, τα ΚΕΠ/ΠΕΠ, ο ΕΟΠΠΕΠ, το ΕΚΔΔΑ
ΙΒ. Φορείς παροχής υπηρεσιών ΔΒΜ όπως: τα ΙΕΚ, τα ΚΔΒΜ 1&2, το ΙΝΕΔΙΒΙΜ, τα Κέντρα Ελευθέρων Σπουδών, τα Κέντρα Μεταλυκειακής Εκπαίδευσης, οι φορείς γενικής τυπικής και μη τυπικής Εκπαίδευσης Ενηλίκων, οι δομές γενικής ενήλικης εκπαίδευσης (ΣΔΕ) τα ΣΕΠ, το ΕΚΔΔΑ το ΚΑΝΕΠ-ΓΣΕΕ, το Διαβαλκανικό Ινστιτούτο της ΑΔΕΔΥ, το ΚΠ ΑΔΕΔΥ, τα ΙΔΒΜ των ΑΕΙ, το ΙΜΕ-ΓΣΕΒΕΕ, κ.ά (Γκόνου, 2018, 55)
ΙΙ. Τις βασικές αρχές της οργάνωσής του
ΙΙΙ. Το τοπικό και περιφερειακό και τοπικό σύστημα διοίκησης ΔΒΜ
ΙV. Η Σύνοδος ΔΒΜ και Σύνδεσης με την Απασχόληση
Στο παραπάνω πλαίσιο και ειδικότερα στα άρθρα 7 (η ΔΒΜ στις Περιφέρειες) και στο άρθρο 8 (η ΔΒΜ στους Δήμους) γίνεται σαφής και ρητή αναφορά της στρατηγικής επιλογής της αποκέντρωσης του εθνικού συστήματος ΔΒΜ, καθώς και του τρόπου της άμεσης διασύνδεσης των τοπικών κοινωνιών μέσω των Περιφερειακών και Τοπικών Προγραμμάτων ΔΒΜ, τα οποία στο εξής δύναται να συντάσσουν-εφαρμόζουν και αποτιμούν οι Περιφέρειες και οι Δήμοι αντίστοιχα .
Είναι εντυπωσιακό ωστόσο, παρότι νομοθετικά αυτή η δυνατότητα υπάρχει από το 2010, πόσο μικρά βήματα έχουν γίνει από τους ΟΤΑ στην κατεύθυνση αυτή της τοπικής-κοινοτικής ανάπτυξης μέχρι σχετικά πρόσφατα.
2. Τοπική Ανάπτυξη – Κοινοτική Εργασία και Εκπαίδευση
Η ανάπτυξη συνδέεται στενά με τα Εθνικά και Κοινοτικά δεδομένα τις εξελίξεις, τις στρατηγικές, τις κατευθύνσεις και τις δυνατότητες με βάση την ιδιαιτερότητα των τοπικών κοινωνιών (Δενδρή, 2004, Δημόπουλος 2010, Γκόνου& Σισμανίδου, 2015). Με τον «Καλλικράτη» οι ΟΤΑ καλούνται να δράσουν ευέλικτα κι αποτελεσματικά αξιοποιώντας συγκεκριμένα εργαλεία που πλέον τους προσφέρονται προκειμένου να συμβάλλουν αποφασιστικά στη βελτίωση της ποιότητας της ζωής των ανθρώπων τους και στην ανάπτυξη των τοπικών τους κοινωνιών (Δημητριάδου, 2008, 26). Η τοπική-κοινοτική ανάπτυξη, ως διαδικασία, αποσκοπεί στην κοινωνική ευημερία και στην αύξηση του βιοτικού επιπέδου περιορίζοντας τα εμπόδια και τις δυσκολίες, ικανοποιώντας τις ανάγκες και παρέχοντας ίσες ευκαιρίες στο σύνολο των κατοίκων. Επιτυγχάνεται μέσα από προγραμματισμένες δράσεις κοινωνικού σχεδιασμού, μέσα από τοπικά αναπτυξιακά προγράμματα που προϋποθέτουν τη συμμετοχή των κατοίκων, μέσω του αισθήματος της συλλογικότητας και της συνεργασίας των φορέων, δομών και των οργανώσεων των τοπικών κοινωνιών (Τερεζάκη, 2010, Χρυσόγελος, 2016, Κουμαδωράκη-Μέλη, 2012).
Βασικές αρχές της τοπικής ανάπτυξης είναι α) η αρχή της κοινωνικής δικαιοσύνης, β) η ιδέα της αειφόρου ανάπτυξης και γ) η αντίληψη της υγιούς-εύρωστης κοινότητας.
Η κοινοτική ανάπτυξη είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την κοινοτική αλλαγή, η οποία επέρχεται μέσω της κοινοτικής εκπαίδευσης, και κοινοτικής εργασίας, προσεγγίσεις που διασφαλίζουν, από τη μία, ότι τα όρια και η κατεύθυνση της δράσης των τοπικών συντελεστών και των κοινοτικών εμψυχωτών διέπονται από τις ανθρωπιστικές αξίες, ενώ από την άλλη, μέσω των μεθόδων και των στρατηγικών τους διασφαλίζουν τη δέσμευση στις αρχές της δημοκρατίας της κοινωνίας/κοινότητας των πολιτών (Freire, 1977a, Alinsky, 1946, Jarvis, 2003, Τερεζάκη, 2016).
Αναφορικά με την κοινοτική εκπαίδευση, απελευθερωτική (liberating) ή φιλελεύθερη ανθρωπιστική (liberal), η πρώτη μέσω της συνειδητοποίησης των πολιτών, η δεύτερη μέσω της αμφισβήτησης και της ανάγκης για αλλαγή, και τα δύο μοντέλα αποσκοπούν στην απόκτηση φωνής των πολιτών και στην ενεργό πολιτειότητα (Martin, 1999, Παπαγεωργίου 2010).
Η κοινοτική εργασία ως πλαίσιο δράσης δεν περιορίζεται στην μεμονωμένη εφαρμογή μεθόδων ή στρατηγικών παρέμβασης αλλά αφορά στη σύνθεση των μεθόδων και στρατηγικών, εκείνων που, σε κάθε περίπτωση, εξυπηρετούν τους σκοπούς των τοπικών κοινωνιών. Οι βασικές στρατηγικές κοινοτικής εργασίας είναι: η κοινοτική δράση, η κοινοτική ανάπτυξη, η κοινοτική εκπαίδευση, η κοινοτική οργάνωση, ο κοινωνικός σχεδιασμός και η αποκέντρωση των Υπηρεσιών.
Πώς όμως οι παραπάνω στρατηγικές που εκφράζονται μέσω της τοπικής ανάπτυξης συνδέονται με τις προοπτικές του υπάρχοντος εθνικού και παγκόσμιου περιβάλλοντος και την ειδικότερη έννοια της Κοινότητας-Πόλης Μάθησης; Σε ό,τι αφορά στο πρώτο ερώτημα οι παραπάνω αναπτυξιακές στρατηγικές βασισμένες στην κοινότητα (Bottomup) ήδη γνωστές από τον Ν. 1262/82 μέχρι και τον «Καλλικράτη» (2010) δεν έχουν αποδώσει στην ουσιαστική μετατροπή των ΟΤΑ σε φορείς κοινωνικού και οικονομικού μετασχηματισμού, όπως δυνητικά θα μπορούσε να έχει γίνει[1], αφού το θεσμικό πλαίσιο σαφώς το επιτρέπει (Κουλαουζίδης, 2019, 41). Σε ό,τι αφορά στο δεύτερο ερώτημα, δηλαδή, τις στρατηγικές τοπικής ανάπτυξης και τις Πόλεις Μάθησης στον κόσμο και στην Ελλάδα θα μιλήσουμε διεξοδικότερα στη συνέχεια.
Β. ΜΕΡΟΣ: Οι Πόλεις που Μαθαίνουν
3. Η έννοια
Προκειμένου να αναπτυχθούν τα τοπικά δίκτυα μάθησης στα κράτη-μέλη της, η Ευρωπαϊκή Ένωση προβλέπει τη στήριξή τους από το Γ ΚΠΣ (2000), ούτως ώστε να ενθαρρυνθεί η εταιρική σύμπραξη κρατικών αρχών, ΟΤΑ και τοπικών επιχειρήσεων (Δημητριάδου, 2008, 33). To 2001, το Συμβούλιο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων θα ορίσει τις «πόλεις της μάθησης» ως «… Πόλεις που στηρίζονται στη ΔΒΜ και αναπτύσσουν την κοινωνική συνοχή, την οικονομική ανάπτυξη και την πολιτισμική δημιουργία» (C.E.C, 2001). Ο CEDEFOP στο Υπόμνημά του για τη ΔΒΜ (2002) θα αναφερθεί στο ταχύτατα μεταβαλλόμενο σύγχρονο περιβάλλον και θα μιλήσει για το Σχέδιο «Πόλεις της Μάθησης», που ως σκοπό του έχει το να ’ρθει η μάθηση κοντά στο χώρο που ζουν και δραστηριοποιούνται οι άνθρωποι, ως κεντρικό ζητούμενο της στρατηγικής της ΔΒΜ.
4. Πόλεις Μάθησης, Ευρωπαϊκά και Παγκόσμια Δίκτυα Πόλεων Μάθησης
Οι ευρωπαϊκές πόλεις καλούνται να δημιουργήσουν τα δικά τους δίκτυα πληροφοριών για τη μάθηση και τον πολιτισμό ώστε να διαμορφώσουν την κοινωνική τους ταυτότητα, μα και τις εξελίξεις. Δίκτυα-συμπράξεις, όπως το NEWTELS, στο οποίο συμμετείχε και η χώρα μας[2], αναζητούν λύσεις στα προβλήματα της καθημερινότητας της κοινωνίας των πολιτών, ενώ οι δράσεις τους (τεχνική υποστήριξη, επιμόρφωση κ.ά) εντάσσονται στις ευρωπαϊκές χρηματοδοτήσεις (Δούκας, 2003).
Καλές πρακτικές πόλεων με στρατηγική επιλογή τη ΔΒΜ ως αναπτυξιακή προτεραιότητα και με δυνατότητες γενίκευσης της μάθησής τους αυτής σε κοινωνικο-οικονομικά, αλλά και αυτοδιοικητικά περιβάλλοντα αναφέρει η Γκόνου (2018, 61-72) με σημαντικότερες: α) τη Διαδημοτική Συνεργασία 13 Δήμων στην Περιφέρεια Gotemborg στη Σουηδία, β) τα πολύτεχνα Προγράμματα του Ινστιτούτου ΔΒΜ στο Δήμο Franklin στις ΗΠΑ, γ) το Πρόγραμμα Προστασίας και Ανάπτυξης “Dengel” προς άνεργους πολίτες και ανθρώπους που ζουν κοντά σε υδατικά συστήματα στην Αιθιοπία, δ) το τοπικό αναπτυξιακό Πρόγραμμα για την εκπαίδευση, την έρευνα και την αειφόρο ανάπτυξη της περιοχής Espoo στη Φιλανδία, ε) το Πρόγραμμα «Φάρος Μάθησης» με δραστηριότητες «οι Ακαδημίες της Πόλης», «οι Λέκτορες του Πολίτη», «η Ακαδημία της Γειτονιάς» κ.ά στην πόλη Namyangju της Αιθιοπίας, στ) η πόλη Cork της Ιρλανδίας με τα διάσημα μαθησιακά της Φεστιβάλ υπό το πρίσμα των οποίων πραγματοποιήθηκε σχετικά πρόσφατα η Συνδιάσκεψη των Πόλεων που Μαθαίνουν του Παγκόσμιου Δικτύου της UNESCO για το έτος 2017 (http://www.festivaloflearning.org).
5. Οι Ελληνικές πόλεις Διά Βίου Μάθησης
Τα Χανιά ήταν η πρώτη πόλη της χώρας που διοργάνωσε άτυπη Συνδιάσκεψη Ευρωπαίων εμπειρογνωμόνων το 2002 στο Μεγάλο Αρσενάλι με θέμα «Η πόλη στην κοινωνία της πληροφορίας-Μια προοπτική ανάπτυξης» μέσω του Εθνικού Επιμορφωτικού και Πολιτισμικού Προγράμματος «ΜΕΛΙΝΑ». Μια κοινωνική καινοτομία της εποχής στο πλαίσιο της ΔΒΜ, ωστόσο υπό την οπτική της επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών ως εμψυχωτών κοινότητας, καθώς υπήρχε έλλειψη επίγνωσης-συνειδητοποίησης των πολιτειακών και αυτοδιοικητικών φορέων και δομών της κρισιμότητας του ρόλου των στελεχών των ΟΤΑ «ως φορέων της αλλαγής» για τη συνοχή και την ανάπτυξη της τοπικής τους κοινότητας στο πλαίσιο της διά βίου εκπαίδευσης κι επιμόρφωσής τους (Κόκκος 2008, Τερεζάκη, 2012, Παϊζης, 2016).
Μετά τη δημιουργία του Παγκόσμιου Δικτύου «Πόλεων που Μαθαίνουν»[3] της UNESCO, το 2013, πρώτη η πόλη της Λάρισας (2015) και στη συνέχεια (έως το 2020) άλλες 11 Πόλεις-αστικοί Δήμοι της χώρας μας υποβάλλουν φάκελο υποψηφιότητας και εντάσσονται στο Παγκόσμιο Δίκτυο Πόλεων που Μαθαίνουν της UNESCO(GNLC, https://uil.unesco.org). Πρόκειται για τους Δήμους: Αθήνας, Βόλου, Ελευσίνας, Ηρακλείου Κρήτης, Κορδελιού-Ευόσμου, Κορίνθου, Λέσβου, Πυλαίας-Χορτιάτη, Σάμου, Σερρών, Τρικάλων. Στο πρότυπο έργο «Πόλεις που Μαθαίνουν» (Μπαγάκης, κά 2019) οι συγγραφείς αναδεικνύουν κρίσιμα θεωρητικά ζητήματα, όμως και αποτελεσματικές πρακτικές εφαρμογής του στρατηγικού αναπτυξιακού τοπικού σχεδίου τεσσάρων ελληνικών πόλεων (Κορίνθου, Λάρισας, Θέρμης, Αθήνας) συμβάλλοντας έτσι στην ακαδημαϊκή γνώση, καθώς επίσης στη διαμόρφωση μίαςαρχικής «εργαλειοθήκης» κοινοτικών εμπειριών, πολύτιμης για τα στελέχη των ΟΤΑ και τις τοπικές κοινωνίες.
Γ. ΜΕΡΟΣ: Πρόγραμμα «Κρήτη-Ευρώπη 2020-2023: Το Νησί που Μαθαίνει Δημιουργικά-Βιώσιμα & Διά Βίου»
6. Μια ριζοσπαστική διαδημοτική πρωτοβουλία βασισμένη στην κοινοτική δράση εθελοντών και πολιτών στην Περιφέρεια της Κρήτης»
Η ελληνική πολιτεία θέσπισε τη ΔΒΜ ως εργαλείο ανάπτυξης των τοπικών κοινωνιών μόνο το 2010, όταν η συζήτηση στην Ευρώπη για τις Μανθάνουσες Πόλεις είχε αρχίσει τουλάχιστον οκτώ χρόνια πριν κι ενώ θεσμοθέτησε[4] φορείς υλοποίησής της όπως το ΙΝΕΔΙΒΙΜ το 2011. Επιπλέον, στο Δίκτυο των πόλεων που Μαθαίνουν της UNESCO μόνο 12 Δήμοι της χώρας μας έχουν ενταχθεί στρατηγικά στην παγκόσμια μαθησιακή κοινότητα, εκεί όπου ανταλλάσσονται εμπειρίες και πρακτικές ζητημάτων που απασχολούν την καθημερινή ζωή του πολίτη.
Την ίδια στιγμή σε μία Περιφέρεια της χώρας στο πλαίσιο Διαδημοτικής Συμφωνίας έντεκα αρχικά Δήμων της[5] πολίτες και στελέχη των ΟΤΑ στο πλαίσιο της ΔΒΜ:
- Συσπειρώνονται για την υλοποίηση περιφερειακού σχεδίου ανάπτυξης που αφορά στην πολυτομεακή συνεργασία Εκπαίδευσης-Πολιτισμού-Κοινωνικής Πολιτικής-Επιχειρηματικότητας /Τουρισμού- Συμμετοχικής Δημοκρατίας/Πολιτειότητας (Παϊζης, 2016)
- Εστιάζουν στην αναγκαιότητα ενημέρωσης-ευαισθητοποίησης κι εκπαίδευσης του ανθρώπινο δυναμικού υπό το πρίσμα των LearningCities της UNESCO, φιλοδοξώντας να αποτελέσουν το πρώτο σχήμα δευτεροβάθμιας αυτοδιοίκησης που θα μετέχει στην παραπάνω κοινότητα με αστικούς όμως και περιαστικούς δήμους, ως ολότητα (Βεργίδης, 1985, Αθανασούλα-Ρέππα, κά, 2016, Γουγουλάκης, 2016)
- Αντιλαμβάνονται την ανάγκη συνεργειών και ολοκληρωμένων δράσεων άστεως-ενδοχώρας για την βιώσιμη ανάπτυξη του τόπου τους (Χρυσόγελος, 2016)
- Εμπνέονται από ένα Εθελοντικό Σχέδιο Τοπικής Ανάπτυξης που αναδύθηκε μέσα από την ίδια την κοινωνία των πολιτών του τόπου κατά την 5νταετή εμπειρία συνεργασίας και άτυπης γενικής ενήλικης εκπαίδευσης πολιτών μαζί με αυτοδιοικητικά στελέχη και εθελοντές κοινοτικούς διευκολυντές/εμψυχωτές (Τερεζάκη, 2016)
- Συ(ν)Κινούνται με το δικαίωμα αγροτικών πληθυσμών της ενδοχώρας της Κρήτης στην λαϊκή επιμόρφωση με σκοπό την ενδυνάμωσή τους και τον μετασχηματισμό τους σε κοινοτικούς φορείς της αλλαγής στην κατεύθυνση του εναλλακτικού, του αειφόρου, του πολιτισμικά ανεκτού, του τεχνολογικά καινοτόμου κ.ά (Τερεζάκη, 2016, Αθανασούλα-Ρέππα, 2016)
- Οραματίζονται το μετασχηματισμό τους σε ενδυναμωμένες τοπικότητες και με το ενδυναμωμένο τους ανθρώπινο δυναμικό αρχίζει «από τα κάτω», δηλαδή από τα άτομα της κοινωνίας των πολιτών, η συζήτηση για την αξιοποίηση του κοινωνικού τους κεφαλαίου (Κόκκος, 1999, Bourdieu, 1986),
- Επιλέγουν οι πολίτες και τα στελέχη τους να συμμετέχουν συνειδητά στη διαμόρφωση των μαθησιακών περιεχομένων, να χαράσσουν συμμετοχικά τα «μαθησιακά τους προγράμματα-σχέδια δράσης τους» που δεν είναι άλλα παρά οι προκλήσεις της επίλυσης των ζητημάτων που τους απασχολούν (Freire, 1977a,Τερεζάκη, 2012).
- Ασκούνται μέσω των εργαλείων και συμμετοχικών μεθόδων της Εκπαίδευσης Ενηλίκων και της Κοινοτικής Εργασίας στο Συμμετοχικό-Δημοκρατικό Διάλογο μέσα από τη συμμετοχή τους σε ομάδες-κοινότητες που εμπνέουν, μαθαίνουν, νοιάζονται κ.ά (Νoye- Piveteau, 1998, Courau, 2000, Τερεζάκη, 2012)
- Δημιουργούν μαζί με ευάλωτες ομάδες, σε υποτιμημένες γειτονιές, σε πόλεις και χωριά που ζωντανεύουν τις τοπικές γιορτές και τα φεστιβάλ (Τερεζάκη, κ.ά, 2018),
- Συνομιλούν ισότιμα μέσω των πολιτιστικών τους κεφαλαίων νέοι, ηλικιωμένοι, άνδρες γυναίκες, γηγενείς και μη, άλλοτε στο αστικό περιβάλλον κι άλλοτε στην ενδοχώρα για την άσκηση στη διαλεκτική οπτική «Μέρος/ιδιαιτερότητα-ταυτότητα-Όλον/Ταυτότητα-Συγκριτικό Πλεονέκτημα» (Σταθόπουλος, 2005, Τερεζάκη, 2016, Παϊζης 2016)
- Αναγνωρίζουν ως κοινωνία πολιτών πια τη σπουδαιότητα του έργου τους και προπάντων την αναγκαιότητα οι ίδιοι πολίτες και οι αιρετοί αυτών να επικαιροποιούν τις γνώσεις-στάσεις και δεξιότητές τους ως εκπρόσωποι της κοινωνίας όλων των πολιτών (Βεργίδης, 2010, Γιαννής, 2001).
- Προσκαλούν την πολιτεία να επαναπροσδιορίσει τη γενική Εκπαίδευση Ενηλίκων με όραμα και σχέδιο και φορείς και προγράμματα που θα αφορούν τις ανάγκες και τα ενδιαφέροντα των πολιτών λαμβάνοντας υπόψη τη φωνή και την εμπειρία τους, επανασχεδιάζοντας μαζί τους νέα βιώσιμα τοπικά σχέδια ανάπτυξης της ΔΒΜ στηριγμένα τόσο στον πυλώνα κατάρτισης όσο και στον ανθρωποκεντρικό πυλώνα οι βασικές αρχές του οποίου αφορούν στο ήθος και τις αξίες που εγγυώνται η Εκπαίδευση Ενηλίκων, η συνδυασμένη με την κοινωνική εργασία και την κοινωνική δικαιοσύνη (Ιωακειμίδης, 2012, Γουγουλάκης, 2016, Σταθόπουλος, 2005).
Εφόσον αυτά συνέβησαν, μιλάμε μάλλον για μία πρωτοπόρα κίνηση σε μια εποχή που, αν και σύγχρονη, εξακολουθεί να είναι περίοδος αποσπασματικών ενεργειών και γραφειοκρατικών αγκυλώσεων για τη χώρα. Επιπλέον, μιλάμε για ένα ριζοσπαστικό σχέδιο που αναδύθηκε «από τα κάτω», ενώ μορφοποιήθηκε υποτυπωδώς από μία ομάδα κοινοτικών εμψυχωτών-εκπαιδευτικών της Περιφερειακής Ενότητας Χανίων και του ΕΔΕΕΚ που αρχικά συντονίστηκαν μεταξύ τους στο πλαίσιο του άτυπου εθελοντικού φορέα και στη συνέχεια έδρασαν εθελοντικά στην κοινότητα την πενταετία (2014-2019). Η προσέγγιση που αξιοποιήθηκε ήταν η «Εκπαίδευση Ενηλίκων & Κοινοτική Εργασία, μέσω της Τέχνης και του Πολιτισμού» (Τερεζάκη, κ.ά, 2018). Η μεθοδολογία αφορούσε στα Projects στρατηγικής μέσω της μεθοδολογίας της Τοπικής Ανάπτυξης των Τοπικών Κοινοτήτων (ΤΑΠ.ΤΟΚ), ενώ τα εκπαιδευτικά εργαλεία ήταν ο Συμμετοχικός Σχεδιασμός και Διάλογος (μαιευτικός, αναστοχαστικός, συμμετοχικός κλπ), η μελέτη Κοινότητας, οι ενεργητικές μέθοδοι-τεχνικές, η διαμορφωτική αυτο-αξιολόγηση στο πλαίσιο έρευνας δράσης και εκτιμητικής προσέγγισης (Τερεζάκη, 2016, Χρυσόγελος, 2016, Περράκηςκ.ά 2016).
Το ριζοσπαστικό αυτό Περιφερειακό Σχέδιο Διαδημοτικής Συνεργασίας και Δικτύωσης αποτυπώθηκε σε Προγραμματική Σύμβαση που υπογράφηκε τον Ιούλιο του 2019 μεταξύ της Περιφέρειας Κρήτης, έντεκα (11) Δήμων της και του Επιστημονικού Δικτύου Εκπαίδευσης Ενηλίκων Κρήτης (ΕΔΕΕΚ) με όραμα τον σταδιακό μετασχηματισμό της τοπικής κοινωνίας της Κρήτης σε οργανισμό μάθησης, τα μέλη και τα μέρη του οποίου θα συνδέονταν στενά με σκοπό τη συνοχή και την ανάπτυξη του τόπου (ν. 3367/2005, ν. 3879/2010). Η Προγραμματική Σύμβαση αποτυπώθηκε υπό τον τίτλο «Κρήτη-Ευρώπη 2019-2023: Το Νησί που Μαθαίνει Συμμετοχικά, Βιώσιμα και Διά Βίου», του οποίου η πιλοτική εφαρμογή επρόκειτο να τεθεί άμεσα σε εφαρμογή, το χειμώνα του 2020 (https://kede.gr/kriti-to-nisi-pou-mathainei-dia-viou/), όταν ο Covid 19 επισκέφτηκε αιφνίδια τη χώρα στην πιο ευαίσθητη για το «Νησί» στιγμή, εκείνη της γέννησής του.
Επίλογος
Η ανασκόπηση που προηγήθηκε και η ιστορική αναδρομή για την προσπάθεια συντονισμού φορέων, δομών, πολιτών και στελεχών της Κρήτης με συντονιστή φορέα έναν εκπαιδευτικό οργανισμό μη τυπικής εκπαίδευσης, όπως το ΕΔΕΕΚ, είχε ως σκοπό τη συνόψιση των πρότερων ενεργειών και τη σύνδεση με το έργο του Οργανισμού πριν την περίοδο της πανδημίας. Μια περίοδος που απετέλεσε χάσμα, μα και οπισθοδρόμηση σε επίπεδο διαπροσωπικής δικτύωσης, σχέσης κι επαφής ατόμων, ομάδων και δομών. Από την άλλη, με την νοητική ετούτη «γέφυρα» επιδιώκεται η ανάδειξη αναγκαιότητας για επαναδραστηριοποίηση των ατόμων και των φορέων με προοπτική και όραμα και στόχο τη δημιουργία και την ανάδειξη ενός νέου, επικαιροποιημένου σχεδίου δράσης για τη συνοχή και την ανάπτυξη του τόπου.
Η γνώση είναι δύναμη και η εκπαίδευση μπορεί και πρέπει να αποτελεί στρατηγική κριτικής συνειδητοποίησης και αλλαγής προς την κατεύθυνση που επιτάσσουν οι καιροί και οι ανάγκες των ατόμων και των κοινωνιών τους.
BΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Ελληνόγλωσση
Αθανασούλα-Ρέππα, Α., Ηλιοπούλου, Μ., Γιαβρίμης, Π. (2016). Η εκπαίδευση και το ανθρώπινο και κοινωνικό κεφάλαιο ως παράγοντες που συντελούν στην αποτελεσματικότητα του ανθρώπινου δυναμικού και στην ανάπτυξη της τοπικής κοινωνίας. Στο: Εκπαίδευση Ενηλίκων και Πολιτισμός στην Κοινότητα, τ.14. https://cretaadultedu.gr/i-ekpaidefsi-kai-to-anthropino-kai-koin/
Ανάγνου, Ε., Βαϊκούση, Δ., Βεργίδης, Δ. (2018), Η μέθοδος της προβληματίζουσας μάθησης του Freire στην πράξη: Μια επίκαιρη, ξεχασμένη (;) εμπειρία Λαϊκής Επιμόρφωσης. Στο: 6ο Συνέδριο της Επιστημονικής Ένωσης Εκπαίδευσης Ενηλίκων «Καλές εκπαιδευτικές πρακτικές: κριτική σκέψη και δημιουργικότητα». 23-25 Ιουνίου 2017, Αθήνα (14/10/2018)
Βεργίδης, Δ. (2010). Πρωτοβουλία μιας μικρής ομάδας ανθρώπων με μεγάλες προοπτικές. Δυο ερωτήματα, μία απάντηση και μία πρόταση. Στο: Εκπαίδευση Ενηλίκων και Πολιτισμός στην Κοινότητα, τ. 0, https://cretaadultedu.gr/protovoulia-mias-mikris-omadas-anthro/
Βεργίδης, Δ., (1985). Η Λαϊκή Επιμόρφωση στην Ελλάδα: Δυνατότητες και ανασταλτικοί παράγοντες. Γιάννενα, 6-8 Οκτωβρίου 1983, 3ο Διεθνές Σεμινάριο Αποκέντρωση και Λαϊκή Επιμόρφωση. Η συμβολή του επιμορφωτή στην τοπική ανάπτυξη.
Γιαννής, Ν. (2001). Κοινωνία των Πολιτών και Νεολαία. Παπαζήσης, Αθήνα
Γκόνου, Γ., Σισμανίδου, A., (2015). Πρωτοβάθμιας Τοπική Αυτοδιοίκηση και Δια Βίου Μάθηση. Ελληνική Εταιρεία Τοπικής Ανάπτυξης (Ε.Ε.Τ.Α.Α), Αθήνα
Γκόνου, Γ., (2018). Συνεχιζόμενη Επαγγελματική Κατάρτιση: Ανάλυση των Κέντρων Δια Βίου Μάθησης 7 Δήμων. Μεταπτ. Εργασία, Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου.
Γουγουλάκης, Π. (2016). Εκπαίδευση Ενηλίκων, Κοινωνικό Κεφάλαιο και Τοπική Ανάπτυξη. Στο: Εκπαίδευση Ενηλίκων και Πολιτισμός στην Κοινότητα, τ. 18. https://cretaadultedu.gr/ekpaidefsi-enilikon-koinoniko-kefal/
Δενδρή, Ν., (2004). Αναπτυξιακές δεδιότητες, πιθανοί προσανατολισμοί, οικολογία και νέες τεχνολογίες στη δυναμική της περιφέρειας., Λαμία, 9-11 Ιανουαρίου 2004, Πρακτικά Συνεδρίου
Δημόπουλος, Κ., κ.ά (2010). Μελέτη αιτιών για το χαμηλό ποσοστό συμμετοχής σε προγράμματα δια βίου μάθησης στην Ελλάδα: -Χαρτογράφηση των φορέων συνεχιζόμενης και Δια Βίου εκπαίδευσης και κατάρτισης. Αδυναμίες ή ελλείψεις και επικαλύψεις αρμοδιοτήτων -Πρόταση σχεδίου ερευνών για τη μελλοντική διαμόρφωση ενός βελτιωμένου συστήματος φορέων και λειτουργίας, στο: Ψηφιακή Βιβλιοθήκη (beta): http://hdl.handle.net/10795/70, http://repository.edulll.gr/70
Δημητριάδου, Θ., (2008). Η Συμβολή της Δια Βίου Μάθησης στην Τοπική Ανάπτυξη, Μεταπτ. Εργασία: Τμήμα Εκπ/κής και Κοινωνικής Πολιτικής, Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, Θεσ/νίκη
Δούκας, Χ. (2003). ΔΒΜ: Ταυτότητες, Πολιτείες, Πολιτικές. Ελληνική Προεδρία Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Ιωακειμίδης, Β., (2012). Κοινωνική Εργασία για την Κοινωνική Δικαιοσύνη. ΙΩΝ, Αθήνα
Κόκκος, Α. κ.α (1999). Εισαγωγή στην Εκπαίδευση Ενηλίκων. Εκπαιδευτικές μέθοδοι-Ομάδα Εκπαιδευομένων. τ.Δ, ΕΑΠ Πάτρα
Κόκκος, Α. (2008). Εισαγωγή στην Εκπαίδευση Ενηλίκων: Θεωρητικές προσεγγίσεις.Τόμος Α, Πάτρα : ΕΑΠ.
Κουλαουζίδης, Γ. (2019). Εφαρμόζοντας στην πράξη την έννοια της Πόλης που Μαθαίνει: μεγάλες προσδοκίες, ρεαλιστικές δυνατότητες και κρίσιμες επιτυχίες. Στο: Μπαγάκης, Γ., Δεληγιάννης, Δ., Κουλαουζίδης, Γ., & Ηλιοπούλου, Μ. (Επιμ.), Πόλεις που μαθαίνουν, Καλές πρακτικές, μεθοδολογίες και πολιτικές στην Αθήνα, Θέρμη, Κόρινθο και Λάρισα (σελ. 27- 58). Αθήνα: Γρηγόρη.
Κουμαδωράκη, Χ., Μάλη, Ε. (2012). Η Μελέτη Κοινότητας ως μέσο για την τοπική κοινοτική ανάπτυξη. Το Παράδειγμα της Δημοτικής Ενότητας Παλιανής, ΤΕΙ Κρήτης, Σχολή Επαγγελμάτων Υγείας και Πρόνοιας, Τμήμα Κοινωνικής Εργασίας, Ηράκλειο.
Μπαγάκης, Γ. (2021). Το πρώτο στίγμα της ομάδας της Κορίνθου για τις πόλεις που μαθαίνουν. Στο: Γ. Μπαγάκης (Επιμ.), Το πλαίσιο μιας πόλης που μαθαίνει. Η εκκίνηση της Κορίνθου (σελ. 71-83). Αθήνα: Γρηγόρη.
Παϊζης, Ν., (2016). Το δυναμικό πλαίσιο αναφοράς ενός στρατηγικού σχεδιασμού για τη συνοχή και την ανάπτυξη των τοπικών κοινωνιών στην ευρύτερη περιοχή της πόλης των Χανίων, Στο: Εκπαίδευση Ενηλίκων και Πολιτισμός στην Κοινότητα, τ. 18, https://cretaadultedu.gr/to-dynamiko-plaisio-anaforas-enos-str/
Περράκης, Μ., Θειοπούλου, Α. (2016). Μέθοδοι συμμετοχικού σχεδιασμού και αξιοποίηση της συλλογικής νοημοσύνης στους Οργανισμούς που Μαθαίνουν. Η εκτιμητική προσέγγιση για έναν καλύτερο κόσμο στην Κρήτη. Στο: Εκπαίδευση Ενηλίκων και Πολιτισμός στην Κοινότητα, τ.18. https://cretaadultedu.gr/methodoi-symmetochikou-schediasmou-kai/
Σταθόπουλος, Π.Α. (2000). Κοινοτική Εργασία. Παπαζήσης. Αθήνα.
Τερεζάκη, Χ. (2010). Για μια Δημιουργική και Συνεκτική Μαθησιακή Κοινότητα. ΕΔΕΕ.Κ: Μια πρόταση για τη Διασύνδεση των εκπαιδευτικών/πολιτισμικών Εμψυχωτών. Στο: Εκπαίδευση Ενηλίκων και Πολιτισμός στην Κοινότητα, τ. 1. https://cretaadultedu.gr/gia–mia–dimiourgiki–kai–synektiki–math/
Τερεζάκη, Χ. (2012). Η Εφαρμογή του Project ως ενεργητική διδακτική πρόταση στην αρχική και στην ενήλικη εκπαίδευση. Η εφαρμογή σε δημοτικό σχολείο και σε Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας συγκριτικά. Διδακτορική Έρευνα. Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, Πάτρα
Τερεζάκη, Χ., (2016). ΕΔΕΕΚ: Κρήτη-Χανιά 2009-2016, «Μια Εκπαιδευτική και Πολιτισμική Πρωτοβουλία Κοινοτικής Ανάπτυξης κι Ενδυνάμωσης, Στο: Εκπαίδευση Ενηλίκων και Πολιτισμός στην Κοινότητα, τ. 18. https://cretaadultedu.gr/edeek-kriti-chania-2009-2016-mia-ekpaidefti/
Τερεζάκη, Χ., κ.ά (2018). Εκπαίδευση Ενηλίκων και Διεπιστημονική Συνεργασία στην Κοινότητα: 6 Δήμοι, 2 Γειτονιές, 1 Οδηγός Κοινοτικών Σχεδίων Δράσης. Μια πρωτότυπη εργασία για τον Εθελοντισμό και την Κοινοτική Ενδυνάμωση-Δράση, Περιφέρεια Κρήτης-Π.Ε.Χ, ΕΔΕΕΚ, Χανιά
Ξενόγλωσση
Alinsky, S. (1946). Reveille for Radicals, Vintage, New York
Bourdieu, P., (1986). The forms of Capitan, in: Richardson, J., Handbook of Theory and Research for the Sociology of Education (1986), Westport, CT: Greenwood, pp. 241–58
Commission of the European Communities, (CEC, 2001). Making a European Area of Lifelong
CEDEFOP (2002). Inovations in Lifelong Learning
Learning a Reality COM (2001) 678 final
Martin, I., (1999). Lifelong learning for Democracy: Stretching the Discourse of Citizenship, in:Scottish Journal of Adult and Continuing Education, 5(2) 89-103
Rogers, A. (1999). Η Εκπαίδευση Ενηλίκων, Μεταίχμιο, Αθήνα
Μεταγλωτισμένη
Courau, S. (2000). Tα βασικά εργαλεία του εκπαιδευτή ενηλίκων, Μεταίχμιο, Αθήνα
Jarvis, P. (2003). Συνεχιζόμενη Εκπαίδευση και Κατάρτιση, Μεταίχμιο, Αθήνα
Νoye, D., – Piveteau, J. (1998). Πρακτικός Οδηγός του Εκπαιδευτή, Μεταίχμιο, Αθήνα
Δικτυακοί τόποι
http://www.festivaloflearning.org
[1]Η Ελλάδα δεν αξιοποίησε τις διεθνείς συμφωνίες παγκόσμιων οργανισμών ως προς την ανάγκη ενσωμάτωσης των αρχών της βιωσιμότητας-αειφορίας για κρίσιμους αναπτυξιακούς τομείς όπως ο Πολιτισμός, ο Τουρισμός κ.ά λόγω του ότι αυτοί δεν συνιστούσαν υποχρεωτικούς νομικούς κανόνες. Το 2015 η «Συμφωνία της Ν. Υόρκης» γνωστή ως «Συμφωνία των 17 στόχων βιώσιμης ανάπτυξης βρίσκει τη χώρα μας: α) με ελλείψεις και στο θεσμικό πλαίσιο καθώς δεν εξασφαλίζεται η τήρηση των ευρωπαϊκών και παγκόσμιων στόχων , β) δίχως επαρκή κίνητρα στην ενδοχώρα και στους ανθρώπους που καλούνται να επιστρέψουν και να «μετασχηματίσουν», γ) με μια εξακολουθητικά γιγάντια γραφειοκρατία και υπέρμετρους χρόνους υλοποίησης των έργων, δ) δίχως ένα στοχευμένο Εθνικό Σχέδιο Εκπαίδευσης-Κατάρτισης προς όλους τους ενδιαφερόμενους-εμπλεκόμενους στη βάση της μεθοδολογίας της «Κοινοτικά κατευθυνόμενης τοπικής ανάπτυξης (CLLD), στ) δίχως ένα Συμμετοχικά-Δημοκρατικά διαμορφωμένο Ολοκληρωμένο Σχέδιο για τη βιώσιμη ανάπτυξη και την αποκέντρωση κρίσιμων πόρων στους ΟΤΑ ώστε να αναπτυχθεί η περιφέρεια και να επιτευχθούν οι εθνικοί μας στόχοι ως μέλη της Ευρωπαϊκής και της Παγκόσμιας Κοινότητας.
[2] Η Γενική Γραμματεία Εκπαίδευσης Ενηλίκων (ΓΓΕΕ) υπήρξε μέλος του Δικτύου και συνεργάστηκε στο πλαίσιο του Προγράμματος «ΣΩΚΡΑΤΗΣ» με τις ευρωπαϊκές πόλεις για την ανάπτυξη του ελληνικού Δικτύου Πόλεων της Μάθησης.
[3]ΤοGlobalNetworkforLearningCitiesτης UNESCO δημιουργήθηκετο 2013 προκειμένου να ενθαρρύνει τις πόλεις που αξιοποιούν τη ΔΒΜ ως αναπτυξιακή και αειφορική τους στρατηγική έχοντας ως επιστημονικό του πυλώνα το αντίστοιχο InstituteforLifelongLearning.
[4]Mε το υπ’ αριθμ. 127175/Η/4.11.2011, ΦΕΚ Β΄ 2508/04-11-2011
[5]Τέσσερις (4) αστικοί κι επτά (7) περαστικοί Δήμοι. Αστικοί Δήμοι: Χανίων, Ρεθύμνης, Ηρακλείου, Αγ. Νικολάου. Περιαστικοί Δήμοι ΠΕ Χανίων: Πλατανιά, Αποκορώνου, Κισάμου, Σελίνου-Καντάνου, Γαύδου, Σφακίων. Περιαστικός Δήμος Π.Ε Ηρακλείου: Χερσονήσου